Pełny tekst orzeczenia

Uchwała z dnia 8 stycznia 2008 r.
II UZP 6/07
Przewodniczący SSN Krystyna Bednarczyk (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Roman Kuczyński, Jolanta Strusińska-Żukowska.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 8 stycznia 2008 r.
sprawy z wniosku Tadeusza J. przeciwko Wojskowemu Biuru Emerytalnemu w B. o
wysokość emerytury i odsetki, na skutek zagadnienia prawnego przekazanego przez
Sąd Apelacyjny w Gdańsku postanowieniem z dnia 9 listopada 2007 r. [...]
„Czy podwyższenie emerytury o 15 % podstawy wymiaru emerytowi, którego
inwalidztwo pozostaje w związku ze służbą wojskową - na podstawie art. 15 ust. 4
Ustawy z dnia 10 grudnia 1993 r. o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych
i ich rodzin (Dz.U. Nr 10, poz. 36 ze zm.) może spowodować przekroczenie kwoty
emerytury powyżej 75 % podstawy jej wymiaru wskazanej w artykule 18 ust. 1 po-
wyższej ustawy ?"
p o d j ą ł uchwałę:
Emerytura wojskowa wraz z podwyższeniem z tytułu inwalidztwa pozo-
stającego w związku ze służbą, przewidzianym w art. 15 ust. 4 ustawy z dnia 10
grudnia 1993 r. o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz ich
rodzin (jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 8, poz. 66 ze zm.) nie może przekro-
czyć 75 % podstawy jej wymiaru (art. 18 ust. 1 tej ustawy).
U z a s a d n i e n i e
Przedstawione zagadnienie prawne wystąpiło w następującym stanie faktycz-
nym. Wnioskodawca Tadeusz J. miał ustalone prawo do emerytury przed wejściem
w życie ustawy z dnia 10 grudnia 1993 r. o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy
zawodowych oraz ich rodzin (jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 8, poz. 66 ze zm.), a
wysokość emerytury wynosiła 100% podstawy wymiaru. Po wejściu w życie tej
2
ustawy organ rentowy wyliczył emeryturę na nowo na zasadach w niej określonych.
Po uwzględnieniu 40 lat wysługi emerytalnej wysokość emerytury wyniosła 105%
podstawy wymiaru, a ponadto przysługiwało zwiększenie o 15% podstawy wymiaru z
tytułu inwalidztwa związanego ze służbą wojskową. Zgodnie z art. 18 ust. 1 kwota
emerytury została ograniczona do 75% podstawy wymiaru. Tak obliczona emerytura
była niższa od dotychczasowej, zatem zgodnie z art. 53 ust. 3 zachowano świadcze-
nie w dotychczasowej wysokości do czasu, gdy jego wymiar przekroczy kwotę do-
tychczasowego świadczenia, co nastąpiło w maju 1994 r. W odwołaniu od decyzji
Wojskowego Biura Emerytalnego w B. z dnia 13 grudnia 2005 r. wnioskodawca do-
magał się zwiększenia emerytury o 15% podstawy wymiaru z tytułu inwalidztwa
związanego ze służbą wojskową oraz 5% wzrostu z tytułu ponad 35-letniej wysługi
emerytalnej. Wyrokiem z dnia 31 lipca 2006 r. Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpie-
czeń Społecznych w Bydgoszczy oddalił odwołanie wobec braku podstaw do przy-
znania emerytury w wysokości przekraczającej 75% podstawy wymiaru.
