Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 194/07
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 24 października 2007 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Kazimierz Zawada (przewodniczący)
SSN Antoni Górski (sprawozdawca)
SSN Iwona Koper
w sprawie z powództwa G. K. i in. ,
przeciwko Towarzystwu Ubezpieczeń i Reasekuracji "W." SA w W.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 24 października 2007 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej
od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 26 lipca 2006 r.,
I. Uchyla i zmienia zaskarżony wyrok w stosunku do powoda
G. K. w następującym zakresie:
- w punkcie 1 a w ten sposób, że uwzględnione na jego rzecz
świadczenie odszkodowawcze obniża do kwoty 54.675,32 zł
(pięćdziesiąt cztery tysiące sześćset siedemdziesiąt pięć zł,
trzydzieści dwa gr.) z odsetkami, oddalając powództwo z tego
tytułu pozostałej części.
2
- w punkcie 2 - gim oraz pkt. III - cim wyroku Sądu
Okręgowego w G. z dnia 22 października 2004 r. w ten sposób,
że oddala także powództwo G. K. o ustalenie.
II. Uchyla i zmienia zaskarżony wyrok w punkcie 1 e w ten
sposób, że ustaloną tam kwotę kosztów obniża do 2.732,85 zł.
III. oddala skargę kasacyjną w pozostałym zakresie i znosi
wzajemnie między stronami koszty postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
3
Sąd Okręgowy w G. wyrokiem z dnia 22 października 2004 r. przyznał
wszystkim powodom stosowne świadczenia odszkodowawcze od obu pozwanych,
w związku ze śmiercią ich syna i brata, małoletniego J. K., który zmarł na skutek
obrażeń odniesionych w wypadku samochodowym spowodowanym w dniu 30
czerwca 2002 r. przez R. Ł., kierującego samochodem należącym do pozwanego
F. spółki z o.o. w T. Sąd zasądził te świadczenia in solidum od tego pozwanego
oraz od ubezpieczyciela - Towarzystwa Ubezpieczeń i Reasekuracji W. S.A.
indywidualnie na rzecz każdego z trojga rodzeństwa zmarłego, natomiast na rzecz
jego rodziców G. i J. K. zasądził kwotę łączną 108.076,42 zł. Jednocześnie Sąd
ustalił, że obaj pozwani będą ponosić na przyszłość odpowiedzialność za mogące
wystąpić w przyszłości negatywne następstwa w stanie zdrowia dla powodów G.,
J. i K. K., będące następstwem śmierci J. K. Przy uwzględnianiu tych roszczeń Sąd
Okręgowy miał przy tym na uwadze, aczkolwiek nie w pełni konsekwentnie, że
zmarły przyczynił się w ¼ części do wypadku.
Wyrok w stosunku do pozwanej Spółki F. był wyrokiem zaocznym.
Na skutek apelacji pozwanego Towarzystwa Ubezpieczeń i Reasekuracji W.
od tego orzeczenia, Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 26 lipca 2006 r. zmienił je w
stosunku do powoda G. K. w ten sposób, że „oddalił jego powództwo ponad kwotę
100.468,00 zł.” oraz oddalił roszczenia pozostałych powodów, uwzględnione przez
Sąd Okręgowy, uznając je za niezasadne. Na podstawie opinii powołanego w
postępowaniu apelacyjnym biegłego P. R. ustalił bowiem, że tylko powód G. K.
doznał depresji reaktywnej o charakterze trwałym, związanej ze śmiercią syna,
natomiast pogorszenie stanu zdrowia i samopoczucia pozostałych powodów miało
charakter przejściowy, co nie daje podstaw do przyznania im odszkodowania na
podstawie art. 446 § 3 k.c.
Wyrok Sądu Apelacyjnego zaskarżył pozwany ubezpieczyciel skargą
kasacyjną w części, w której Sąd Apelacyjny uwzględnił powództwo G. K. ponad
kwotę 46.875,32 zł. oraz w części, w której Sąd ten oddalił apelację kwestionującą
ustalenie odpowiedzialności pozwanego za mogące wystąpić w przyszłości
negatywne następstwa w stanie zdrowia tego powoda, związane ze śmiercią syna
J. i w zakresie orzeczenia o kosztach. Zarzucił naruszenie art. 446 § 3 k.c. i art. 189
4
k.p.c., a także art. 822 § 1 k.c. w zw. z § 10 ust. Rozporządzenia Ministra Finansów
z dnia 24 marca 2000 r. w sprawie ogólnych warunków obowiązkowego
ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych za
szkody powstałe w związku z ruchem tych pojazdów, art. 379 § 1 k.c. oraz art. 352
k.p.c., art. 321 § 2, art. 384, oraz art. 328 § 2 w zw. z art. 391 § 1 i art. 378 § 1
k.p.c. Na tych podstawach wniósł o zmianę wyroku przez oddalenie powództwa G.
