Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CZP 88/07
POSTANOWIENIE
Dnia 23 października 2007 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Dariusz Zawistowski (przewodniczący)
SSN Hubert Wrzeszcz (sprawozdawca)
SSA Michał Kłos
Protokolant Bożena Kowalska
w sprawie z powództwa Gminy Miasta K.
przeciwko A. A.
o zapłatę,
na posiedzeniu jawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 23 października 2007 r.,
na skutek zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd Okręgowy w L.
postanowieniem z dnia 21 września 2006 r.
"Czy niesporna wierzytelność o charakterze publicznoprawnym
przysługująca podmiotowi prowadzącemu niepubliczne przedszkole
z tytułu dotacji z budżetu gminy na podstawie art. 90 ust. 1 ustawy
z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (tekst jednolity Dz. U.
z 2004 r., Nr 256, poz. 2572 z późniejszymi zmianami) nadaje się do
potrącenia na podstawie art. 498 § 1 k.c. z wierzytelnością gminy
przeciwko podmiotowi prowadzącemu przedszkole z tytułu czynszu
za najem lokalu ?"
odmawia podjęcia uchwały.
2
Uzasadnienie
Wyrokiem z dnia 31 maja 2006 r. Sąd Rejonowy w K. zasądził od pozwanej
na rzecz powódki 10 342, 70 zł z ustawowymi odsetkami od 21 listopada 2005 r.
Z bezspornej podstawy faktycznej rozstrzygnięcia wynika, że pozwana,
której powódka wydzierżawiła nieruchomość na podstawie umowy z dnia
30 września 2004 r., nie zapłaciła czynszu dzierżawnego w wysokości dochodzonej
w sprawie. W piśnie z dnia 8 grudnia 2005 r. pozwana, podnosząc, że posiada
wobec powódki wierzytelność w kwocie 11 000 zł z tytułu dotacji na prowadzenie
przedszkola niepublicznego, powiadomiła powódkę, iż tę wierzytelność potrąciła
z wierzytelnością z tytułu zaległego czynszu.
Sąd pierwszej instancji uznał, że zarzut potrącenia jest nieskuteczny. Jedną
z przesłanek dopuszczalności potrącenia na podstawie art. 498 k.c. jest bowiem
możliwość dochodzenia wierzytelności przed sądem lub innym organem
państwowym. Kierując się postanowieniem Sąd Najwyższego z dnia 7 maja
1999 r., I CKN 1132/97 (OSNC 1999, nr 1, poz. 200), należało zaś uznać, że
sprawa o zapłatę (uzupełnienie) dotacji na prowadzenie przedszkola
niepublicznego przeciwko jednostce samorządu terytorialnego nie należy do drogi
sądowej, ponieważ nie ma charakteru spawy cywilnej. Ponadto należności
publicznoprawne nie mogą być – zdaniem Sądu – przedmiotem potrącenia
z wierzytelnościami cywilnymi, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.
W apelacji pozwana zarzuciła, że przedstawiona przez nią do potrącenia
wierzytelność – wbrew stanowisku Sądu – ma charakter cywilnoprawny, a nie
publicznoprawny.
Sąd Okręgowy – po uzupełniającym ustaleniu, że pozwana w 2005 r.
z przysługującej jej na podstawie art. 90 ust. 1 ustawy z dnia 7 września 1991 r.
o systemie oświaty (tekst jedn.: Dz. U. z 2004 r., Nr 256, poz. 2572 ze zm.; dalej:
ustawa o systemie oświaty) dotacji nie otrzymała bezspornej kwoty w wysokości
11 164 zł – przedstawił na podstawie art. 390 § 1 k.p.c. przytoczone na wstępie
zagadnienie prawne.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
3
Potrzeba rozstrzygnięcia przedstawionego zagadnienia prawnego zależy od
ustalenia, czy przedstawiona do potrącenia wierzytelność ma charakter
publicznoprawny. Dopiero pozytywne przesądzenie tej kwestii rodzi bowiem
problem, uzasadniający przedstawienie przytoczonego na wstępie zagadnienie
prawne.
Ocena charakteru prawnego zobowiązania wynikającego z art. 90 ustawy
o systemie oświaty była przedmiotem rozważań Sądu Najwyższego. Rozstrzygając
w przedmiocie zasadności roszczenia o zasądzenie należnej niepublicznej szkole
dotacji, Sąd Najwyższy wyroku z dnia 3 stycznia 2007 r., IV CKS 312/06 (Lex nr
277 299) uznał, że: „Z art. 90 ustawy o systemie oświaty wynika norma kreująca
pomiędzy Skarbem Państwa lub jednostką samorządu terytorialnego, właściwymi
do wypłaty dotacji, a osobami prowadzącymi szkoły lub placówki niepubliczne,
uprawnionymi do żądania ich otrzymania, stosunek prawny odpowiadający cechom
zobowiązania w rozumieniu art. 353 § 1 k.c. Skoro zaś w przepisach ustawy nie
przewidziano szczególnego trybu dochodzenia tego rodzaju roszczeń na drodze
postępowania administracyjnego, uprawniony może poszukiwać ochrony tylko
przed sądem powszechnym w postępowaniu cywilnym. Uchylenie się od jej
udzielenia, mimo oczywistego faktu naruszenia prawa, nosi znamiona odmowy
wymiaru sprawiedliwości.”
