Wyrok z dnia 5 października 2007 r.
II UK 53/07
Nie jest zakazana zmiana ubezpieczenia z tytułu współpracy przy prowa-
dzeniu pozarolniczej działalności gospodarczej, na ubezpieczenie z tytułu
umowy o pracę. Chęć obniżenia kosztów działalności spółki jako motyw zawar-
cia umowy o pracę nie oznacza, że doszło do obejścia prawa.
Przewodniczący SSN Jerzy Kuźniar (sprawozdawca), Sędziowie SN: Krystyna
Bednarczyk, Jolanta Strusińska-Żukowska.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 5 paździer-
nika 2007 r., sprawy z wniosku Małgorzaty K. i Przedsiębiorstwa Wielobranżowego
Handel - Usługi Spółka cywilna Ryszard L. & Leszek K. w M.P. przeciwko Zakładowi
Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w T. o ubezpieczenie społeczne, na skutek
skargi kasacyjnej wnioskodawców od wyroku Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia
18 października 2006 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Apelacyjnemu w
Gdańsku do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasa-
cyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 18 października 2006 r. [...] Sąd Apelacyjny w Gdańsku
oddalił apelację wnioskodawczyni Małgorzaty K. i zainteresowanego Przedsię-
biorstwa Wielobranżowego Handel - Usługi Spółki cywilnej Ryszard L. & Leszek
K. w M.P. od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Ubezpieczeń Społecznych w Toruniu
z dnia 6 maja 2005 r. w sprawie przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-
Oddziałowi w T. o ubezpieczenie społeczne, podzielając ustalenia faktyczne po-
czynione przez Sąd pierwszej instancji oraz ich ocenę prawną, w myśl której za-
warta pomiędzy stronami w dniu 1 lutego 2004 r. umowa o pracę zmierzała do obejścia
prawa (art. 58 § 1 k.c. w związku z art. 300 k.p.), co oznacza jej nieważność, a zatem
2
wnioskodawczyni nie spełniła ustawowych przesłanek do objęcia obowiązkowym pra-
cowniczym ubezpieczeniem społecznym, wynikających z art. 6 ust. 1 pkt 1, art. 11 ust. 1
i art. 12 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych
(jednolity tekst: Dz.U. z 2007 r. Nr 11, poz. 74 ze zm.).
W świetle ustaleń faktycznych, decyzją z dnia 22 października 2004 r. pozwa-
ny organ rentowy przyjął, że wnioskodawczyni nie podlegała ubezpieczeniom spo-
łecznym z tytułu zawartej z PWHU s.c. Ryszard L. & Leszek K. umowy o pracę, pod-
legała natomiast w okresie od 1 lutego 2004 r. obowiązkowym ubezpieczeniom spo-
łecznym z tytułu współpracy przy prowadzeniu pozarolniczej działalności z mężem
Leszkiem K. W okresie od 1 maja 1991 r. do 31 stycznia 2004 r. Małgorzata K. była zgło-
szona do ubezpieczenia z tytułu wykonywania współpracy z mężem prowadzącym od
1986 r. działalność gospodarczą w spółce cywilnej z Ryszardem L., natomiast od 1
lutego 2004 r. została zgłoszona do ubezpieczeń jako pracownik zatrudniony przez
spółkę cywilną na podstawie umowy o pracę. Według tej umowy, wnioskodawczyni zo-
stała zatrudniona w pełnym wymiarze czasu pracy na stanowisku sprzedawcy z wyna-
grodzeniem 800 zł brutto. Umowa została zawarta na czas nieokreślony. Małgorzata K. w
okresie gdy była zgłoszona do ubezpieczeń społecznych jako osoba współpracująca
wykonywała pracę w M.P., tj. obsługiwała klientów na zmianę z Barbarą L. oraz wspól-
nikami, w sklepie w M.P., zawoziła dokumenty do biura rachunkowego, do Urzędu Skar-
bowego bądź ZUS-u, jeździła też z mężem po towar bądź w celu załatwienia spraw w
urzędach. Od czasu zawarcia umowy o pracę wnioskodawczyni zajmowała się wy-
łącznie obsługą klientów w sklepie w W. na zmianę z Barbarą L. Zainteresowana
spółka, po rozwiązaniu umowy o pracę z ostatnim pracownikiem, zawarła umowy o pracę
z Barbarą L. na stanowisku sprzedawcy od 15 stycznia 2004 r. i od 1 lutego 2004 r. z
wnioskodawczynią co podyktowane zostało trudnościami finansowymi spółki. Obie pra-
cownice do dnia zawarcia umowy o pracę były zgłoszone do ubezpieczeń jako osoby
współpracujące. W ocenie organu rentowego, podzielonej następnie przez Sądy, zmiana
tytułu ubezpieczenia żon wspólników miała podłoże finansowe, gdyż wynagrodzenia
wypłacane pracownikom są uznawane za koszty działalności Spółki.