Przy rozpoznaniu apelacji wnioskodawcy od tego wyroku Sąd Apelacyjny -
Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku powziął wątpliwość co do tego,
czy podwyższenie emerytury o 15% podstawy wymiaru z tytułu inwalidztwa pozosta-
jącego w związku ze służbą wojskową może spowodować przekroczenie kwoty eme-
rytury powyżej 75% podstawy jej wymiaru. Zgodnie z art. 15 ust. 1 ustawy emerytura
wojskowa wynosi 40% podstawy wymiaru za 15 lat służby wojskowej, a w punkcie 1
tego przepisu przewidziany jest wzrost o 2,6 % podstawy wymiaru za każdy dalszy
rok służby. Na podstawie art. 15 ust. 4 przysługuje podwyższenie o 15% podstawy
wymiaru z tytułu inwalidztwa pozostającego w związku ze służbą wojskową. W prze-
pisie przejściowym - art. 53 - ustawodawca przewidział, że przy przeliczeniu świad-
czeń przyznanych przed wejściem w życie ustawy uwzględnia się wzrost świadcze-
nia z art. 15 ust. 1 pkt 1 i podwyższenie z art. 15 ust. 4. Zgodnie z art. 18 ust. 1 tak
obliczone świadczenie bez uwzględnienia dodatków przewidzianych w art. 25 ust. 1
(dodatek pielęgnacyjny i dodatek dla sierot zupełnych) nie może przekraczać 75%
podstawy wymiaru. Tak więc podwyższenie emerytury wnioskodawcy o 15% pod-
stawy wymiaru z tytułu inwalidztwa pozostającego w związku ze służbą wojskową
pozostaje bez wpływu na wysokość tej emerytury bowiem już tylko emerytura ustalo-
na w oparciu o wzrost z tytułu służby 15 lat powoduje, że emerytura osiągnęłaby wy-
sokość 105% podstawy wymiaru i dodanie jeszcze 15% podstawy wymiaru niczego
nie zmienia przy ograniczeniu świadczenia do 75% podstawy wymiaru. Podobne
3
uregulowanie zawarte jest w ustawie z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emery-
talnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wy-
wiadu, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i
Służby Więziennej oraz ich rodzin (jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 8, poz. 67 ze
zm.), z tym że na podstawie art. 18 ust. 1 emeryturę ogranicza się do 75% podstawy
wymiaru, a w przypadku zwiększenia o 15% z tytułu inwalidztwa pozostającego w
związku ze służbą ograniczenie wynosi 80% podstawy wymiaru. W tym ostatnim
przypadku uregulowanie jest korzystniejsze niż w ustawie o zaopatrzeniu emerytal-
nym żołnierzy zawodowych ale również także w tym przypadku wysokość świadcze-
nia nie może przekroczyć określonego pułapu. W wyroku Wojewódzkiego Sądu Ad-
ministracyjnego w Warszawie z dnia 8 września 2006 r., II SA/WA 732/06, wyrażono
pogląd, że 15% dodatku inwalidzkiego przyznane skarżącemu na podstawie ustawy
emerytalnej powinno być wliczane do wysokości maksymalnej, czyli pełnej emerytu-
ry. Po zsumowaniu wszystkich składników emerytury należy dojść do wniosku, że
przekraczają one 75% podstawy wymiaru - świadczenie skarżącego jest więc eme-
ryturą w pełnej wysokości. Sąd Apelacyjny opowiada się za tym stanowiskiem.
Na powyższy problem można jednak spojrzeć i tak, że najpierw dokonuje się
obliczenia emerytury przez ustalenie wysługi emerytalnej wraz ze wzrostem z tytułu
służby za każdy rok ponad 15 lat tej służby. Tak wyliczone świadczenie ogranicza się
do 75% podstawy wymiaru, a następnie wyliczoną kwotę podwyższa się o 15% pod-
stawy wymiaru z tytułu inwalidztwa związanego ze służbą wojskową. Za przyjęciem
takiego rozwiązania przemawiałaby treść art. 53 ust. 1 pkt 4 i ust. 4 ustawy, gdzie
jest mowa o pominięciu podwyższeń przewidzianych w art. 15 ust. 2 i 3 i o wysokości
świadczenia z uwzględnieniem wszystkich wzrostów i dodatków oprócz pielęgnacyj-
nego i dla sierot zupełnych. Zgodnie z art. 17 ustawy w razie zbiegu prawa do pod-
wyższenia emerytury z kilku tytułów za ten sam okres, podwyższenie przysługuje
tylko z jednego tytułu; nie dotyczy to podwyższenia, o którym mowa w art. 15 ust. 4
(podwyższenie z tytułu inwalidztwa związanego ze służbą wojskową). Wskazywałoby
to na wyjątkowe traktowanie przez ustawodawcę podwyższenia z tytułu inwalidztwa
związanego ze służbą wojskową.
