Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 5 października 2007 r.
II UK 40/07
Do uwolnienia się od odpowiedzialności członka zarządu spółki kapitało-
wej za jej zobowiązania z tytułu nieopłaconych składek na ubezpieczenia spo-
łeczne nie jest wystarczające wskazanie jako mienia spółki jej wierzytelności
wobec kontrahentów, lecz konieczne jest wykazanie, że wierzytelności są wy-
magalne a dłużnicy wypłacalni (art. 31 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o
systemie ubezpieczeń społecznych, jednolity tekst: Dz.U. z 2007 r. Nr 11, poz.
74 ze zm. w związku z art. 116 § 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja
podatkowa, jednolity tekst: Dz.U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60 ze zm.).
Przewodniczący SSN Jerzy Kuźniar, Sędziowie SN: Krystyna Bednarczyk
(sprawozdawca), Jolanta Strusińska-Żukowska.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 5 paździer-
nika 2007 r. sprawy z wniosku Zbigniewa G. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń
Społecznych-Oddziałowi w W. o odpowiedzialność za składki, na skutek skargi kasa-
cyjnej wnioskodawcy od wyroku Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 3 sierpnia
2006 r. [...]
1. o d d a l i ł skargę kasacyjną,
2. zasądził od Zbigniewa G. na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych-Od-
działu w W. 2.700 zł (dwa tysiące siedemset) tytułem zwrotu kosztów postępowania
kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Decyzją z dnia 24 maja 2001 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w
K.G. orzekł o odpowiedzialności Zbigniewa G. jako członka zarządu Spółki z o.o. „G.”
za zobowiązania Spółki z tytułu nieopłaconych składek na ubezpieczenie społeczne
w okresie od czerwca 2000 r. do stycznia 2001 r. w kwocie 388.555,89 zł.
2
Odwołanie wnioskodawcy od tej decyzji zostało oddalone wyrokiem Sądu
Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Legnicy z dnia 15 lutego
2005 r. [...]. Sąd ustalił, że wnioskodawca był członkiem zarządu Spółki , której kapi-
tał zakładowy wynosił 4.200 zł. W bilansie za rok 2000 wierzytelności Spółki wynosiły
731.200 zł a zobowiązania 1.532.600 zł. Zadłużenie wobec Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych z tytułu składek za okres od czerwca 2000 r. do stycznia 2001 r. wyno-
siło 388.555, 89 zł należności głównej. Prowadzona egzekucja okazała się bezsku-
teczna, o czym Zakład Ubezpieczeń Społecznych został zawiadomiony pismami
Urzędu Skarbowego z dnia 23 kwietnia 2001 r. i z dnia 15 maja 2001 r. Zdaniem
Sądu decyzja o odpowiedzialności wnioskodawcy za długi składkowe Spółki jest
prawidłowa. Wynikała z braku majątku Spółki i bezskuteczności egzekucji składek.
Wnioskodawca nie wykazał żadnej z okoliczności określonych w art. 116 § 1 ustawy
z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa (jednolity tekst: Dz.U. z 2005 r. Nr
8, poz. 60 ze zm.), która uzasadniałaby uwolnienie go od odpowiedzialności. W
szczególności nie wskazał, aby istniało mienie umożliwiające skuteczną egzekucję i
zaspokojenie wierzytelności z tytułu składek. Mieniem takim nie były wierzytelności
Spółki w stosunku do jej kontrahentów. Już wcześniej były zajęte i uwzględnione w
egzekucji łącznej prowadzonej przez Urząd Skarbowy. Stosownie do art. 5 § 2 rozpo-
rządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 24 października 1934 r. - Prawo upa-
dłościowe (jednolity tekst: Dz.U. z 1991 r. Nr 118, poz. 512 ze zm.) zarząd Spółki był
zobowiązany ogłosić upadłość w ciągu dwóch tygodni, gdy majątek nie wystarczał na
zaspokojenie długów. Wnioskodawca tego nie uczynił a z wnioskiem o upadłość wy-
stąpił Zakład Ubezpieczeń Społecznych w dniu 28 maja 2001 r.
Po rozpoznaniu apelacji wnioskodawcy od tego wyroku Sąd Apelacyjny-Sąd
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 3 sierpnia 2006 r. [...] oddalił
apelację. Oceniając stan faktyczny Sąd Apelacyjny stwierdził, że zaległości Spółki z
tytułu niezapłaconych składek stale narastały od czerwca 2000 r. Już w drugiej poło-
wie tego roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych bezskutecznie dochodził należności,
w tym w drodze egzekucji administracyjnej, obejmującej także wierzytelności Spółki.
