Pełny tekst orzeczenia

WYROK Z DNIA 20 WRZEŚNIA 2007 R.
SNO 60/07
Zachowanie sędziego polegające na zaciąganiu pożyczek, niespłacaniu ich i
doprowadzeniu do przymusowej egzekucji uchybia godności sędziego, gdyż godzi
w jego prestiż i poddaje w wątpliwość nieskazitelność charakteru, jest więc
przewinieniem dyscyplinarnym określonym w art. 107 § 1 ustawy z dnia 27 lipca
2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych.
Przewodniczący: sędzia SN Zygmunt Stefaniak.
Sędziowie SN: Józef Iwulski, Stanisław Dąbrowski (sprawozdawca).
S ą d N a j w y ż s z y – S ą d D y s c y p l i n a r n y z udziałem Zastępcy
Rzecznika Dyscyplinarnego sędziego Sądu Apelacyjnego po rozpoznaniu w dniu 20
września 2007 r. sprawy sędziego Sądu Okręgowego w związku z odwołaniem
Ministra Sprawiedliwości oraz Rzecznika Dyscyplinarnego od wyroku Sądu
Apelacyjnego – Sądu Dyscyplinarnego z dnia 20 kwietnia 2007 r., sygn. akt (...),
u c h y l i ł z a s k a r ż o n y w y r o k i s p r a w ę p r z e k a z a ł d o
p o n o w n e g o r o z p o z n a n i a Sądowi Apelacyjnemu – Sądowi
Dyscyplinarnemu.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Apelacyjny – Sąd Dyscyplinarny wyrokiem z dnia 2 października 2006 r.
uznał sędziego Sądu Okręgowego za winną między innymi tego, że:
 w dniu 11 października 2001 r. na podstawie umowy 172614/6780C
zaciągnęła kredyt w W.(...) Banku C.(...) S.A., którego do dnia 25 listopada
2003 r. nie spłaciła, doprowadzając do egzekucji z wynagrodzenia za pracę;
 w okresie od dnia 28 sierpnia 2001 r. do dnia 19 lutego 2003 r. na podstawie
umowy pożyczki z dnia 28 sierpnia 2001 r. o korzystanie z karty nr (...)
zaciągnęła kredyt w ING Bank (...) S.A. w K., którego do dnia 17 listopada
2003 r. nie spłaciła, doprowadzając do egzekucji z wynagrodzenia za pracę;
 w okresie od dnia 28 lutego 2001 r. do dnia 20 stycznia 2003 r. na podstawie
umowy kredytowej z dnia 28 lutego 2001 r. zaciągnęła kredyt w Banku PKO
S.A. na kwotę 7 533,91 zł, którego do dnia 17 sierpnia 2005 r. nie spłaciła.
Sąd Apelacyjny – Sąd Dyscyplinarny uznał, że powyższe czyny stanowią
uchybienie godności urzędu w myśl art. 107 § 1 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. –
Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. Nr 98, poz. 1070 ze zm.) i za to na
2
mocy tegoż przepisu w zw. z art. 109 § 1 pkt 5 powołanej ustawy wymierzył
obwinionej za każdy z tych czynów, karę dyscyplinarną złożenia sędziego z urzędu.
Na skutek odwołania obwinionej Sąd Najwyższy – Sąd Dyscyplinarny wyrokiem
z dnia 22 lutego 2007 r. uchylił wyrok Sadu Apelacyjnego – Sądu Dyscyplinarnego w
zakresie opisanych wyżej czynów i w tej części sprawę przekazał do ponownego
rozpoznania.
W uzasadnieniu Sąd Najwyższy – Sąd Dyscyplinarny wskazał, że ustalenia
faktyczne Sądu pierwszej instancji są niepełne, zaś dokonana ocena prawna
przedwczesna. Zdaniem Sądu Najwyższego można byłoby zaakceptować ocenę Sądu
Apelacyjnego, że brak spłaty kredytów i dopuszczenie do egzekucji z wynagrodzenia
należy ocenić jako uchybienie godności urzędu sędziego pod pewnymi warunkami,
które w tej sprawie w żadnym stopniu nie wystąpiły, na przykład: sędzia zaciąga
kredyt i nie spłaca go w terminie z przeznaczeniem środków pieniężnych na
uprawianie hazardu, prowadzenie wystawnego trybu życia, wyjazdy na luksusowe
wycieczki itp. Natomiast zaciąganie kredytów bankowych dla rozwiązywania
niecierpiących spraw majątkowych (naprawa domu), wypadków losowych (kradzież
samochodu), czy też kosztów sprawowania opieki nad osobami najbliższymi, powinno
być ze szczególną rozwagą oceniane w kontekście art. 107 § 1 u.s.p. jak i art. 109 § 1
u.s.p. Tej szczególnej rozwagi w rozważaniach Sądu Apelacyjnego – Sądu
Dyscyplinarnego zabrakło. Przekonanie sądu meriti o stanie dowodów było
kształtowane dowolnie, a nie swobodnie, co stanowi obrazę art. 7 k.p.k., uznającą
wpływ na treść rozstrzygnięcia.
