Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 24 października 2007 r., IV CSK 271/07
W sprawie o zwolnienie zajętej rzeczy od egzekucji powód może – po
dokonaniu przez komornika sprzedaży tej rzeczy – zmienić roszczenie na
żądanie zwolnienia od egzekucji kwoty pieniężnej uzyskanej ze sprzedaży.
Sędzia SN Kazimierz Zawada (przewodniczący)
Sędzia SN Antoni Górski (sprawozdawca)
Sędzia SN Iwona Koper
Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa "C.P.", spółki z o.o. w W. przeciwko
"D.", spółce z o.o. w K. o zwolnienie od egzekucji, po rozpoznaniu na rozprawie w
Izbie Cywilnej w dniu 24 października 2007 r. skargi kasacyjnej strony powodowej
od wyroku Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 17 stycznia 2007 r.
uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Apelacyjnemu w
Gdańsku do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania
kasacyjnego.
Uzasadnienie
Powód żądał zwolnienia od egzekucji stada indyków zajętego w dniu 22 maja
2005 r. u Piotra i Grażyny S. na rzecz pozwanego przez komornika przy Sądzie
Rejonowym w Ostródzie. Żądanie to, zmienione na żądanie zwolnienia od egzekucji
kwoty uzyskanej ze sprzedaży indyków, zostało uwzględnione przez Sąd Okręgowy
w Elblągu wyrokiem z dnia 23 maja 2006 r. po ustaleniu, że powód stał się
właścicielem indyków na skutek umowy przewłaszczenia zawartej w dniu 4 marca
2005 r. z małżonkami S. w związku ze sprzedaną im paszą. Wobec sprzedaży
stada powód mógł skutecznie zmienić pierwotne żądanie na żądanie o zwolnienie
od egzekucji sumy pochodzącej z tej sprzedaży, dlatego Sąd Okręgowy uwzględnił
powództwo na podstawie 841 k.p.c.
Na skutek apelacji pozwanego, Sąd Apelacyjny w Gdańsku wyrokiem z dnia
17 stycznia 2007 r. zmienił zaskarżony wyrok i oddalił powództwo, wychodząc z
założenia, że zmiana żądania przez powoda dokonana w toku postępowania
ekscydencyjnego była niedopuszczalna, a poza tym nowe żądanie, zgłoszone w
miejsce pierwotnego, wniesione zostało po upływie miesięcznego terminu zawitego
przewidzianego w art. 841 § 3 k.p.c.
Wyrok Sądu Apelacyjnego zaskarżył skargą kasacyjną powód, zarzucając
naruszenie art. 841 § 1 oraz art. 378 § 1 i art. 233 § 1 k.p.c., wnosząc o jego
uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania, ewentualnie o
orzeczenie co do istoty sprawy przez uwzględnienie powództwa w całości.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Stosownie do art. 841 § 1 k.p.c., istotę powództwa ekscydencyjnego stanowi
żądanie zwolnienia zajętego przedmiotu od egzekucji. Dla rozstrzygnięcia
niniejszego sporu podstawowe znaczenie ma zatem określenie, co jest
przedmiotem egzekucji skierowanej do rzeczy ruchomej, zwłaszcza na etapie po
dokonaniu sprzedaży tej rzeczy przez komornika, oraz jakie czynności wyznaczają
początek i koniec tego rodzaju egzekucji.
Odpowiedź na pytanie pierwsze jest oczywista; przedmiotem egzekucji z
rzeczy ruchomej jest ta rzecz, a w razie jej sprzedaży przez komornika – środki
pieniężne uzyskane ze sprzedaży. Rozstrzyga o tym cel egzekucji, którym jest
zaspokojenie wierzyciela; egzekucja z rzeczy ruchomej zmierza do jej sprzedaży i
przeznaczenia uzyskanych środków na poczet egzekwowanej wierzytelności. (...)
Czas trwania tej egzekucji wyznaczają dwie czynności – dokonanie zajęcia rzeczy
ruchomej oraz przekazanie środków uzyskanych ze sprzedaży osobie uprawnionej
(wierzycielowi), chyba że wcześniej postępowanie egzekucyjne zostanie umorzone.
Oznacza to, że prawidłowo i efektywnie prowadzona egzekucja do rzeczy ruchomej
prowadzi z reguły do przekształcenia przedmiotu egzekucji: z chwilą sprzedaży
przestaje nim być rzecz zajęta, a staje się nim jej substrat pieniężny. Skoro zatem
art. 841 k.p.c. uprawnia osobę trzecią do żądania zwolnienia zajętego przedmiotu
od egzekucji, która narusza jej prawa, nie czyniąc różnicy, o jaki przedmiot chodzi,
należy przyjąć, że dotyczy przedmiotu egzekucji w całym czasie jej trwania, a więc
od zajęcia do chwili przekazania kwoty uzyskanej z jej sprzedaży wierzycielowi.
Odmienne stanowisko Sądu Apelacyjnego, ograniczające możliwość zgłoszenia
tego żądania do chwili sprzedaży rzeczy jest nieusprawiedliwione, podobnie jak
analogiczny pogląd, wyrażony przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 19 lutego
2002 r., II CKN 1071/00 (nie publ.).
Koniecznym wymogiem sprawności postępowania egzekucyjnego jest
możliwie szybka sprzedaż zajętej rzeczy, nie wcześniej jednak, niż siódmego dnia
po zajęciu (art. 864 § 1 k.p.c.), aby osoba trzecia mogła wystąpić z powództwem
ekscydencyjnym przed dokonaniem sprzedaży. Iluzoryczny charakter miałaby
ochrona w razie sprzedaży zajętych rzeczy z pominięciem licytacji. Dotyczy to m.in.
rzeczy łatwo psujących się albo takich, których dozorowanie lub przechowywanie
powodowałoby nadmierne koszty (art. 864 § 2 pkt 1 k.p.c.), egzekucji z inwentarza
żywego, jeśli dłużnik odmówił zgody na przyjęcie go pod dozór (art. 864 § 2 pkt 2
k.p.c.), sprzedaży z wolnej ręki (art. 8641
k.p.c.) oraz czy sprzedaży rzeczy
używanych przedsiębiorstwu prowadzącemu obrót takimi rzeczami (art. 965 k.p.c.).
Także więc wzgląd na możliwość realnego skorzystania z ochrony, jaką stwarza
powództwo eksydencyjne, przemawia – przynajmniej w odniesieniu do rzeczy
ruchomej – za jednolitym pojmowaniem w sensie prawnym przedmiotu egzekucji.
Uwagi te uzasadniają tezę, że po sprzedaniu przez komornika zajętej rzeczy
ruchomej powód, z zachowaniem miesięcznego terminu przewidzianego art. 841 §
3 k.p.c., może – aż do chwili przekazania wierzycielowi kwoty uzyskanej ze
sprzedaży – żądać zwolnienia tej kwoty od egzekucji, albo, jak w rozpoznawanej
sprawie, zmienić pierwotne żądanie o zwolnienie zajętego przedmiotu na żądanie
zwolnienia od egzekucji sumy pieniężnej. Oddalenie przez Sąd Apelacyjny
roszczenia powoda i odesłanie go na drogę procesu odszkodowawczego, która jest
dłuższa i trudniejsza dowodowo, było więc nieuzasadnione. (...) Odmienne
stanowisko prezentowane w zaskarżonym wyroku nie mogło się ostać, co
uzasadniało uwzględnienie skargi kasacyjnej (art. 39815
k.p.c. w związku z art. 108
§ 2 k.p.c.). (...)