Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 326/07
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 6 grudnia 2007 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Mirosława Wysocka (przewodniczący)
SSN Antoni Górski (sprawozdawca)
SSN Katarzyna Tyczka-Rote
Protokolant Bogumiła Gruszka
w sprawie z powództwa P. I. Spółki Akcyjnej w G.
przeciwko Skarbowi Państwa - Prezydentowi Miasta G.
o ustalenie,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej
w dniu 6 grudnia 2007 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej
od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 21 marca 2007 r.,
oddala skargę kasacyjną i zasądza od powoda na rzecz
pozwanego 2400 (dwa tysiące czterysta) zł zwrotu kosztów
zastępstwa prawnego w instancji kasacyjnej.
2
Uzasadnienie
W sprawie chodzi o ustalenie wysokości nowej opłaty rocznej z tytułu
użytkowania wieczystego przez powoda gruntu składającego się z działek nr
557/89 i 558/809 położonych w G. przy ul. K. 22.
Prezydent Miasta G. pismem z dnia 12 grudnia 2001 r. wypowiedział
dotychczasową opłatę roczną w kwocie 15.119,34 zł. i przedłożył ofertę opłaty
w wysokości 86.973,12 zł. Powód złożył wniosek do Samorządowego Kolegium
Odwoławczego w G. o uznanie, że zaproponowana przez pozwanego aktualizacja
opłaty jest nieuzasadniona. Orzeczeniem z dnia 29 listopada 2004 r. Kolegium
oddaliło ten wniosek. Na skutek sprzeciwu powoda od tego orzeczenia sprawa
znalazła się w Sądzie Okręgowym w G., który po przeprowadzeniu postępowania
dowodowego ostatecznie za podstawę orzekania przyjął wycenę nieruchomości,
dokonaną przez biegłą J. I w jej opinii uzupełniającej, na kwotę 2.561.876 zł. Sąd
przyjął, że opłata od tej wartości powinna wynosić 3%, wobec czego wyrokiem z
dnia 25 września 2005 r. ustalił wysokość opłaty rocznej na 76.856,28 zł. Odrzucił
bowiem twierdzenie powoda, że opłatę tę należy obniżyć o 50% z uwagi na to, że
nieruchomość położona jest na obszarze K., która podlega ochronie
konserwatorskiej, gdyż ustalił, że ta konkretna nieruchomość nie została wpisana
do rejestru zabytków. Odnosząc się do twierdzeń powoda, że wysokość stawki
opłaty powinna być od 2006 r. zmniejszona do 1% z uwagi na zmianę
przeznaczenia nieruchomości na mieszkaniową, Sąd Okręgowy wskazał, że co do
tej kwestii istnieje względna niedopuszczalność drogi sądowej. Zmiana wysokości
stawki procentowej opłaty rocznej może być bowiem przeprowadzona tylko w trybie
wskazanym w art. 81 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce
nieruchomościami (Dz. U. z 2004 r. nr 261, poz. 2603, ze zm.), dalej – „ugn”.
Zgodnie z tym przepisem użytkownik wieczysty powinien najpierw zwrócić się do
odpowiedniego organu z żądaniem obniżenia dotychczasowej stawki procentowej,
a w razie nieuwzględnienia tego żądania, może wnioskować o skierowanie sprawy
do samorządowego kolegium odwoławczego, a dopiero potem do sądu.
Wyczerpanie tej drogi postępowania przedsądowego jest obligatoryjne.
3
Tymczasem przedmiotem niniejszej sprawy jest tylko kwestia ustalenia nowej
wysokości opłaty rocznej w stosunku do zmienionej wartości gruntu i w tym jedynie
zakresie sąd ją może rozpoznawać, gdyż zmiana stawki procentowej nie była
przedmiotem orzeczenia Kolegium Samorządowego.
Apelacja powoda od tego rozstrzygnięcia została oddalona wyrokiem Sądu
Apelacyjnego z dnia 21 marca 2007 r. Sąd ten podzielił stanowisko Sądu
Okręgowego o czasowej niedopuszczalności drogi sądowej do rozstrzygania
kwestii ustalenia nowej stawki procentowej opłaty rocznej w sprawie niniejszej.