Ponieważ oba rozwiązania są możliwe, Sąd Apelacyjny uznał, że w sprawie
występuje zagadnienie prawne budzące poważne wątpliwości i na podstawie art.
390§ 1 k.p.c. przedstawił je Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia.
4
Odpowiadając na przedstawione zagadnienie prawne Sąd Najwyższy zważył,
co następuje:
W przypadku przyznawania emerytury, do której żołnierz nabył prawo po wej-
ściu w życie ustawy z dnia 10 grudnia 1993 r. o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy
zawodowych oraz ich rodzin, kwestia sposobu ustalania jej wysokości nie powinna
budzić wątpliwości. Zgodnie z art. 5 ust. 1 podstawą wymiaru emerytury jest uposa-
żenie żołnierza na ostatnio zajmowanym stanowisku. Składniki emerytury wymienio-
ne są w art. 15 tej ustawy. Jest to 40% podstawy wymiaru za 15 lat służby i określo-
ne wzrosty za każdy dalszy rok służby oraz za poprzedzające służbę okresy skład-
kowe i nieskładkowe (ust. 1). W ust. 2 i 3 przewidziane są podwyższenia za okresy
służby na szczególnych stanowiskach oraz okresy służby na froncie w czasie wojny
lub w strefie działań wojennych. Przepis art. 15 ust. 4 stanowi, że emeryturę podwyż-
sza się o 15% podstawy wymiaru emerytowi, którego inwalidztwo pozostaje w
związku ze służbą wojskową. Przy ustalaniu wysokości emerytury do kwoty stano-
wiącej 40% podstawy wymiaru dolicza się wzrosty z tytułu stażu emerytalnego i
okresów składkowych i nieskładkowych oraz podwyższenia z tytułu pełnienia służby
w warunkach określonych w art. 15 ust. 2 i 3, a także podwyższenie z tytułu inwa-
lidztwa pozostającego w związku ze służbą. Przepis art. 17 stanowi, że w razie
zbiegu prawa do podwyższenia emerytury z kilku tytułów za ten sam okres podwyż-
szenie przysługuje tylko z jednego tytułu; nie dotyczy to podwyższenia o którym
mowa w art. 15 ust. 4. Jeżeli okresy pełnienia służby w warunkach, o których mowa
w art. 15 ust. 2 i 3, zbiegają się, podwyższenie przysługuje z jednego tytułu, nato-
miast podwyższenie o 15% podstawy wymiaru z tytułu inwalidztwa pozostającego w
związku ze służbą jest zawsze dodawane do kwoty wyliczonej przy uwzględnieniu
wzrostów i innych podwyższeń. Suma wszystkich omówionych składników stanowi
kwotę emerytury. Zgodnie z art. 18 ust. 1 kwota emerytury bez uwzględnienia dodat-
ków, zasiłków i świadczeń pieniężnych, o których mowa w art. 25, nie może przekra-
czać 75% podstawy wymiaru emerytury. Oznacza to, że kwota emerytury ustalona
na podstawie art. 15 z uwzględnieniem wszystkich wzrostów i podwyższeń, w tym
także podwyższenia z tytułu inwalidztwa pozostającego w związku ze służbą, jest
ograniczona do 75% podstawy wymiaru. Przepisy ustawy nie dają podstawy do
ustalenia emerytury w wyższej wysokości niż 75% podstawy jej wymiaru. Przekro-
czenie kwoty stanowiącej 75% podstawy wymiaru następuje wówczas, gdy przysłu-
5
gują wymienione w art. 25 dodatki - dodatek pielęgnacyjny dla emeryta oraz zasiłki i
świadczenia pieniężne przyznane na podstawie odrębnych przepisów. W przypadku
nabycia prawa do emerytury na podstawie przepisów omawianej ustawy podwyższe-
nie emerytury o 15% podstawy wymiaru z tytułu inwalidztwa pozostającego w
związku ze służbą nie może spowodować przekroczenia kwoty wynoszącej 75%
podstawy wymiaru.