Po ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Apelacyjny – Sąd Dyscyplinarny
wyrokiem z dnia 20 kwietnia 2007 r. uniewinnił obwinioną od wyżej opisanych
przewinień dyscyplinarnych. W uzasadnieniu Sąd Apelacyjny przytoczył wyjaśnienia
obwinionej, która przyznała fakt zaciągnięcia pożyczek i podała, że jej kłopoty
finansowe rozpoczęły się od przeprowadzenia sprawy o stwierdzenie nabycia spadku i
w związku z koniecznością uiszczenia podatku od spadku, a następnie koniecznością
zakupu sprzętu niezbędnego w gospodarstwie domowym. Przyznała, że wpadła w
pułapkę zadłużenia, a postępowanie, które doprowadziło do egzekucji z
wynagrodzenia za pracę oceniła bardzo negatywnie. Podniosła także, że starała się o
rozłożenie na raty zadłużenia w bankach, ale do tego nie doszło. W końcowej części
wyjaśnień podkreśliła, że spłaciła wszystkie swoje zadłużenia, a jej kłopoty osobiste
(choroba siostry) oraz konieczność ponoszenia kosztów eksploatacyjnych i
remontowych domu spowodowały pułapkę zadłużenia. W ocenie Sądu Apelacyjnego,
zebrany w sprawie materiał dowodowy w żadnej mierze nie pozwala na zanegowanie
wiarygodności wyjaśnień obwinionej.
Zdaniem Sądu Apelacyjnego – Sądu Dyscyplinarnego z opisów czynów
zarzuconych obwinionej nie wynika, aby zarzucono jej podjęcie zawinionych, w
3
formie umyślnej bądź nieumyślnej, działań lub zaniechań, które doprowadziły do
niespłacenia pożyczek. Sąd Najwyższy w uzasadnieniu swego wyroku wskazał na
konieczność czynienia ustaleń co do powodów niespłacenia pożyczki przez obwinioną
i możliwości przyjęcia naganności tych zachowań. Pamiętać należy jednak o
określonej konfiguracji procesowej w niniejszej sprawie. Otóż poprzedni wyrok Sądu
Apelacyjnego został zaskarżony wyłącznie przez obwinioną, co skutkuje – z uwagi na
art. 443 k.p.k. w zw. z art. 128 u.s.p. – niemożliwością wydania orzeczenia
surowszego niż uchylone. Przy tym, jeśli chodzi o rozumienie zwrotu „orzeczenie
surowsze”, to z utrwalonego orzecznictwa Sądu Najwyższego na gruncie art. 443
k.p.k. wynika, że naruszenie zakazu reformationis in peius określonego w art. 443
k.p.k. ma miejsce w sytuacji wprowadzenia niekorzystnych zmian nie tylko w części
dyspozytywnej wyroku lub postanowienia, ale także w części motywacyjnej
orzeczenia.
Skoro zatem opis czynów nie zawiera żadnych elementów, które wskazywałyby
na możliwość nagannej – co najmniej – oceny zachowania obwinionej, a sam fakt
niespłacenia pożyczek, w oderwaniu od przyczyn niespłacenia, nie stanowi znamienia
przewinienia dyscyplinarnego, to konsekwencją istnienia zakazu ujętego w art. 443
k.p.k. jest niemożność zmiany opisu czynów, jak też niemożność poczynienia
odmiennych – w ujęciu na niekorzyść – ustaleń w uzasadnieniu orzeczenia.
Konkludując, Sąd Apelacyjny – Sąd Dyscyplinarny stwierdził, że nawet gdyby
ustalił fakty naganne dla obwinionej, to nie mógł ująć ich w sferze ustaleń
faktycznych, a następnie dokonać zmiany opisu czynów.
Od powyższego wyroku odwołania złożyli Minister Sprawiedliwości i Zastępca
Rzecznika Dyscyplinarnego, wnosząc o jego uchylenie i przekazanie sprawy Sądowi
Apelacyjnemu – Sądowi Dyscyplinarnemu do ponownego rozpoznania.
Minister Sprawiedliwości w swoim odwołaniu zarzucił zaskarżonemu wyrokowi
rażące naruszenie przepisów prawa procesowego, mające wpływ na treść
rozstrzygnięcia przez naruszenie art. 2 § 2 k.p.k. i art. 7 k.p.k. w zw. z art. 128 u.s.p., a
w konsekwencji błąd w ustaleniach faktycznych, polegający na przyjęciu, że nie
spłacając zaciągniętych kredytów bankowych i doprowadzając do egzekucji
należności z tego tytułu sędzia Sądu Okręgowego nie uchybiła godności urzędu.
