Pełny tekst orzeczenia

Uchwała z dnia 29 listopada 2007 r., III CZP 106/07
Sędzia SN Kazimierz Zawada (przewodniczący)
Sędzia SN Iwona Koper
Sędzia SN Katarzyna Tyczka-Rote (sprawozdawca)
Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Wiesława O. przeciwko Skarbowi
Państwa – Wojewódzkiemu Sztabowi Wojskowemu w S. o zapłatę, po
rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym w dniu 29 listopada 2007 r.
zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd Okręgowy w Szczecinie
postanowieniem z dnia 2 lipca 2007 r.:
"1. Czy dopuszczalne jest dochodzenie przed sądem powszechnym przez
żołnierzy zawodowych odsetek od nieterminowej wypłaty uposażenia, które stały
się wymagalne na podstawie art. 9 ust. 3a ustawy z dnia 17 grudnia 1974 r. o
uposażeniu żołnierzy (jedn. tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr 76 poz. 693 ze zm.) oraz na
podstawie art. 75 ust. 3 ustawy z dnia 11 września 2003 r. o służbie wojskowej
żołnierzy zawodowych (Dz.U. Nr 179, poz. 1750 ze zm.)?
w razie pozytywnej odpowiedzi na powyższe pytanie:
2. czy sprawa z powództwa o odsetki ustawowe za opóźnienie w wypłacie
uposażenia służbowego żołnierza zawodowego powinna być rozpoznawana przed
sądem powszechnym w postępowaniu cywilnym, czy w postępowaniu odrębnym w
sprawach z zakresu prawa pracy?"
podjął uchwałę:
Roszczenia żołnierzy zawodowych o wypłatę odsetek ustawowych
należnych na podstawie art. 9 ust. 3a ustawy z dnia 17 grudnia 1974 r. o
uposażeniu żołnierzy niezawodowych (jedn. tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr 76, poz.
693 ze zm.), a od dnia 1 lipca 2004 r. na podstawie art. 75 ust. 3 ustawy z dnia
11 września 2003 r. o służbie wojskowej żołnierzy zawodowych (Dz.U. Nr 179,
poz. 1750 ze zm.) podlegają rozpoznaniu w postępowaniu administracyjnym.
Uzasadnienie
Powód Wiesław O. wniósł o zasądzenie od pozwanego Skarbu Państwa –
Wojewódzkiego Sztabu Wojskowego w S. kwoty 17 056,71 zł z odsetkami
ustawowymi od dnia wniesienia pozwu tytułem skapitalizowanych odsetek
ustawowych za opóźnienie w wypłacie uposażenia należnego powodowi – jako
żołnierzowi zawodowemu – w okresie od dnia 1 czerwca 2003 r. do dnia 30
czerwca 2006 r. Uposażenie za ten okres (bez odsetek) zostało powodowi
wypłacone po stwierdzeniu w kwietniu 2006 r. przez Dowódcę Wojsk Lądowych
nieważności decyzji z dnia 6 grudnia 2002 r. o wypowiedzeniu powodowi stosunku
służbowego zawodowej służby wojskowej, wydanej z rażącym naruszeniem prawa.
Pozwany Skarb Państwa – Wojewódzki Sztab Wojskowy w S. wniósł o oddalenie
powództwa, podnosząc, że wynagrodzenie nie zostało wypłacone z opóźnieniem, a
zgłoszone roszczenie stanowi nadużycie prawa. Ponadto pozwany podniósł zarzut
potrącenia kwoty 11 270,71 zł i zarzut przedawnienia roszczenia powoda.
Sąd Rejonowy w Szczecinie wyrokiem z dnia 29 marca 2007 r. uwzględnił
powództwo, przyjmując, że powód nie pełnił przez okres trzech lat służby z
przyczyn obciążających pozwanego, który wydał z rażącym naruszeniem prawa
decyzję o wypowiedzeniu powodowi stosunku służbowego. Stwierdzenie
nieważności tej decyzji miało charakter deklaratoryjny i działało ex tunc. Jako
podstawę prawną zasądzenia odsetek Sąd wskazał art. 9 ust. 3a ustawy z dnia 17
grudnia 1974 r. o uposażeniu żołnierzy (jedn. tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr 76, poz. 693
ze zm. – mającej do dnia 30 czerwca 2004 r. tytuł "o uposażeniu żołnierzy", a od
dnia 1 lipca 2004 r. – "o uposażeniu żołnierzy niezawodowych") oraz art. 75 ust. 3
ustawy z dnia 11 września 2003 r. o służbie wojskowej żołnierzy zawodowych
(Dz.U. Nr 179, poz. 1750 ze zm.), które stanowią, że w razie zwłoki w wypłacie
uposażenia i innych należności pieniężnych żołnierzowi zawodowemu przysługują
odsetki ustawowe od dnia, w którym uposażenie to lub inne należności stały się
wymagalne.
Sąd pierwszej instancji podniósł, że wprawdzie uposażenie i inne należności
pieniężne wypłacane są żołnierzowi z tytułu świadczonej przez niego służby, a więc
stosunku publicznoprawnego, jednakże mają one charakter wierzytelności
pieniężnych żołnierza i z tej przyczyny, jako prawa majątkowe, z chwilą ich
wymagalności „podlegają równej dla wszystkich ochronie prawnej" (art. 64 ust. 2
obowiązującej od dnia 17 października 1997 r. Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej
z dnia 2 kwietnia 1997 r., Dz.U. Nr 78, poz. 483 ze zm.). Elementem koniecznym
wynagrodzenia sprawiedliwego jest jego terminowa wypłata, wobec czego w
wypadku opóźnienia, w braku odmiennej regulacji ustawowej, żołnierz mógł żądać
wypłaty odsetek na podstawie art. 481 k.c. Uprawnienie to znalazło wyraz
normatywny w art. 9 ust. 3a, dodanym w 1999 r. do ustawy o uposażeniu żołnierzy,
a następnie w art. 75 ust. 3 ustawy o służbie wojskowej żołnierzy zawodowych.
Rozpoznając apelację pozwanego, Sąd Okręgowy w Szczecinie powziął
wątpliwość, czy w świetle przepisów ustawy z dnia 17 grudnia 1974 r. o uposażeniu
żołnierzy (w brzmieniu obowiązującym do dnia 30 czerwca 2004 r.) oraz ustawy z
dnia 11 września 2003 r. o służbie wojskowej żołnierzy zawodowych w
rozpatrywanej sprawie dopuszczalna jest droga sądowa przed sądem
powszechnym, a jeżeli tak, w jakim postępowaniu powinno być rozpoznane
roszczenie żołnierza zawodowego o odsetki od nieterminowo wypłaconego
uposażenia – czy w postępowaniu cywilnym „zwykłym”, czy w postępowaniu
odrębnym w sprawach z zakresu prawa pracy. (...)
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zagadnienie, czy roszczenie żołnierza zawodowego skierowane przeciwko
Skarbowi Państwa o zapłatę odsetek od nieterminowo zapłaconego uposażenia
należy do drogi sądowej, wymaga wyjaśnienia dwóch kwestii. Najpierw należy
rozstrzygnąć, czy sprawa taka jest sprawą cywilną w rozumieniu art. 1 k.p.c., a
jeżeli tak, czy nie została wyłączona spod kompetencji sądów powszechnych
przepisem szczególnym (art. 2 § 3 k.p.c.), niedopuszczalność drogi sądowej
zachodzi bowiem zarówno wtedy, gdy sprawa nie jest sprawą cywilną, jak i wtedy,
gdy ma wprawdzie taki charakter, ale na mocy przepisu szczególnego została
przekazana do rozpoznania innym organom niż sądy powszechne.