Uzasadnienie przytoczonego wyroku jest dostępne, co czyni zbędnym
szczegółowe przedstawianie motywów rozstrzygnięcia i pozwala poprzestać na
przedstawieniu zasadniczych argumentów orzeczenia.
Analizując pojęcie dotacji, o którym mowa w art. 90 ustawy o systemie
oświaty, Sąd Najwyższy stwierdził, że nie można go utożsamiać z pojęciem dotacji
w rozumieniu ustawy budżetowej. Nie powinno budzić wątpliwości, że przepisy
ustawy budżetowej (i odpowiednio, w wypadku jednostki samorządu terytorialnego,
uchwały budżetowej), ze względu na charakter norm prawnych (normy generalne
i abstrakcyjne) i ich adresatów (organy i jednostki państwowe), nie mogą być
źródłem zobowiązań w rozumieniu prawa cywilnego. Trudno byłoby zaakceptować
sytuację, w której konkretne roszczenie osoby fizycznej lub prawnej, prowadzącej
niepubliczną szkołę byłoby oparte na ustawie (uchwale) budżetowej.
4
Inaczej należy natomiast ocenić sytuację, w której roszczenie o dotację na
rzecz oznaczonego podmiotu jest już ustalone, czy to w drodze porozumienia, aktu
administracyjnego, czy też ex lege. Analizując w tym aspekcie art. 90 ust. 2 i 3
ustawy o systemie oświaty, Sąd Najwyższy uznał, że stanowi on dostateczną
podstawę prawną roszczenia o należną niepublicznej szkole dotację. Wspomniane
przepisy określają bowiem w sposób jasny i bezwarunkowy, kto jest dłużnikiem
(Skarb Państwa, a po nowelizacji przepisów: właściwa jednostka samorządu
terytorialnego), kto zaś wierzycielem (osoba prowadząca szkołę lub inną placówkę
niepubliczną), a także w jakiej wysokości świadczenie się należy (oznaczony
procent wydatków bieżących, ponoszonych w szkole publicznej tego samego typu
w przeliczeniu na jednego ucznia) i od spełniania jakich przesłanek wypłacenie
dotacji jest uzależnione.
Sąd Najwyższy nie podzielił stanowiska, wyrażonego we wcześniejszych
orzeczeniach Sądu Najwyższego (postanowienia z dnia: 7 maja 1999 r., I CKN
1132/97, OSNC 1999, nr 11, poz. 200 oraz 18 października 2002 r., V CK 281/02,
niepubl.), że niedopuszczalna jest droga sądowa do dochodzenia roszczenia
o zapłatę (uzupełnienie) dotacji na podstawie art. 90 ustawy o systemie oświaty.
Nie można przede wszystkim podzielić poglądu, że między zobowiązanymi do
udzielenia dotacji a beneficjentami dotacji zachodzi stosunek podległości.
Wymienione niepubliczne placówki, uprawnione do dotacji, nie podlegają
podmiotom zobowiązanym do udzielenia dotacji. W ustawie o systemie oświaty
ustawodawca nie przewidział potrzeby władczego orzekania w przedmiocie dotacji
należnej niepublicznym szkołom i innym placówkom. Co więcej, nawet gdyby taki
obowiązek dopuścić, to nie można by wykluczyć dopuszczalności drogi sądowej do
dochodzenia przyznanej dotacji, lecz niewypłaconej lub wypłaconej częściowo,
ponieważ ustawodawca nie przewidział możliwości dochodzenia dotacji na drodze
administracyjnej. Powołując się na wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia
10 lipca 2000 r., SK 12/99 (OTK 2000, nr 5, poz. 143), Sąd Najwyższy podniósł, że
nawet z przepisów prawa publicznego mogą wynikać takie stosunki prawne,
których istota jest zbliżona do stosunków cywilnoprawnych.
Sąd Najwyższy, który otrzymał do rozpoznania niniejsze zagadnienie
prawne, podziela stanowisko wyrażony w przytoczonym wyroku Sądu Najwyższego
5
z dnia 3 stycznia 2007 r. Wprawdzie zostało ono wyrażone w związku
z dochodzeniem dotacji należnej niepublicznej szkole, jednakże nie ulega
wątpliwości, że jest ono aktualne w wypadku uregulowanej także w art. 90 ustawy
o systemie oświaty dotacji należnej niepublicznemu przedszkolu. To oznacza, że
wierzytelność, którą pozwana przedstawiła do potrącenia, nie ma charakteru
wierzytelności publicznej. W konsekwencji, nie ma podstaw do uznania, aby
przestawione zagadnienie prawne powstało – w rozumieniu art. 390 § 1 k.p.c. –
przy rozpoznawaniu apelacji pozwanej i wymagało rozstrzygnięcia Sądu
Najwyższego (por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia: 17 grudnia 1991 r.,
III CZP 129/91, „Przegląd Sądowy” 1994, z. 3, s. 76 oraz 27 sierpnia 1996 r.,
III CZP 91/96, OSNC 1997, nr 1, poz. 9).
Z przedstawionych powodów Sąd Najwyższy orzekł, jak sentencji
postanowienia.