Zastępca Rzecznika Dyscyplinarnego zarzucił mający wpływ na treść orzeczenia
błąd w ustaleniach faktycznych przez wadliwe ustalenie, że w zachowaniu obwinionej,
polegającym na zaciąganiu kredytów bankowych, a następnie ich niespłaceniu, a w
konsekwencji doprowadzeniu do egzekucji z wynagrodzenia za pracę, brak znamion
przewinienia dyscyplinarnego polegającego na uchybieniu godności urzędu sędziego,
będący wynikiem mającej wpływ na treść orzeczenia obrazy przepisów postępowania
– art. 7 i art. 410 k.p.k.
4
Sąd Najwyższy – Sąd Dyscyplinarny zważył, co następuje:
W uzasadnieniu Sądu Najwyższego z dnia 22 lutego 2007 r. uchylającego
pierwszy wyrok Sądu Apelacyjnego zaakceptowano pogląd, że brak spłaty kredytów i
dopuszczenie do egzekucji z wynagrodzenia może stanowić uchybienie godności
urzędu sędziego, ale wskazano, że w konkretnej sprawie ustalenia faktyczne jak i
końcowe wnioski co do czynów obwinionej jako przewinień dyscyplinarnych rażą
uproszczeniem i nie mogą być zaaprobowane.
Przy ponownym rozpoznaniu sprawy rzeczą Sądu pierwszej instancji było
ustalenie przyczyn niespłacenia zobowiązań przez obwinioną i rozważenie czy można
jej przypisać winę w tym zakresie.
Przyczyny niespłacenia rzutują na kwestię winy, natomiast nie należą do
znamion przewinienia, dlatego uznać należy za wadliwe rozważania Sądu pierwszej
instancji co do niemożliwości uzupełnienia opisu czynów zarzucanych obwinionej ze
względu na zakaz reformationis in peius. Nie można zgodzić się ze stwierdzeniem
Sądu Apelacyjnego, że „(...) fakt niespłacenia pożyczek, w oderwaniu od przyczyn
niespłacenia, nie stanowi znamienia przewinienia dyscyplinarnego (...)”.
Wbrew stanowisku Sądu Apelacyjnego, zachowanie sędziego polegające na
zaciąganiu pożyczek, niespłacaniu ich i doprowadzeniu do przymusowej egzekucji
uchybia godności urzędu sędziego, gdyż godzi w jego prestiż i poddaje w wątpliwość
nieskazitelność charakteru osoby sprawującej ten urząd, jest więc przewinieniem
dyscyplinarnym określonym w art. 107 § 1 u.s.p. W odwołaniu Zastępcy Rzecznika
Dyscyplinarnego trafnie przytoczono treść § 18 Zbioru Zasad Etyki Zawodowej
Sędziów (uchwała Nr 16/2003 Krajowej Rady Sądownictwa z dnia 19 lutego 2003 r.),
zgodnie z którym sędzia powinien wykazywać nie budzącą wątpliwości rzetelność w
swoich sprawach finansowych oraz skrupulatność w wypełnianiu wynikających stąd
obowiązków.
Kwestia przyczyn niespłacenia przez sędziego pożyczek jest zagadnieniem
dotyczącym winy, a nie opisu zarzucanego obwinionej czynu. Można by powiedzieć,
że niezawiniony fakt niespłacenia pożyczek nie stanowi przewinienia służbowego, a
przyczyny niespłacenia pozwalają ocenić, czy sędzia ponosi winę i jaki ewentualnie
jest jej stopień, co powinno mieć wpływ na wymiar kary dyscyplinarnej, orzeczonej
przy przyjęciu zawinionego zachowania. Zatem, przy ponownym rozpatrywaniu
sprawy było możliwe i niezbędne rozważenie przyczyn, z powodu których obwiniona
sędzia pożyczek nie spłaciła.
Sąd Apelacyjny – Sąd Dyscyplinarny dał wiarę wyjaśnieniom obwinionej, że
przyczyną zaciągania i niespłacania przez nią pożyczek była choroba siostry,
konieczność uiszczenia podatku od spadku, remont domu i zakup do niego sprzętu.
Jednakże nie poczyniono pełnych ustaleń, które umożliwiłyby ocenę czy obwiniona
5
ponosi winę i w jakim stopniu za niespłacenie pożyczek. Nie ustalono, kiedy
chorowała siostra obwinionej i czy wymagała wsparcia finansowego, jakiego rodzaju
spadek obwiniona odziedziczyła, czy możliwym było wyzbycie się jego składników
dla uregulowania zobowiązań podatkowych z tego tytułu, jaki był zakres remontu
domu i zakupu sprzętów, czy nakłady te były konieczne.
Oparcie ustaleń faktycznych na bardzo ogólnych wyjaśnieniach czyni zasadnym,
podniesiony w obu odwołaniach, zarzut obrazy art. 7 k.p.k., mającej wpływ na treść
rozstrzygnięcia. Uzasadnia to uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy
Sadowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania.