Pełny tekst orzeczenia

Uchwała z dnia 4 stycznia 2008 r., III CZP 113/07
Sędzia SN Krzysztof Strzelczyk (przewodniczący, sprawozdawca)
Sędzia SN Katarzyna Tyczka-Rote
Sędzia SA Michał Kłos
Sąd Najwyższy w sprawie ze skargi Kazimierza D. przeciwko "P.A." w L.
(Szwecja) o uchylenie wyroku sądu polubownego, po rozstrzygnięciu w Izbie
Cywilnej na posiedzeniu jawnym w dniu 4 stycznia 2008 r. zagadnienia prawnego
przedstawionego przez Sąd Apelacyjny w Gdańsku postanowieniem z dnia 26
czerwca 2007 r.:
„Czy do sprawy gospodarczej ze skargi o uchylenie wyroku sądu
polubownego rozpatrywanej według przepisów kodeksu postępowania cywilnego w
brzmieniu przed zmianami wprowadzonymi ustawą z dnia 28 lipca 2005 r. o zmianie
ustawy kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. Nr 178 poz. 1478) art. 47912
§ 1 i
art. 47914
§ 2 k.p.c. znajdują zastosowanie?”
podjął uchwałę:
W postępowaniu ze skargi o uchylenie wyroku sądu polubownego
toczącym się według przepisów kodeksu postępowania cywilnego w
brzmieniu obowiązującym do dnia 15 października 2005 r. w sprawie, która w
braku zapisu na sąd polubowny podlegałaby rozpoznaniu w postępowaniu
odrębnym w sprawach gospodarczych, nie stosuje się art. 47912
§ 1 oraz art.
47914
§ 2 k.p.c.
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy w Gdańsku wyrokiem z dnia 9 czerwca 2006 r. oddalił skargę
Kazimierza D. przeciwko "P.A." w L. (Szwecja) o uchylenie wyroku
Międzynarodowego Sądu Arbitrażowego Izby Handlowej w Paryżu z dnia 20
stycznia 2004 r. Nie podzielił podniesionych przez skarżącego zarzutów, co do
braku zapisu na sąd polubowny, naruszenia prawa do obrony w toku postępowania
przed sądem polubownym, uchybienia praworządności, zasadom współżycia
społecznego i przekroczenia terminu na wydanie wyroku przez arbitra
rozpoznającego sprawę, wydania rozstrzygnięcia sformułowanego w sposób
niezrozumiały, zawierającego sprzeczności, a na podstawie art. 47912
§ 1 k.p.c.
oddalił wnioski dowodowe niezgłoszone w skardze oraz pominął zarzuty, które
zostały podniesione dopiero w toku postępowania.
W apelacji Kazimierz D. zarzucił naruszenie art. 712 § 1 i 2 k.p.c.,
nieuwzględnienie nieważności postępowania przed sądem polubownym z przyczyn
wskazanych w art. 379 pkt 5 k.p.c., niewłaściwe zastosowanie art. 47912
k.p.c. oraz
niewyjaśnienie istotnych okoliczności mających znaczenie dla oceny skargi o
uchylenie wyroku sądu polubownego. Powołując się na charakter skargi o uchylenie
wyroku sądu polubownego, niemożność przedstawienia w tym postępowaniu
wszystkich dowodów i twierdzeń w terminie wskazanym w art. 47912
§ 1 k.p.c. oraz
specyfikę postępowania zainicjowanego wniesieniem skargi, podniósł, że prekluzja
w sprawach gospodarczych (art. 47912
§ 1 i art. 47914
§ 2 k.p.c.) dotyczy wyłącznie
pozwu i odpowiedzi na pozew, a nie skargi o uchylenie wyroku sądu polubownego.
Rozpoznając apelację, Sąd Apelacyjny powziął poważne wątpliwości
wskazane w przedstawionym zagadnieniu prawnym. (...)
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Przedstawione przez Sąd Apelacyjny w Gdańsku zagadnienie prawne wyłoniło
się na gruncie stanu prawnego obowiązującego do dnia wejścia w życie ustawy z
dnia 28 lipca 2005 r. o zmianie ustawy – kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. Nr
178, poz. 1478), która uchyliła przepisy zawarte w części pierwszej księdze trzeciej
i wprowadziła nową regulację sądownictwa polubownego w osobnej, piątej części
kodeksu. W konsekwencji, przedmiotem rozważań w niniejszej sprawie są przepisy
regulujące skargę o uchylenie wyroku sądu polubownego i postępowanie
zainicjowane wniesieniem tego środka prawnego, zamieszczone w uchylonym
tytule IV, księgi trzeciej, części pierwszej kodeksu postępowania cywilnego.
