Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I PK 116/07
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 24 października 2007 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Zbigniew Myszka (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Jolanta Strusińska-Żukowska
SSN Herbert Szurgacz
w sprawie z powództwa A. S.
przeciwko "M." Spółce Akcyjnej w S.
o przywrócenie do pracy i zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 24 października 2007 r.,
skargi kasacyjnej powoda od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w S.
z dnia 29 grudnia 2006 r., sygn. akt [...]
uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi
Okręgowemu - Sądowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w S. do
ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania
kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w S. wyrokiem z dnia
29 grudnia 2006 r. zmienił wyrok Sądu Rejonowego w S. z dnia 27 września 2006 r.
zasądzający od pozwanej „M.” S.A. w S. na rzecz powoda A. S. kwotę 11.433,78 zł
z ustawowymi odsetkami tytułem odszkodowania za niezgodne z prawem
wypowiedzenie umowy o pracę, a także oddalający roszczenie o przywrócenie do
pracy, w ten sposób, że powództwo oddalił, zasądzając od powoda na rzecz
pozwanej Spółki kwotę 120 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego za
obie instancje.
W sprawie tej ustalono, że powód był zatrudniony w „M.” S.A. w S. od dnia 1
października 2002 r. na czas nieokreślony, w pełnym wymiarze czasu pracy na
stanowisku Kierownika Utrzymania Ruchu. Do zakresu jego obowiązków należało
między innymi prowadzenie dokumentacji i planów technicznych obiektów Spółki,
nadzór nad prawidłowym funkcjonowaniem instalacji i systemów, organizacja
sprawnego i niezwłocznego systemu usuwania awarii maszyn, nadzór nad
środkami transportowymi, organizacja prac działu technicznego, prowadzenie
dokumentacji HACCP, wdrażanie postępu technicznego i nowych technologii. W
dniu 24 marca 2006 r. pracodawca wypowiedział powodowi umowę o pracę z
zastosowaniem skróconego okresu wypowiedzenia, jako przyczynę podając zmiany
w organizacji pracy z przyczyn leżących po stronie pracodawcy na podstawie art.
10 ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o zasadach rozwiązywania z pracownikami
stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (Dz.U. Nr 90, poz. 844
ze zm.). Uznając, że przyczyna jest rzeczywista, powód nie odwołał się od
wypowiedzenia w terminie wskazanym w kodeksie pracy. Jednak pismem z dnia 19
kwietnia 2006 r. zwrócił się do pracodawcy o sprecyzowanie podstawy
wypowiedzenia, kiedy dowiedział się, że na jego miejsce będzie zatrudniona inna
osoba. W piśmie z dnia 25 kwietnia 2006 r. powód otrzymał wyjaśnienie, że nadzór
nad bieżącym utrzymaniem ruchu w zakładzie pozostaje w zakresie obowiązków
szefa produkcji, a do koordynowania prac pionów technicznych Spółka zamierza
3
zatrudnić koordynatora ds. technicznych. Dlatego, w związku z likwidacją
dotychczasowego stanowiska pracodawca nie widział możliwości dalszego
zatrudniania powoda. Po jego odejściu z pracy bezpośrednim przełożonym
pracowników, których poprzednim przełożonym był powód, został S. R.
W związku ze staraniami w zakresie wprowadzenia Spółki na Giełdę Papierów
Wartościowych, zmieniała się struktura organizacyjna zakładu pracy. Pierwotnie, od
listopada 2002 r., członkowi zarządu dyrektorowi generalnemu zakładu
produkcyjnego Spółki podlegał bezpośredni szef produkcji główny technolog
zakładu – S. R. oraz kierownik utrzymania ruchu, którym był powód. W wyniku
zmian organizacyjnych począwszy od dnia 4 listopada 2005 r. kierownik utrzymania
ruchu został przekazany pod bezpośrednie kierownictwo szefa produkcji S. R.