W bilansie za 2000 r. długi Spółki dwukrotnie przekraczały jej wierzytelności. Zarzut
wnioskodawcy, że w dniu 6 kwietnia 2001 r. złożył wniosek o ogłoszenie upadłości
jest nieuzasadniony. Wniosek ten nie otworzył bowiem postępowania upadłościowe-
go, gdyż został odrzucony z powodu nieuiszczenia opłaty. W przepisie art. 116 Ordy-
nacji podatkowej chodzi o wniosek prawidłowo złożony, który prowadzi do jego me-
3
rytorycznego rozpoznania. Ponadto wniosek o upadłość musi być zgłoszony we wła-
ściwym czasie, a według prawidłowych ustaleń Sądu pierwszej instancji wniosek taki
powinien być złożony znacznie wcześniej. Postępowanie upadłościowe wszczęte na
wniosek Zakładu Ubezpieczeń Społecznych nie doprowadziło do zaspokojenia na-
leżności tego Zakładu. Nie jest także uzasadniony zarzut wnioskodawcy dotyczący
wskazania majątku Spółki. Nie chodzi bowiem o jakikolwiek majątek, ale taki, z któ-
rego egzekucja umożliwi realne zaspokojenie wierzytelności składkowych. Przed wy-
daniem zaskarżonej decyzji nie został wskazany taki majątek. Wierzytelność Spółki
w stosunku do jej kontrahentów w kwocie 518.847,60 zł została wskazana w piśmie z
dnia 27 sierpnia 2001 r. Nie jest to mienie, które byłoby wyłączone z upadłości a po-
nadto wierzytelność ta, traktowana jako majątek już uprzednio, nie gwarantowała
skuteczności egzekucji.
Od tego wyroku wnioskodawca wniósł skargę kasacyjną i opierając ją na pod-
stawie naruszenia prawa materialnego przez błędną wykładnię i niewłaściwe zasto-
sowanie art. 116 § 1 Ordynacji podatkowej w związku z art. 107 tej ustawy i art. 31
ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych wniósł o uchylenie zaskarżonego wyro-
ku „oraz przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania właściwemu sądowi meriti,
ewentualnie w przypadku zaistnienia przesłanek z art. 39816
§ 1 k.p.c., jego uchyle-
nie i zmianę poprzez zmianę decyzji organu rentowego i orzeczenie, że Zbigniew G.
jako członek zarządu BH „G.” Sp. z o.o. w G.Ś. nie ponosi odpowiedzialności za zo-
bowiązania tejże Spółki z tytułu zaległości składkowych wobec ZUS Oddziału w
K.G.”. W uzasadnieniu skargi podniósł, że zarzuty naruszenia prawa materialnego
dotyczą trzech kwestii. Po pierwsze, odpowiedzialność osoby trzeciej (członka za-
rządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością) za zobowiązania podatnika mają
charakter subsydiarny. Osoba taka może odpowiadać za zobowiązania spółki w dal-
szej kolejności a w pierwszym rzędzie zobowiązanie powinno być zrealizowane z
majątku spółki. W tym przypadku skarżący konsekwentnie podnosił, iż należycie
wskazał majątek Spółki, który przekraczał 500.000 zł. Nieuwzględnienie tego majątku
stanowi zaprzeczenie istoty subsydiarnej odpowiedzialności członka zarządu za zo-
bowiązania spółki. Po drugie, wskazanie mienia spółki jest okolicznością zwalniającą
członka zarządu od odpowiedzialności. Wnioskodawca wykazywał istnienie wierzy-
telności innych kontrahentów, niż wskazane w piśmie do Komornika Urzędu Skarbo-
wego z dnia 27 sierpnia 2001 r. Zgodnie z informacjami podawanymi przez skarżą-
cego majątek ten jest majątkiem, z którego egzekucja umożliwi zaspokojenie przed-
4
miotowych należności. Po trzecie, podstawą zwolnienia wnioskodawcy od odpowie-
dzialności jest złożenie przez niego wniosku o upadłość w dniu 6 kwietnia 2001 r.