Ustalił, że powód wystąpił z oddzielnym żądaniem obniżenia tej stawki z 3% do 1%,
którego pozwany nie uwzględnił. Samorządowe Kolegium Odwoławcze
orzeczeniem z dnia 13 września 2006 r. oddaliło jego wniosek w tej materii,
uznając, że nie doszło do trwałej zmiany sposobu korzystania z nieruchomości.
Powód wniósł sprzeciw od tego orzeczenia do Sądu Rejonowego w G. Powyższe
postępowanie powoda, zdaniem Sądu Apelacyjnego, potwierdza jedynie słuszność
poglądu o niedopuszczalności orzekania o zmianie stawki procentowej opłaty
rocznej w niniejszej sprawie. Zresztą, w ocenie tego Sądu, nie doszło w niej do
formalnego rozszerzenia żądania pozwu o ustalenie nowej stawki opłaty
procentowej, tak, że nie było podstaw do ustosunkowywania się do tego żądania
w orzeczeniu sądowym. Gdyby takie żądanie zostało formalnie zgłoszone,
podlegałoby odrzuceniu, z uwagi na czasową niedopuszczalność drogi sądowej do
jego rozpoznania.
Jeśli zaś chodzi o zarzuty dotyczące nieprawidłowego, zdaniem powoda, ustalenia
wartości spornej nieruchomości, to Sąd Apelacyjny uznał je za bezpodstawne,
podzielając w tej mierze ustalenia Sądu I - ej Instancji.
Wyrok Sądu Apelacyjnego zaskarżył skargą kasacyjną powód. Zarzucił
naruszenie art. 2 § 3 k.p.c. w zw. z art. 73 ust. 2 ugn i w zw. z art. 78 – 81 ugn oraz
w zw. z art. 385 k.p.c., art. 193 § 1 k.p.c., a także art. 328 § 2 i art. 373 w zw. z art.
385 k.p.c. oraz art. 217 § 1 w zw. z art. 385 k.p.c., art. 321 § 1 w zw. z art. 316 § 1
k.p.c. i art. 233 § 1 w zw. z art. 385 k.p.c. Ponadto zarzucił naruszenie art. 6 k.c.
w zw. z art. 78 ust. 3 zdanie 2 ugn. Na tych podstawach wnosił o uchylenie
skarżonego wyroku, względnie także wyroku Sądu Okręgowego i przekazanie
sprawy do ponownego rozpoznania.
4
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Wymiar opłaty rocznej za użytkowanie wieczyste określają dwa czynniki.
Zgodnie z art. 72 ust. 1 ugn pierwszy, to cena nieruchomości, ustalana według
zasad z art. 67 ugn. Drugim jest stawka procentowa, której wysokość ustawodawca
zróżnicował odpowiednio do określonego w umowie celu, na jaki nieruchomość
została oddana. Stosownie do art. 72 ust. 3 pkt 1 – 5 ugn, w zależności od
przeznaczenia nieruchomości, stawka ta wynosi: 0,3%, 1%, 2% lub 3% ceny
nieruchomości. Jest rzeczą jasną, że w trakcie trwania umowy wieczystego
użytkowania mogą ulec zmianie oba te czynniki kształtujące wymiar opłaty rocznej
i wówczas, stosownie do przepisów art. 78 – 81 ugn, każda ze stron ma prawo
zainicjować postępowanie zmierzające do aktualizacji wysokości tej opłaty.