W ocenie Sądu Okręgowego podzielonej w całości przez Sąd Apelacyjny, zawarcie
umowy o pracę zmierzało do obejścia prawa. Zakres czynności wnioskodawczyni z
chwilą zawarcia umowy o pracę zmienił się tylko nieznacznie (przestała jedynie prowadzić
sprawy administracyjne), przy czym według zeznań świadków zmiana statusu wniosko-
dawczyni nastąpiła z przyczyn finansowych, skoro wynagrodzenie pracownicze i składki
3
ubezpieczeniowe są wliczane w koszty firmy, inaczej niż w przypadku osób współpracują-
cych. W ocenie Sądu, zmiana tytułu ubezpieczenia mająca na celu jedynie względy
finansowe (obniżenie kosztów działalności gospodarczej), świadczy o zawarciu umowy o
pracę w celu obejścia prawa.
Powyższy wyrok zaskarżył w całości skargą kasacyjną pełnomocnik wniosko-
dawczyni oraz zainteresowanego i zarzucając naruszenie prawa materialnego - art.
58 k.c., przez uznanie, że zawarta umowa o pracę była dotknięta nieważnością, art.
6 ust. 1 pkt 1, art. 8 ust. 1, art. 11 ust. 1, art. 12 ust. 1 i art. 13 pkt 1 ustawy o syste-
mie ubezpieczeń społecznych z dnia 13 października 1998 r., przez uznanie, że
wnioskodawczyni nie była objęta ubezpieczeniem społecznym z tytułu umowy o
pracę, oraz przepisów postępowania - art. 233 § 1 k.p.c. - wniósł o jego uchylenie jak
i uchylenie poprzedzającego go wyroku Sądu Okręgowego i orzeczenie, że wniosko-
dawczyni podlegała ubezpieczeniom społecznym emerytalnemu, rentowemu, choro-
bowemu i wypadkowemu z tytułu umowy o pracę lub o uchylenie zaskarżonego wy-
roku i przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania, wraz z
orzeczeniem o kosztach.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna jest uzasadniona. Stosownie do art. 39813
§ 1 i 2 k.p.c., Sąd
Najwyższy rozpoznaje sprawę w granicach skargi kasacyjnej (jej podstaw) i jest
związany ustaleniami faktycznymi stanowiącymi podstawę zaskarżonego orzeczenia,
jeżeli skarga nie zawiera zarzutu naruszenia przepisów postępowania (bądź jeżeli
taki zarzut okaże się niezasadny). W ocenie Sądu Najwyższego, w rozpatrywanej
sprawie Sądy błędnie zastosowały prawo do niewadliwie ustalonego stanu faktycz-
nego. W świetle tych ustaleń strony zawarły umowę o pracę, a to, że motywem jej
zawarcia były względy finansowe, nie oznacza jeszcze, że umowa taka zmierzała do
obejścia prawa (art. 58 § 1 k.c. w związku z art. 300 k.p.), co powoduje jej nieważnością.
Fakt wykonywania pracy przez Małgorzatę K. w charakterze sprzedawcy w sklepie został w
pełni wykazany w trakcie postępowania sądowego. Zatrudnienie odwołującej się było ko-
nieczne z uwagi na rozwiązanie umów o pracę z dotychczasowymi pracownikami oraz
potrzebę zapewnienia obsługi sklepu. Okoliczności sprawy wyraźnie wskazują, że celem
zawarcia umowy było realizowanie stosunku pracy, a intencją stron nie było obejście
prawa w celu uzyskania świadczeń z ubezpieczenia społecznego.