Ostatecznie na dzień 14 marca 2006 r. dyrektorowi generalnemu zakładu
produkcyjnego podlegają bezpośrednio: kierownik działu jakości, szef produkcji,
koordynator ds. technicznych i dyrektor ds. zakupów. W wyniku przekształcenia
Spółki nie doszło do zmniejszenia miejsc pracy wśród pracowników zajmujących
funkcje kierownicze. W dniu 24 kwietnia 2006 r. na stanowisku koordynatora ds.
technicznych w 1/2 wymiaru czasu pracy zatrudniono W. M. W ocenie Sądu
pierwszej instancji, przejął on znaczną część obowiązków po powodzie, a
mianowicie: prowadzenie dokumentacji technicznej obiektów Spółki, prowadzenie
zaopatrzenia technicznego na bazie zamówień szefa produkcji, opisywanie faktur
dotyczących zaopatrzenia technicznego i mediów, postępowanie z dokumentacją
księgową zgodnie z obiegiem dokumentów obowiązujących w Spółce, prowadzenie
dokumentacji HACCP pionu technicznego. Pozostałe obowiązki, które wcześniej
należały do powoda, przejął częściowo szef produkcji. Nadto W. M. został
zatrudniony w wymiarze 1/2 etatu w „M.” - Dystrybucja Sp. z o.o. w B. na tym
samym stanowisku z podobnym zakresem obowiązków. W dniu 8 maja 2006 r.
pozwana zatrudniła w charakterze kierownika zmiany w pełnym wymiarze czasu
pracy J. F.
W tak ustalonych okolicznościach faktycznych Sąd Rejonowy uznał, że
przyczyna wypowiedzenia wskazana w wypowiedzeniu była nierzeczywista i
niekonkretna. Nie nastąpiła bowiem rzeczywista likwidacja stanowiska
zajmowanego przez powoda - kierownika utrzymania ruchu, gdyż z porównania
4
zakresu obowiązków dokonanego przez Sąd wynika, że przerodziło się ono w inne
- koordynatora ds. technicznych. Natomiast zmianę polegającą na zmniejszeniu
wymiaru czasu pracy na stanowisku powoda z pełnego etatu do połowy oraz na
dodaniu kilku innych zadań o charakterze ponadzakładowym związanym z
wprowadzeniem Spółki na rynek papierów wartościowych, raportowaniem do
zarządu Spółki przebiegu prac pionów technicznych w poszczególnych zakładach,
tworzenia budżetu pionów poszczególnych Spółek Grupy Kapitałowej czy analizą
realizacji budżetu tych pionów Sąd uznał za mniej istotną. Jeśli bowiem, zdaniem
pozwanej, powód nie posiadał kwalifikacji do realizacji tych dodatkowych zadań, to
właśnie tę przyczynę należało wskazać w wypowiedzeniu umowy o pracę.
Konkretyzacja przyczyny wypowiedzenia, zawarta w piśmie z dnia 24 kwietnia 2006
r., która nastąpiła już po wręczeniu formalnego wypowiedzenia nie konwaliduje
braków pierwotnego oświadczenia woli pracodawcy w tym przedmiocie. Wszystko
to uzasadnia roszczenie powoda. Ponadto, w ocenie Sądu Rejonowego,
wypowiedzenie naruszyło zasady współżycia społecznego, gdyż należało wcześniej
przenieść powoda do wykonywania innej pracy, odpowiadającej jego kwalifikacjom i
doświadczeniu zawodowemu. W konsekwencji żądanie oparte na art. 45 § 1 k.p.
Sąd Rejonowy uznał za uzasadnione, a przywrócenie do pracy za niecelowe.