W niniejszej sprawie postępowanie to rozpoczął pozwany Skarb Państwa,
twierdząc, że wartość nieruchomości znacznie wzrosła, w związku z czym
wypowiedział powodowi dotychczasową wysokość opłaty, proponując jednocześnie
opłatę znacznie wyższą. Spór pomiędzy stronami dotyczył tylko tego, czy cena ta
wzrosła rzeczywiście i o ile. Dopiero na etapie postępowania sądowego powód
podniósł kwestię zmiany stawki procentowej opłaty, twierdząc, że w związku ze
zmianą dotychczasowego sposobu korzystania z nieruchomości i przeznaczeniem
jej na cele mieszkaniowe, powinna zostać obniżona stawka procentowa opłaty
rocznej z 3% do 1% ceny nieruchomości (art. 72 ust. 3 pkt 4 ugn), co nie zostało
uwzględnione. W związku z tym, w pierwszym rzędzie wymaga wyjaśnienia kwestia
natury formalnej, której skarżący poświęca najwięcej uwagi i którą wyeksponował
jako okoliczność uzasadniającą przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania. Chodzi
o to, czy w sytuacji, kiedy postępowanie aktualizujące wysokość opłaty rocznej
dotyczyło - zarówno na etapie wypowiedzenia dotychczasowej opłaty, jak i na
etapie postępowania przed samorządowym kolegium orzekającym - tylko
określenia aktualnej wartości nieruchomości, powód może na etapie postępowania
sądowego rozszerzyć przedmiot sporu, żądając zmiany stawki procentowej tej
opłaty.
Na to pytanie należy odpowiedzieć przecząco. Stosownie do art. 73 ust. 2 ugn,
jeżeli po oddaniu nieruchomości gruntowej w użytkowanie wieczyste nastąpi trwała
zmiana sposobu korzystania z nieruchomości, powodująca zmianę celu, na który
5
nieruchomość została oddana w wieczyste użytkowanie, stawkę procentową opłaty
rocznej zmienia się stosownie do tego celu. Przy dokonywaniu zmiany stawki
procentowej stosuje się tryb postępowania określony w art. 78 - 81. Odesłanie
zawarte w tej normie oznacza, że w obecnym stanie prawnym sformalizowane
postępowanie aktualizujące przewidziane w art. 78 – 81 ugn dotyczy obligatoryjnie
obu czynników kształtujących wymiar opłaty rocznej. Jeżeli zatem, jak w sprawie
niniejszej, postępowanie dotyczyło aktualizacji opłaty tylko ze względu na zmianę
wartości nieruchomości, to na etapie postępowania sądowego niedopuszczalne jest
rozszerzenie żądania i objęcie tym postępowaniem także zmiany stawki
procentowej tej opłaty. Obowiązek uprzedniego wyczerpania etapu postępowania
przed samorządowym kolegium odwoławczym także w kwestii zmiany stawki
procentowej sprawia, że występuje tu przypadek czasowej niedopuszczalności
drogi sądowej, który uzasadnia odrzucenie takiego żądania. Jednoczesne
rozpoznawanie aktualizacji opłaty rocznej z przyczyny zmiany obu tych czynników
kształtujących opłatę jest możliwe tylko w dwóch przypadkach: kiedy od początku
postępowanie aktualizacyjne ich dotyczy, lub kiedy postępowania zostały wszczęte
odrębnie, ale na etapie postępowania sądowego połączono je do wspólnego
rozpoznania na podstawie art. 219 k.p.c. Żaden z nich nie zachodzi w sprawie
niniejszej. Powód powołuje się wprawdzie na odmienne stanowisko w kwestii
dopuszczalności rozszerzenia żądania pozwu w takim wypadku, zaprezentowane
w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 19 września 1997 r., III CZP 44/97 (OSNC
1998, nr 2, poz. 21), uszło jednak jego uwagi, że uchwała ta utraciła aktualność
w tym zakresie, z uwagi na dokonaną zmianę stanu prawnego. Sąd Najwyższy
w tej uchwale podkreślił, że na gruncie poprzednio obowiązującej ustawy z dnia 29
kwietnia 1985 r. o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości (Dz. U.
z 1991 r. Nr 30, poz. 127, ze zm.) samorządowe kolegium odwoławcze nie było
właściwe do decydowania o wysokości stawki procentowej, ponieważ ustawa nie
przewidywała takiej jego kompetencji. Dlatego Sąd Najwyższy dopuścił możliwość
zgłoszenia takiego żądania na podstawie art. 189 k.p.c. na etapie rozpoznawania
przez sąd sprzeciwu od orzeczenia kolegium, wydanego w kwestii wartości
nieruchomości, od której ustala się opłatę roczną. W obecnym stanie prawnym nie
jest to już możliwe.