Trafnie też Sąd Okręgowy wskazał, że w orzecznictwie Trybunału
Konstytucyjnego i Sądu Najwyższego wyraźnie zaznacza się tendencja do
pojmowania sprawy cywilnej w sposób szeroki. Mimo że aktualny pozostaje pogląd,
iż do drogi sądowej nie należą sprawy wynikłe na tle stosunków prawnych
regulowanych normami prawa publicznego, w których zachodzi nierównorzędność
podmiotów, to jednak w sprawach, które wprawdzie powstały w ramach stosunków
podległości, lecz dotyczą roszczeń o cechach zobowiązaniowych, odznaczających
się przyznaniem podmiotowi podległemu wierzytelności wobec podmiotu
przełożonego, sytuującej obydwa podmioty w tym zakresie w stanie prawnej
równowagi, przyjmuje się ich cywilnoprawny charakter. Szczególne znaczenie ma
tu argumentacja przytoczona w wyrokach Trybunału Konstytucyjnego z dnia 25
stycznia 1995 r., W 14/94 (OTK Zb.Urz. 1995, nr 1, poz. 19) i z dnia 10 lipca
2000 r., SK 12/99 (OTK Zb.Urz. 2000, nr 5, poz. 143), zaakceptowana m.in. w
uchwale składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 26 stycznia 2006 r., III
PZP 1/05 (OSNP 2006, nr 15-16, s. 227), w której Sąd Najwyższy podkreślił, że
należne funkcjonariuszowi służb mundurowych uposażenie z tytułu świadczonej
służby ma podstawę w stosunku służbowym (publicznoprawnym), ale przez to nie
traci charakteru wierzytelności pieniężnej. Stosunek publicznoprawny stanowi
podstawę prawną zatrudnienia funkcjonariusza, a przysługujące mu uposażenie
pełni funkcje prawne należnego „wynagrodzenia” sensu largo. Prawo do tej
wierzytelności, wypłacanej w określonym terminie, funkcjonariusz nabywa z tytułu
pełnionej służby, a dłużnikiem tej wierzytelności jest Skarb Państwa (art. 33 k.c.),
reprezentowany przez właściwego przełożonego. Tak rozumiane prawo majątkowe
do wynagrodzenia otrzymywanego terminowo jest chronione przez Konstytucję (art.
64 ust. 2), równo traktującą wszystkie prawa majątkowe. Konieczność
zagwarantowania tej równości przejawiała się w uznaniu prawa funkcjonariuszy
służb mundurowych do odsetek, jeśli nie otrzymają należnego uposażenia
terminowo, przy czym w wypadkach, w których takie prawo nie jest wprost
przewidziane w przepisach szczególnych, jego źródło stanowi art. 481 k.c. Jeśli
natomiast postanowienie o odsetkach jest zawarte w ustawach szczególnych,
stanowiło ono potwierdzenie prawa wynikającego z art. 481 k.c. (por. uzasadnienie
uchwały składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 26 stycznia 2006 r., III
PZP 1/05).
W orzecznictwie nie budzi więc obecnie sporu, że odsetki od nieterminowo
wypłaconego uposażenia służb mundurowych są świadczeniem o charakterze
cywilnoprawnym. Stanowisko to akceptuje także Sąd Najwyższy w składzie
niniejszym, sprawę o zapłatę odsetek od uposażenia należnego powodowi jako
żołnierzowi zawodowemu należy zatem uznać za sprawę cywilną w rozumieniu art.
1 k.p.c., a do rozważenia pozostaje jedynie problem, czy nie została ona z mocy
przepisów szczególnych przekazana do właściwości innych organów niż sądy
powszechne.
Sąd Okręgowy opowiedział się za poglądem, że ustawodawca wskazał jako
właściwą dla spraw związanych z dochodzeniem przez żołnierzy zawodowych
odsetek od nieterminowo wypłaconego uposażenia drogę postępowania
administracyjnego, co wynika z art. 9 ust. 4 w związku z art. 9 ust. 3a ustawy z dnia
17 grudnia 1974 r., a następnie – od dnia 1 lipca 2004 r., tj. od dnia wejścia w życie
ustawy z dnia 11 września 2003 r. o służbie wojskowej żołnierzy zawodowych – z
art. 8 tej ustawy w związku z jej art. 75 ust. 3.