Do rozstrzygnięcia przedstawionego zagadnienia niezbędne jest przede
wszystkim rozważenie zakresu odesłania do przepisów o postępowaniu w pierwszej
instancji zawartego w art. 715 k.p.c. Dopiero w przypadku uznania, że zawarte w
tym artykule określenie „według przepisów o postępowaniu w pierwszej instancji”
obejmuje również przepisy regulujące postępowanie odrębne w sprawach
gospodarczych powstanie potrzeba zajęcia stanowiska w kwestii, czy do skargi o
uchylenie wyroku sądu polubownego oraz odpowiedzi na skargę należy stosować
przepisy o prekluzji związanej z pozwem i odpowiedzią na pozew w postępowaniu
gospodarczym.
Postępowanie cywilne nie jest jednolite, a postępowanie przed sądem
pierwszej instancji nie toczy się według jednolitych reguł. W ramach postępowania
sądowego rozróżnia się postępowanie rozpoznawcze i wykonawcze. Dalszy podział
sądowego postępowania rozpoznawczego obejmuje dwa tryby – proces, tj.
postępowanie sporne oraz postępowanie nieprocesowe. Proces z kolei dzieli się na
postępowanie "zwykłe" oraz postępowania odrębne, a postępowanie nieprocesowe
regulowane jest przepisami ogólnymi i przepisami dla poszczególnych rodzajów
spraw. Systematyka ta ma wyraźne odzwierciedlenie w kodeksie postępowania
cywilnego, który operuje pojęciem „rodzajów postępowania cywilnego”. Według art.
13 § 2 k.p.c., przepisy o procesie stosuje się odpowiednio do innych rodzajów
postępowań unormowanych w kodeksie. W piśmiennictwie trafnie przyjmuje się, że
postępowanie procesowe zwykłe w rozumieniu art. 13 § 2 k.p.c. stanowi rodzaj
postępowania cywilnego, a postępowania odrębne, także należące do trybu
procesu, zaliczają się do innych – odrębnych od procesu "zwykłego" – rodzajów
postępowania. Ta niejednolitość postępowania cywilnego jest konsekwencją
występującej w praktyce różnorodności stosunków społecznych, których specyfika
wymaga zróżnicowania sposobu dochodzenia ochrony praw podmiotowych.
Szczególny charakter ochrony prawnej udzielanej przez sąd powszechny w
postępowaniu ze skargi o uchylenie wyroku sądu polubownego spowodował
nadanie temu postępowaniu postaci odrębnego rodzaju postępowania cywilnego. O
odrębności świadczy sama lokalizacja przepisów normujących to postępowanie,
które zostały umieszczone w oddzielnym tytule IV, księgi trzeciej, części pierwszej
kodeksu postępowania cywilnego. Regulacja ta nie ma jednak charakteru
kompleksowego; ustawodawca posłużył się powszechnie stosowaną i zgodną z
wymogami techniki legislacyjnej konstrukcją odesłania i przyjął, że postępowanie ze
skargi o uchylenie wyroku sądu polubownego odbywa się według przepisów o
postępowaniu w pierwszej instancji (art. 715 k.p.c.).
Wykładnia językowa art. 715 k.p.c. nie daje jednoznacznych wyników, co
pozwala sięgnąć do innych metod wykładni, w tym do wykładni systemowej i
funkcjonalnej, w przeciwnym bowiem razie należałoby przyjąć, że sąd w
postępowaniu ze skargi o uchylenie wyroku sądu polubownego stosuje wprost, bez
jakichkolwiek modyfikacji przepisy kodeksu postępowania cywilnego, które znajdują
zastosowanie w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji łącznie z przepisami
regulującymi postępowania odrębne. Należy odrzucić ten pogląd, uwzględniając
przede wszystkim, że przepisy kodeksu postępowania cywilnego należące do
różnych rodzajów postępowań cywilnych – znajdujące zastosowanie w
postępowaniu przed sądem pierwszej instancji – regulują te same kwestie, często w
odmienny sposób, a z reguły w sposób nieuwzględniający specyfiki postępowania
ze skargi o uchylenie wyroku sądu polubownego.
W piśmiennictwie zwrócono uwagę na specyfikę skargi o uchylenie wyroku
sądu polubownego i postępowania wywołanego jej wniesieniem. Podniesiono, że
skarga ma charakter szczególny, łączy bowiem w sobie cechy nadzwyczajnego
środka zaskarżenia i w pewnym sensie samodzielnego powództwa zmierzającego
do ukształtowania prawa lub stosunku prawnego. Postępowanie zainicjowane
wniesieniem skargi bywa też określane mianem postępowania sui generis, które
jest zbliżone do postępowania kasacyjnego wobec ścisłego wyszczególnienia
podstaw uchylenia wyroku sądu polubownego. W doktrynie eksponuje się również
zasadnicze różnice jakie występują między tym postępowaniem a postępowaniem
rozpoznawczym w ścisłym tego słowa znaczeniu, tj. postępowaniem wszczynanym
na skutek wniesienia pozwu lub wniosku o wszczęcie postępowania
nieprocesowego. Podnosi się, że wniesienie pozwu wszczyna postępowania,
którego przedmiotem jest twierdzenie powoda, iż przysługuje mu wobec pozwanego
roszczenie materialne o określonej treści, a sąd bada, czy żądanie powoda ma
uzasadnienie w przepisach oraz w przytoczonych przez niego okolicznościach
faktycznych oraz dowodach, udziela bądź odmawia udzielenia powodowi ochrony
prawnej.