Uwzględniając apelację pozwanej od tego wyroku Sąd Okręgowy uznał, że
Sąd pierwszej instancji błędnie ustalił stan faktyczny i błędnie ocenił materiał
dowodowy. W ocenie Sądu drugiej instancji, wskazana przyczyna wypowiedzenia
tj. zmiany w organizacji pracy była rzeczywista i uzasadniona, gdyż stanowisko
powoda zostało zlikwidowane. Do zakresu czynności osoby zatrudnionej na
stanowisku koordynatora ds. technicznych należy bowiem około 20%
dotychczasowych zadań powoda i mają one charakter marginalny (np.
sporządzenie raz w roku komisyjnego protokołu dotyczącego stanu obiektów), a
częściowo są obowiązkami odnoszącymi się do wszystkich pracowników pozwanej
(postępowanie z dokumentacją księgową zgodnie z obiegiem dokumentów
obowiązujących w Spółce, obowiązek przestrzegania przepisów BHP). W
pozostałych 80% obowiązki koordynatora ds. technicznych są obowiązkami
nowymi, przypisanymi temu nowemu stanowisku, nie istniejącemu dotychczas w
strukturze organizacyjnej Spółki. Poza tym temu stanowisku zostało przypisane w
5
przedsiębiorstwie pozwanej jedynie pół etatu, co także jest przejawem zmiany
struktury organizacyjnej. Obowiązki koordynatora ds. technicznych dotyczą całej
grupy kapitałowej, a w związku z tym W. M. został zatrudniony również na ½ etatu
w „M.” - Dystrybucja Sp. z o.o. w B. Ponadto, wbrew ustaleniom Sądu Rejonowego,
doszło do zmiany w zakresie poziomu zatrudnienia w przedsiębiorstwie pozwanej
na stanowiskach kierowniczych. W pionie, w którym umiejscowione było
zlikwidowane stanowisko, liczba osób na stanowiskach kierowniczych zmniejszyła
się z 7 do 6 osób. Podstawą złożenia powodowi wypowiedzenia nie była negatywna
ocena jego pracy, gdyż na zajmowanym stanowisku powód się sprawdzał, lecz fakt,
że jego kwalifikacje nie pozwalały na zatrudnienie go na tworzonym stanowisku
koordynatora ds. technicznych. W ocenie Sadu Okręgowego, odwołując się do
zasad współżycia społecznego Sąd Rejonowy nie wyjaśnił, na czym polegać ma
sprzeczność wypowiedzenia z tymi zasadami, a jedynie wskazał na doświadczenie
zawodowe powoda i zatrudnionych: W. M. i J. F. oraz na to, że przed
wypowiedzeniem umowy o pracę nie czyniono powodowi zarzutów, co do jakości
jego pracy. Sąd Okręgowy podkreślił, że zasadność wypowiedzenia nie jest
uzależniona od uprzedniego zaoferowania pracownikowi innej odpowiadającej jego
kwalifikacjom pracy, którą dysponuje pracodawca, chyba że przepis szczególny
stanowi inaczej, co nie miało miejsca w rozpoznawanej sprawie. W konsekwencji
Sąd drugiej instancji zmienił zaskarżony wyrok i powództwo oddalił.
W skardze kasacyjnej pełnomocnik powoda powołał się na zarzut naruszenia
przepisów prawa materialnego, w szczególności: 1/ art. 30 § 4 k.p. przez jego
pominięcie w ocenie prawnej i błędne uznanie, że przyczyna wypowiedzenia
określona jako „zmiany w organizacji pracy" była rzeczywista i uzasadniała
wypowiedzenie w sytuacji, kiedy już zasady logiki oraz doświadczenia życiowego
wskazują, że jest ona na tyle ogólna, że nie sposób jej przypisać cechy
konkretności, 2/ art. 45 § 1 k.p. przez bezzasadną odmowę jego zastosowania, a
także naruszenie przepisów prawa procesowego, w szczególności: 1/ art. 328 § 2
k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c. przez brak w uzasadnieniu wyroku ustalenia
faktów, które Sąd uznał za udowodnione, a także dowodów, na których się oparł i
przyczyn, dla których innym dowodom odmówił wiarygodności i mocy dowodowej,
2/ art. 386 § 1 k.p.c. przez bezzasadne uwzględnienie apelacji pozwanego.