Zgodnie z literalną wykładnią przepisu art. 116 § 1 pkt 1 lit. a Ordynacji podatkowej
istnienie przesłanki wyłączającej odpowiedzialność członka zarządu za zobowiązania
spółki nie jest uzależnione od tego czy wniosek o ogłoszenie upadłości spowoduje
otwarcie postępowania upadłościowego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna jest nieuzasadniona. Podstawą odpowiedzialności wniosko-
dawcy jest przepis art. 116 § 1 Ordynacji podatkowej w brzmieniu obowiązującym do
dnia 31 grudnia 2002 r., gdyż zaległości składkowe, do których z mocy art. 31 ustawy
z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst:
Dz.U. z 2007 r. Nr 11, poz. 74) stosuje się przepisy Ordynacji podatkowej, powstały
przed dniem 1 stycznia 2003 r. Przepis ten miał brzmienie następujące: za zaległości
podatkowe spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, spółki z ograniczoną odpowie-
dzialnością w organizacji, spółki akcyjnej i spółki akcyjnej w organizacji odpowiadają
solidarnie całym swoim majątkiem członkowie jej zarządu, jeżeli egzekucja przeciwko
spółce okaże się bezskuteczna, chyba że członek zarządu wykaże, że we właściwym
czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości lub wszczęto postępowanie zapo-
biegające upadłości (postępowanie układowe) albo że niezgłoszenie wniosku o ogło-
szenie upadłości oraz niewszczęcie postępowania układowego nastąpiło nie z jego
winy, bądź też wskaże on mienie, z którego egzekucja jest możliwa. Przepis ten do-
tyczy odpowiedzialności osób trzecich za zobowiązanie podatkowe podatnika lecz
odmiennie niż ogólny przepis art. 107 § 1 Ordynacji podatkowejnie przewiduje soli-
darnej odpowiedzialności tych osób z podatnikiem. Odpowiedzialność członków
zarządu spółki kapitałowej występuje tylko wówczas, gdy egzekucja przeciwko
spółce okazała się bezskuteczna, co oznacza, że zaległości podatkowe (składkowe)
muszą być w pierwszej kolejności egzekwowane z majątku spółki. Bezskuteczność
egzekucji należności w całości lub części w stosunku do spółki jest warunkiem od-
powiedzialności członków jej zarządu. W niniejszej sprawie zostało ustalone, że eg-
zekucja należności Zakładu Ubezpieczeń Społecznych okazała się bezskuteczna i
Zakład ten nie został zaspokojony również w postępowaniu upadłościowym. Te
ustalenia faktyczne nie mogą być skutecznie kwestionowane w skardze kasacyjnej,
5
gdyż zgodnie z art. 39813
§ 2 k.p.c. Sąd Najwyższy jest związany ustaleniami fak-
tycznymi stanowiącymi podstawę zaskarżonego orzeczenia. W ustalonym stanie
faktycznym istniały podstawy do obciążenia wnioskodawcy za zaległości składkowe
Spółki.
Uwolnienie się członka zarządu od odpowiedzialności może nastąpić tylko
wówczas, jeżeli wykaże wystąpienie przynajmniej jednej z dwóch okoliczności wy-
mienionych w końcowej części przepisu. Pierwszą z nich jest zgłoszenie wniosku o
ogłoszenie upadłości lub brak winy w niezgłoszeniu takiego wniosku. Określenie „we
właściwym czasie” oznacza czas, w którym wierzyciele nie otrzymują swoich należ-
ności i nie ma perspektyw na ich zaspokojenie. Przepis art. 5 Prawa upadłościowego
nakładał obowiązek zgłoszenia wniosku o upadłość w terminie dwóch tygodni od za-
przestania płacenia długu. Brak perspektyw wykonania zobowiązań wobec wierzy-
cieli ma miejsce wówczas, gdy zaprzestanie płacenia długów ma charakter trwały, a
zadłużenie jest nadmierne w stosunku do majątku spółki. W przypadku Spółki „G.”
zaprzestanie płacenia długów na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych nastąpiło
na początku 2000 r. a w końcu 2000 r. wiadomo było, że zadłużenie jest nadmierne.
Aby uznać, że warunek zgłoszenia we właściwym czasie wniosku o upadłość został
spełniony, wniosek taki powinien być zgłoszony najpóźniej w styczniu 2001 r. Zarzut
wnioskodawcy, że w kwietniu 2001 r. usiłował złożyć wniosek o upadłość, nie mógł
zostać uwzględniony, gdyż wniosek ten, nawet gdyby był skuteczny, był spóźniony,
skoro w chwili jego składania Spółka nie dysponowała już środkami pozwalającymi
opłacić wniosek.
Drugą okolicznością uwalniającą dłużnika od odpowiedzialności jest wskaza-
nie przez niego mienia, z którego egzekucja jest możliwa. Jak słusznie stwierdził Sąd
Apelacyjny, samo wskazanie, że Spółka ma wierzytelności w stosunku do swoich
kontrahentów, nie jest wystarczające. Wymagane jest wykazanie, że jest możliwe
prowadzenie egzekucji z tych wierzytelności, a więc udowodnienie, że są one wyma-
galne a dłużnicy są wypłacalni. Powoływanie się przez wnioskodawcę na dowody
mające wykazać te fakty, nie może być uwzględnione przy rozpatrywaniu skargi ka-
sacyjnej, opartej wyłącznie na podstawie naruszenia prawa materialnego. Jeżeli Sąd
Apelacyjny pominął te dowody, to ewentualne uchybienia w tym zakresie mogą uza-
sadniać zarzut naruszenia przepisów postępowania. W skardze kasacyjnej nie wska-
zuje się takiego naruszenie jako jej podstawy, a Sąd Najwyższy rozpoznaje skargę w
granicach jej podstaw (art. 39813
§ 1 k.p.c.).
6
Z tych przyczyn Sąd Najwyższy na podstawie art. 39814
k.p.c. oddalił skargę
kasacyjną.
========================================