K. ponad kwotę 46.857,32 zł., ewentualnie o jego uchylenie i przekazanie sprawy
do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Przewidziane w art. 446 § 3 k.c. roszczenie o stosowne odszkodowanie jest
roszczeniem indywidualnym, przysługującym tym z członków rodziny zmarłego,
u których śmierć osoby bliskiej spowodowała znaczne pogorszenie ich sytuacji
życiowej. Jest rzeczą jasną, że świadczenie z tego tytułu powinno być przyznawane
także indywidualnie, według stopnia pogorszenia sytuacji każdego z uprawnionych
(por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 września 1965 r., I PR 317/65, NP. 1966,
nr 4, s. 519). Z tego punktu widzenia błędne co do zasady było więc przyznanie
przez Sąd Okręgowy łącznego świadczenia rodzicom zmarłego G. i J. K. w kwocie
108.076,42 zł., zamiast każdemu z nich stosownego świadczenia oddzielnie. Z
motywów tego rozstrzygnięcia można wnosić, że intencją Sądu było przyznanie
każdemu z rodziców równej kwoty odszkodowania, wynoszącego po 66.000 zł, co,
po uwzględnieniu przyczynienia się przez zmarłego w ¼ do wypadku, daje kwoty
po 52.800 zł. na rzecz każdego z nich. Do sumy obu kwot Sąd doliczył kwotę
2.476,42 zł. z tytułu zwrotu kosztów pogrzebu (bez uwzględnienia stopnia
przyczynienia się do powstania szkody), zasądzając łącznie na rzecz obojga kwotę
108.076,42 zł. Przy takiej konstrukcji tego rozstrzygnięcia, Sąd Apelacyjny,
rozpoznając sprawę wyłącznie z apelacji pozwanego, kwestionującej zasądzenie
świadczenia na rzecz wszystkich powodów, w tym także na rzecz G. K., nie mógł
zmienić go w ten sposób, że, oddalając w całości powództwo J. K., przyznać
jednocześnie powodowi G. K. kwotę 100.468, zł. W ten sposób dokonał niejako
„przeniesienia” roszczenie jednego z rodziców na drugie, co było niemożliwe z
punktu widzenia prawa materialnego (art. 446 § 3 k.c.). Jednocześnie było to
niedopuszczalne procesowo, gdyż, jak trafnie podnosi skarżący, Sąd, wbrew
5
przedmiotowi zaskarżenia, orzekał na niekorzyść strony wnoszącej apelację,
naruszając zakaz reformationis in peius, sformułowany w art. 384 k.p.c. Dlatego też
Sąd Najwyższy na podstawie art. 39816
k.p.c. uwzględnił wniosek skarżącego
i dokonał korekty tego rozstrzygnięcia, obniżając należne powodowi G. K.
świadczenia z tytułu pogorszenia jego sytuacji życiowej w związku ze śmiercią
syna do kwoty 52.800 zł., ustalonej przez Sąd Okręgowy, a bezpodstawnie
podwyższonej przez Sąd Apelacyjny. Jednocześnie przyznano temu powodowi
zwrot kosztów pogrzebu. Bezsporna kwota z tego tytułu wynosi 2.476,42 zł, co, po
uwzględnieniu przyczynienia w ¼ części, daje kwotę 1.857,32 zł. i ostatecznie
uzasadnia ustalenie należnych temu powodowi świadczeń łącznie na sumę
54.657,32 zł.
Usprawiedliwiona jest też skarga kasacyjna w części, w której kwestionuje
oddalenie apelacji od rozstrzygnięcia ustalającego odpowiedzialność pozwanych za
mogące w przyszłości ujawnić się negatywne skutki dla zdrowia powoda G. K.,
będące następstwem śmierci jego syna. W orzecznictwie podkreśla się, że
odszkodowanie należne na podstawie art. 446 § 3 k.c. nie jest odszkodowaniem
pełnym w rozumieniu art. 361 § 2 k.c., lecz z woli ustawodawcy „stosownym”, tj.
takim, które ułatwi przystosowanie się uprawnionemu do zmienionej sytuacji
życiowej (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 marca 2007 r., I CSK 465/06,
niepubl.). Dyspozycja tego przepisu nie obejmuje zatem obowiązku wyrównania
wszystkich szkód ustalonych detalicznie, pozostających w związku przyczynowym
ze śmiercią członka bliskiej rodziny, gdyż ze swej natury jest to kompensacja
o charakterze ryczałtowym. Jest tak dlatego, że przepis ten stanowi wyjątek od
ogólnej zasady, iż naprawienia szkody może domagać się osoba bezpośrednio
poszkodowana, tj. ta, przeciwko której było skierowane działanie sprawcy.
Tymczasem omawiany przepis wprowadza odpowiedzialność za szkodę
wyrządzoną osobie bliskiej poszkodowanemu, a więc za szkodę wyrządzoną
w sposób pośredni, co uzasadnia ograniczoność obowiązku repartycji. W tym
kontekście za szczególnie wątpliwą uznać trzeba możliwość dochodzenia przez
rodziców zmarłego małoletniego dziecka ustalenia odpowiedzialności za szkodę,
która może ujawnić się dla nich dopiero w przyszłości, a pozostawać w związku
z wypadkiem śmiertelnym małoletniego syna. Dlatego też Sąd Najwyższy w wyroku
6
z dnia 23 października 1976 r., IV CR 423/76, LEX nr 7862 trafnie uznał,
że w sytuacji śmierci małoletniego dziecka, będącego na utrzymaniu rodziców,
rodzice nie mają interesu prawnego w żądaniu ustalenia odpowiedzialności osoby
zobowiązanej do naprawienia szkody spowodowanej śmiercią dziecka za szkody
mogące powstać w przyszłości. Brak zaś interesu prawnego wyklucza możliwość
wydania wyroku ustalającego (art. 189 k.p.c.). Podzielając ten pogląd prawny
i stosując go w niniejszej sprawie, Sąd Najwyższy zmienił zaskarżony wyrok oraz
wyrok Sądu Okręgowego przez oddalenie także powództwa G. K. o ustalenie.
Oddalenie części roszczeń powoda G. K. pociągało za sobą zmianę wysokości
kosztów sądowych, które nakazano ściągnąć od pozwanego, przez ich
odpowiednie obniżenie.
W pozostałym zakresie skarga kasacyjna podlegała oddaleniu jako niezasadna
(art. 39814
k.p.c.). O kosztach postępowania kasacyjnego orzeczono zgodnie z art.
100 k.p.c.
db