6
Jako okoliczność uzasadniającą rozpoznanie skargi skarżący podał
oczywistość naruszenia wskazanych w jej podstawie art. 328 § 2 k.p.c. w związku z
art. 391 § 1 k.p.c. oraz art. 30 § 4 k.p.
W ocenie skarżącego, wprawdzie dokonanie przez Sąd drugiej instancji
odmiennej oceny materialnoprawnej ustalonych faktów jest dopuszczalne w świetle
art. 382 k.p.c., jednakże wobec zakwestionowania podstawy faktycznej wyroku,
Sąd drugiej instancji przed przystąpieniem do odmiennej oceny materialnoprawnej
zasadności roszczeń skarżącego powinien był dokonać własnych, stanowczych
ustaleń i własnej oceny przeprowadzonych dowodów. Brak takiego odniesienia się
do całokształtu zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego jest nie tylko
mankamentem uzasadnienia, ale także usprawiedliwia materialnoprawne zarzuty
skargi kasacyjnej. Niemożliwe jest bowiem prawidłowe zastosowanie prawa
materialnego (dokonanie prawidłowej subsumpcji) bez zgodnego z prawem
(procesowym) ustalenia podstawy faktycznej rozstrzygnięcia. Skarżący podkreślił
też, że przyczyna wskazana w wypowiedzeniu, tj. „zmiany w organizacji pracy" była
na tyle niekonkretna, że skarżący musiał wystąpić o jej konkretyzację, co słusznie
podkreślił Sąd Rejonowy. Natomiast Sąd Okręgowy przyjmując odmienne
stanowisko bezzasadnie pominął fakt, że konkretyzacja przyczyny, przez
wskazanie likwidacji stanowiska pracy skarżącego, nastąpiła dopiero na jego
wniosek z dnia 24 kwietnia 2006 r., a więc już po wręczeniu formalnego
wypowiedzenia, co nie konwaliduje istotnych braków pierwotnego oświadczenia
woli pozwanego pracodawcy w tym przedmiocie. Sąd nie uwzględnił więc
ugruntowanego w orzecznictwie poglądu, zgodnie z którym przejawem
nieprawdziwej przyczyny jest pozorne zmniejszenie stanu zatrudnienia, w którym
na miejsce zwalnianych pracowników zatrudnia się innych i nie wystarczy
ogólnikowy zwrot (np. utrata zaufania do pracownika) lub powtórzenie wyrażeń
ustawowych (np. naruszenie obowiązków pracowniczych), jeżeli nie jest połączone
z wykazaniem konkretnych okoliczności, które taki ogólny wniosek uzasadniają. W
konsekwencji skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku przez oddalenie
apelacji pozwanej, zasądzenie od pozwanej na jego rzecz zwrotu kosztów procesu
według norm przepisanych, a w tym kosztów zastępstwa procesowego, za
postępowanie kasacyjne i apelacyjne, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego
7
wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu
wraz z rozstrzygnięciem o kosztach postępowania, w tym o kosztach zastępstwa
procesowego, wywołanych wniesieniem skargi kasacyjnej.
W odpowiedzi na skargę pozwana Spółka wniosła o odmowę przyjęcia jej do
rozpoznania, ewentualnie o jej oddalenie i zasądzenie od skarżącego na rzecz
pozwanej kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm
przepisanych.