Na czym innym natomiast polega udzielenie ochrony prawnej w postępowaniu
ze skargi o uchylenie wyroku sądu polubownego. Przedmiotem tego postępowania
jest skarga, za pomocą której strona kwestionuje orzeczenie sądu polubownego.
Sąd powszechny nie rozpoznaje ponownie sprawy poddanej pod osąd sądowi
polubownemu ani nie kontroluje poprawności tego orzeczenia pod kątem zgodności
z przepisami prawa materialnego lub prawidłowości ustaleń faktycznych
stanowiących podstawę rozstrzygnięcia. W tym postępowaniu nie chodzi o
roszczenie procesowe w znaczeniu, jakie temu pojęciu nadaje się w postępowaniu
procesowym, ale o uchylenie wyroku stwierdzającego określony stan prawny
między stronami, a skarga zawiera uzasadnienie ustawowej przyczyny, której
istnienie skutkuje uchyleniem wyroku sądu polubownego.
Tak ukształtowany charakter prawny skargi o uchylenie wyroku sądu
polubownego przesądza, że bez znaczenia dla samej skargi jak i postępowania
wszczętego na skutek jej wniesienia jest roszczenie poddane pod osąd sądowi
polubownemu. Poza kwestią właściwości sądu (art. 696 k.p.c.) obojętne jest to,
pomiędzy kim i o co toczy się konkretny spór, czy sprawa poddana pod osąd
sądowi polubownemu ma w rozumieniu przepisów kodeksu postępowania
cywilnego charakter sprawy gospodarczej, pracowniczej, czy też – gdyby trafiła na
drogę postępowania przed sądem powszechnym – zostałaby rozpoznana w
postępowaniu nakazowym, upominawczym, lub uproszczonym. W konsekwencji,
roszczenie o którym rozstrzygnął sąd polubowny w zaskarżonym skargą wyroku nie
może decydować o tym, jakie przepisy mają zastosowanie w postępowaniu ze
skargi o uchylenie tego wyroku. Podobne stanowisko zajął Sąd Najwyższy w
wyroku z dnia 11 sierpnia 2005 r., V CK 86/05 (nie publ.), wskazując , że w
postępowaniu ze skargi o uchylenie wyroku sądu polubownego przedmiotem
sprawy jest kontrola wyroku sądu polubownego w granicach zakreślonych
imperatywnymi przepisami kodeksu postępowania cywilnego, a taki przedmiot
postępowania nie może być uznany za pozostający w zakresie prowadzonej przez
któregokolwiek z przedsiębiorców działalności gospodarczej.
Postępowanie ze skargi o uchylenie wyroku sądu polubownego stanowi
element składowy zbioru – spójnego i uporządkowanego – reguł postępowania,
które w całości składają się na kodeks postępowania cywilnego. W ramach tego
kodeksu szczególną pozycję zajmuje postępowanie procesowe "zwykłe", któremu
nadano charakter postępowania modelowego. Postępowanie to stanowi regułę,
wyjątkiem zaś, aktualnym tylko wówczas, gdy przepis szczególny tak stanowi, są
postępowania procesowe odrębne oraz postępowanie nieprocesowe. (...)
Przyjęcie ze względów funkcjonalnych i celowościowych, że sformułowanie
„według przepisów o postępowaniu w pierwszej instancji”, użyte w art. 715 k.p.c.,
tak jak „przepisy o procesie” w art. 13 § 2 k.p.c., obejmuje tylko przepisy o
postępowaniu procesowym "zwykłym”, nie pozwala na uznanie art. 715 k.p.c. za
regulację szczególną w stosunku do art. 13 § 2 k.p.c. Jego pierwowzorem był art.
505 d.k.p.c., który – przy braku odpowiednika obecnego art. 13 § 2 k.p.c. – stanowił,
że „postępowanie ze skargi o uchylenie wyroku sądu polubownego odbywa się
według przepisów o postępowaniu z pozwu”.
Mając to na względzie należy przyjąć, że do postępowania ze skargi o
uchylenie wyroku sądu polubownego nie mają zastosowania przepisy o
postępowaniu odrębnym w sprawach gospodarczych, co czyni bezprzedmiotowym
dalsze rozważania o ewentualnym stosowaniu w tym postępowaniu art. 47912
§ 1 i
art. 47914
§ 2 k.p.c. dotyczących pozwu i odpowiedzi na pozew w postępowaniu
gospodarczym.
Z tych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 390 § 1 k.p.c. rozstrzygnął
przedstawione zagadnienie, jak w uchwale.