Z tym stanowiskiem należy się zgodzić. Unormowanie o prawie żołnierza
zawodowego do odsetek od zaległego uposażenia wprowadzone zostało do ustawy
o uposażeniu żołnierzy (według nazwy obowiązującej w chwili nowelizacji), ustawą
z dnia 7 maja 1999 r. o zmianie ustawy o powszechnym obowiązku obrony
Rzeczypospolitej Polskiej oraz o zmianie ustawy o uposażeniu żołnierzy (Dz.U. Nr
50, poz. 500), ustawodawca ulokował je w ust. 3a dodanym do art. 9. W art. 9 ust. 4
tej ustawy znalazła się regulacja wyraźnie określająca drogę postępowania
administracyjnego jako właściwą dla roszczeń z tytułu uposażenia i innych
należności pieniężnych. Wprawdzie zawarte tam określenie spraw, których dotyczy
art. 9 ust. 4, nie nawiązuje wprost do treści ust. 3a, lecz tylko do ust. 1, niemniej nie
może budzić wątpliwości, że odsetki od uposażenia i innych należności pieniężnych
także są należnością pieniężną; mają charakter akcesoryjny w stosunku do
wierzytelności, których nieterminowa zapłata pociąga za sobą ich powstanie i także
ulegają przedawnieniu w terminie przewidzianym w ust. 1. Również zatem do nich
stosował się administracyjny tryb ich dochodzenia.
Taki stan prawny istniał do dnia 30 czerwca 2004 r., od dnia 1 lipca 2004 r.
bowiem zaczęła obowiązywać ustawa z dnia 11 września 2003 r. o służbie
wojskowej żołnierzy zawodowych. Jej przepisy jednoznaczny wskazały drogę
postępowania administracyjnego także dla dochodzenia roszczeń o odsetki. Artykuł
8 ust. 1 ustanawia ten sposób załatwiania spraw dla wszystkich kwestii
uregulowanych w ustawie, obejmuje on zatem także świadczenia odsetkowe ujęte
w art. 75 ust. 3 tej ustawy. Zważywszy, że art. 169 omawianej ustawy nakazuje
prowadzenie według przepisów dotychczasowych jedynie spraw wszczętych, lecz
niezakończonych ostateczną decyzją przed dniem 1 lipca 2004 r., ewentualne
wątpliwości co do przynależności do drogi administracyjnej spraw o wypłatę
odsetek od nieterminowo spełnionych świadczeń pieniężnych należnych żołnierzowi
zawodowemu, wynikające z wzajemnych relacji pomiędzy art. 9 ust. 4a art. 9 ust.
3a ustawy z 1974 r., tracą znaczenie, niewątpliwie bowiem roszczenia powoda
powinny zostać rozpatrzone według ustawy z 2003 r.
Przyjęte rozwiązanie prawne, lokujące całość spraw wynikających ze stosunku
służbowego żołnierza zawodowego w postępowaniu administracyjnym, spełnia
wymagania racjonalności i kompleksowości, sprzyjającej szybszemu i jednolitemu
załatwianiu problemów, w szczególności zaś nie powoduje sztucznego
rozszczepienia drogi dochodzenia roszczeń o uposażenie lub inne należności
pieniężne i o świadczenia akcesoryjne wobec tych roszczeń.
Nie ma też obaw, że wyłączenie sporów tego rodzaju z kompetencji sądów
powszechnych uniemożliwi skuteczne dochodzenie przez uprawnionych
przysługujących im praw, gdyż zostały one poddane kontroli sądów
administracyjnych. Postępowanie przed tymi sądami ma wprawdzie charakter
kasacyjny, jednak przepisy przewidują gwarancje realizacji praw strony (por. art.
153-155 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami
administracyjnymi, Dz.U. Nr 153, poz. 1270 ze zm.). Skoro zaś tryb administracyjny
sprawdza się przy rozpatrywaniu sporów o uposażenie żołnierzy, nieuzasadnione
są wątpliwości, że niedostatecznie zagwarantuje on prawa żołnierza do należności
ubocznych względem tego uposażenia.
Z tych względów orzeczono, jak w uchwale (art. 390 k.p.c.).