Sąd Najwyższy zważył co następuje:
Skarga kasacyjna jest uzasadniona wobec oczywistego naruszenia art. 30 § 4 w związku
z art. 45 § 1 k.p. Wskazanie na „zmiany w organizacji pracy z przyczyn dotyczących
pracodawcy” w sposób oczywisty nie wypełniało wymagania sprecyzowania konkretnej, a przeto
weryfikowalnej przyczyny wypowiedzenia powodowi umowy o pracę. Było to widoczne od razu
(prima facie) i to bez wnikania w szczegóły sprawy, a w szczególności bez potrzeby ustalania,
jakie ewentualne inne (niewskazane w piśmie wypowiadającym powodowi umowę o pracę)
okoliczności sprawy mogłyby, ewentualnie, usprawiedliwiać istnienie innej konkretnej przyczyny
wypowiedzenia. Oznacza to tyle, że wskazana na piśmie przyczyna wypowiedzenia powinna
być konkretne i jasno sprecyzowana przede wszystkim dla adresata tej czynności prawa pracy,
tj. dla powoda, niezależnie od tego, że ten dopiero po dowiedzeniu się o zatrudnieniu na jego
miejsce innego pracownika wystąpił o sprecyzowanie wskazanej mu ogólnikowo przyczyny
wypowiedzenia. Dodatkowo, doprecyzowując na żądanie powoda przyczynę wypowiedzenia mu
umowy o pracę, pozwany pracodawca wskazał już inną przyczynę, a mianowicie, że w związku
z likwidacją dotychczasowego stanowiska pracodawca nie widział możliwości dalszego
zatrudniania powoda. W takich okolicznościach sprawy, Sąd pierwszej instancji był uprawniony
do uznania, że wskazana powodowi przyczyna wypowiedzenia umowy o pracę nie wypełniała
wymagania nazwania tej konkretnej i weryfikowalnej przesłanki oceny zgodności z prawem
dokonanego wypowiedzenia w rozumieniu art. 30 § 4 k.p., oraz że taka konstrukcyjna wada
poddanego sądowej kontroli wypowiedzenia umowy o pracę nie mogła być konwalidowana
przez następcze sprecyzowanie ogólnikowo określonej przyczyny, które ponadto w istocie
rzeczy sprowadzało się do wskazania innej (niż pierwotna) przyczyny wypowiedzenia, tj.
likwidacji stanowiska pracy powoda i braku możliwości jego dalszego zatrudniania. W ocenie
Sądu Najwyższego, brak precyzyjnego, zrozumiałego i odpowiadającego prawu
(art. 30 § 4 k.p.) wskazania pracownikowi (powodowi) przyczyny wypowiedziana
8
(„zmiany w organizacji pracy z przyczyn dotyczących pracodawcy”), stanowiło
konstrukcyjną wadę wypowiedzenia umowy o pracę i prowadziło do
usprawiedliwionego wniosku, że tak dokonane wypowiedzenie naruszało przepisy o
wypowiadaniu umów o pracę (art. 30 § 4 w związku z art. 45 § 1 k.p.). W takiej
sytuacji nie było potrzeby ani konieczności badania, jakie ewentualnie inne
okoliczności, w tym później nazwane (dookreślone) przez pozwanego pracodawcę
(likwidacja stanowiska pracy i brak możliwości dalszego zatrudniania powoda),
mogły uzasadniać wypowiedzenie pracownikowi umowy o pracę. Wprawdzie
niekiedy przyjmuje się, że dopuszczalne jest ustalanie, iż pracownik znał
rzeczywiste powody dokonanego mu wypowiedzenia umowy o pracę mieszczące
się w ramach wskazanej mu na piśmie przyczyny wypowiedzenia, ale sądy pracy
nie mogą i nie powinny wyręczać ani poszukiwać za pracodawcę innych przyczyn
dokonanego wypowiedzenia niż wskazane w piśmie wypowiadającym umowę o
pracę. Wszystko to prowadziło to do uwzględnienia skargi kasacyjnej wskutek
uznania za usprawiedliwiony zarzutu oczywistego naruszenia prawa przez Sąd
drugiej instancji (art. 30 § 4 w związku z art. 45 § 1 k.p.), bez potrzeby
ustosunkowywania się do kasacyjnego zarzutu naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. w
związku z art. 391 § 1 k.p.c. - w zakresie dokonanych przez te Sądy ustaleń, że
później wskazywane (doprecyzowane) przez pozwanego pracodawcę okoliczności
mogły usprawiedliwiać zaskarżone wypowiedzenie umowy o pracę.
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy wyrokował na podstawie art.
39815
k.p.c.