6
Wbrew stanowisku obu Sądów należy przyjąć, że w piśmie procesowym
z dnia 13 października 2005 r., złożonym na rozprawie przed Sądem Okręgowym,
powód dokonał rozszerzenia żądania pozwu. Świadczy o tym wyraźnie treść punktu
II tego pisma o następującym brzmieniu: wnoszę (..) „że opłata roczna winna być
ustalona w oparciu o stawkę opłaty począwszy od roku 2006 wynoszącą 1%
wartości nieruchomości, bowiem nieruchomość ta wykorzystywana jest na cele
mieszkaniowe”. Ewentualne wątpliwości w tym względzie usuwa obszerne
uzasadnienie tego zmienionego żądania, sformułowane prawie na całej stronie tego
pisma, w połączeniu z fragmentem pisma z dnia 8 listopada 2005 r., w którym
powód stwierdza, że „ma prawo i wystąpił do Sądu o ustalenie opłaty rocznej
począwszy od 2006 r. przy stawce wynoszącej 1%”. Należy więc stwierdzić, że,
Sądy miały obowiązek ustosunkować się w formie orzeczenia o odpowiedniej treści
do tego dodatkowego żądania, zatem niewydanie takiego orzeczenia było z ich
strony uchybieniem, na które słusznie zwraca uwagę skarżący. Jednakże, wbrew
jego przekonaniu, to uchybienie nie mogło mieć wpływu na merytoryczne
rozstrzygnięcie sporu, gdyż, jak to zostało już wykazane, rozszerzone żądanie
powinno podlegać odrzuceniu, z przyczyny czasowej niedopuszczalności drogi
sądowej do jego rozpoznania. Dlatego też ta część zarzutów skargi kasacyjnej,
która odnosi się do kwestii żądania zmiany stawki procentowej opłaty rocznej nie
mogła odnieść skutku.
Z kolei zarzuty skargi kasacyjnej dotyczące rzekomo wadliwie ustalonej
wartości spornych nieruchomości są nieuzasadnione. Wbrew zastrzeżeniom
skarżącego, należy stwierdzić, że Sąd Apelacyjny szczegółowo odniósł się
w uzasadnieniu swojego orzeczenia do rozbieżnego materiału dowodowego w tym
zakresie i przekonująco wykazał dlaczego zaakceptował wycenę biegłej J. I., jako
podstawę ustalenia wartości nieruchomości. Kwestionowanie tej oceny trzeba więc
uznać za niedopuszczalną polemikę z ustaleniami poczynionymi w sprawie (art.
3933
§ 3 k.p.c.). Wreszcie na nieporozumieniu oparty jest zarzut skargi naruszenia
art. 6 k.c. w zw. z art. 78 ust. 3 zdanie 2 ugn przez uznanie, że to na stronie
powodowej spoczywał ciężar wykazania, iż wartość nieruchomości nie uległa
zmianie. Na k. 15 uzasadnienia Sądu Apelacyjnego zawarte jest bowiem
następujące stwierdzenie: „Niezasadna jest również apelacja w zakresie, w jakim
7
kwestionuje przyjęcie przez Sąd Okręgowy, iż pozwany wbrew treści art. 78 ust. 3
ugn nie wykazał, iż istnieją podstawy do aktualizacji opłaty rocznej z tytułu
użytkowania wieczystego”. Wyraźnie zatem i prawidłowo Sąd uznaje, że to
pozwany powinien wykazać istnienie podstaw do zmiany opłaty rocznej; odmienne
odczytanie tego stanowiska Sądu przez skarżącego jest więc błędne i, rzecz jasna,
nie może podważyć krytykowanego wyroku.
Z podanych przyczyn skarga kasacyjne podlegała oddaleniu, z obciążeniem
strony powodowej kosztami zastępstwa prawnego w instancji kasacyjnej (art. 39814
w zw. z art. 98 § 1 i art. 39821
k.p.c.).