4
W świetle art. 58 § 1 k.c. czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca
na celu jej obejście jest nieważna. O czynności prawnej mającej na celu obejście
ustawy można mówić wówczas, gdy czynność taka pozwala na uniknięcie zakazów,
nakazów lub obciążeń wynikających z przepisu ustawy i tylko z takim zamiarem zo-
stała dokonana. Nie jest natomiast obejściem prawa dokonanie czynności prawnej w
celu osiągnięcia skutków, jakie ustawa wiąże z tą czynnością prawną. Skoro z za-
warciem umowy o pracę ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych wiąże obowią-
zek ubezpieczenia emerytalno-rentowego, chorobowego i wypadkowego, podjęcie
zatrudnienia w celu objęcia ubezpieczeniem i ewentualnego korzystania ze świad-
czeń z tego ubezpieczenia nie może być kwalifikowane jako obejście prawa. W wy-
roku z dnia 28 kwietnia 2005 r., I UK 236/04 (OSNP 2006 nr 1-2, poz. 28), Sąd Naj-
wyższy stwierdził, że sama chęć uzyskania świadczeń z ubezpieczenia społecznego
jako motywacja do podjęcia zatrudnienia nie świadczy o zamiarze obejścia prawa.
Podobny pogląd został wyrażony w wyroku z dnia 25 stycznia 2005 r., II UK 141/04
(OSNP 2005 nr 15, poz. 235). Przyjęto w nim, że stronom umowy o pracę, na pod-
stawie której rzeczywiście były wykonywane obowiązki i prawa płynące z tej umowy,
nie można przypisać działania w celu obejścia ustawy i stanowisko to można uznać
za ugruntowane, gdyż zostało powtórzone w innych jeszcze orzeczeniach (por. np.
wyroki z dnia 2 czerwca 2006 r., I UK 337/05 oraz z dnia 14 lutego 2006 r., III UK
150/05, dotąd niepublikowane). Na tle tych orzeczeń należy uznać, że w sytuacji, gdy
wolą stron zawierających umowę było faktyczne nawiązanie stosunku pracy i doszło
do świadczenia pracy za wynagrodzeniem, sama świadomość jednej ze stron
umowy, a nawet obu stron, co do wystąpienia w przyszłości zdarzenia uprawniające-
go do świadczeń z ubezpieczenia społecznego, nie daje podstawy do uznania, że
umowa miała na celu obejście prawa.
W stanie faktycznym niniejszej sprawy należy stwierdzić, że umowa o pracę
wiążąca strony nie została zawarta dla pozoru, gdyż nie stwierdzono, by strony za-
wierając ją miały zamiar wywołania innych skutków prawnych niż te, które wynikają z
umowy o pracę, oraz by jednocześnie próbowały przez jej zawarcie wprowadzić ko-
gokolwiek w błąd do co dokonania tej, a nie innej czynności. Przeciwnie, nie pozoro-
wały zawarcia umowy o pracę i były zgodne co do tego, aby ich oświadczenia woli
wywołały odpowiadający im skutek. Skutkiem tym było między innymi objęcie ubez-
pieczeniem społecznym, co orzekające w sprawie Sądy niesłusznie oceniły jako za-
miar obejścia prawa, prowadzący do nieważności umowy (art. 58 § 1 k.c.).
5
W świetle ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, prawo nie zakazuje
zmiany formy świadczenia pracy i wynikającej z niej zmiany tytułu ubezpieczenia z osoby
współpracującej na ubezpieczenie z tytułu zawartej umowy o pracę. Fakt, że w wyniku
zwolnienia pracowników oraz zatrudnienia żon wspólników, w tym wnioskodawczyni,
znacznemu obniżeniu uległy koszty działalności Spółki, nie oznacza, że doszło do obejścia
prawa. Zawarciu umowy o pracę, nawet jeżeli pozwalało to na możliwość zaliczenia wypła-
conego wynagrodzenia w koszty działalności spółki, czego nie można dokonać w przypadku
osoby współpracującej, nie można zarzucić obejścia przepisów dotyczących składek na
ubezpieczenie społeczne, albowiem w jednym i w drugim przypadku składki były odprowa-
dzane. Różnica polega jedynie na możliwości zaliczenia składek z tytułu umowy o pracę w
koszty działalności spółki cywilnej jako zakładu pracy, zgodnie z ustawą o podatku docho-
dowym od osób fizycznych. Osiągnięcie z tego tytułu oszczędności ekonomicznych przez
spółkę nie jest sprzeczne z ustawą i nie stanowi obejścia prawa.
W tym stanie rzeczy, na podstawie art. 398 15
§ 1 k.p.c. orzeczono jak w sentencji. O
kosztach orzeczono na podstawie art. 108 § 2 k.p.c.
========================================