Przedstawione przez Sąd Apelacyjny wątpliwości dotyczą kwestii stosowania
tych samych zasad przy przeliczeniu emerytury żołnierza, który prawo do emerytury
nabył na podstawie przepisów obowiązujących przed wejściem w życie omawianej
ustawy, to jest na podstawie ustawy z dnia 16 grudnia 1972 r. o zaopatrzeniu eme-
rytalnym żołnierzy zawodowych i ich rodzin (jednolity tekst: Dz.U. z 1983 r. Nr 29,
poz. 139 ze zm.). Zgodnie z art. 4 tej ustawy podstawą wymiaru emerytury było upo-
sażenie żołnierza na ostatnio zajmowanym stanowisku. Emerytura wynosiła 40%
podstawy jej wymiaru za 15 lat wysługi emerytalnej i wzrastała za każdy dalszy rok o
3% podstawy wymiaru aż do osiągnięcia 100% podstawy wymiaru (art.11 ust. 1). W
art. 36 przewidziany był dodatek w wysokości 15% podstawy wymiaru przyznawa-
nym emerytom będącym inwalidami wojskowymi, z zastrzeżeniem, że wysokość
emerytury wraz z tym dodatkiem nie może przekraczać 100% podstawy wymiaru
emerytury. W porównaniu do obecnego stanu prawnego regulacja była o tyle ko-
rzystniejsza, że maksymalna wysokość emerytury mogła wynosić 100% podstawy jej
wymiaru a obecnie wynosi 75%. Natomiast mniej korzystne były zasady waloryzacji
świadczeń. Na podstawie art. 6 ustawy z dnia 16 grudnia 1972 r. emerytury i renty
podlegały podwyższeniu na zasadach i w terminach określonych w przepisach o
zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin. Podwyższanie emerytur na tych
zasadach powodowało, że maksymalna emerytura wynosząca 100% podstawy wy-
miaru stawała się z każdym rokiem niższa od aktualnego uposażenia żołnierza peł-
niącego służbę na takim samym stanowisku. Wysokość świadczenia przestała zale-
żeć od stopnia wojskowego i zajmowanego stanowiska a zależała jedynie od daty
przejścia na emeryturę. Przepis art. 6 ust. 1 obecnie obowiązującej ustawy w
brzmieniu pierwotnym stanowił, że emerytury i renty podlegają waloryzacji w takim
samym stopniu i terminie, w jakim następuje wzrost uposażenia zasadniczego żołnie-
rzy zawodowych pozostających w służbie i zajmujących analogiczne stanowiska. Do
czasu zmiany art. 6 dokonanej od dnia 1 stycznia 1999 r. ustawą z dnia 17 grudnia
1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst pier-
6
wotny: Dz.U. Nr 162, poz. 1118) maksymalna emerytura wojskowa wynosiła 75%
uposażenia żołnierza pełniącego służbę na tym samym stanowisku. Maksymalna
emerytura wynosząca 100% uposażenia żołnierza, który stał się emerytem kilka lub
kilkanaście lat przed wejściem w życie nowej ustawy, waloryzowana na starych za-
sadach, mogła być znacznie niższa niż 75% obowiązującego w dniu wejścia w życie
ustawy uposażenia na takim samym stanowisku. Nowa ustawa dokonując likwidacji
tak zwanego „starego portfela” wprowadziła zasadę przeliczania emerytur i rent przy-
znanych przed jej wejściem w życie. Zgodnie z art. 53 ust. 1 wysokość świadczeń
przyznanych na podstawie przepisów dotychczasowych ustala się na nowo z urzędu
według zasad określonych w ustawie. Podstawa wymiaru podlega przeliczeniu na
stawki uposażenia obowiązujące w dniu wejścia w życie ustawy (pkt 3) a emerytura
jest obliczana na zasadach określonych w art. 15 z ograniczeniem do 75% podstawy
wymiaru przewidzianym w art. 18 ust. 1. W wyniku przeliczenia emerytury najstar-
szych emerytów (także pobierających maksymalne emerytury) znacznie wzrosły,
mogły natomiast ulec obniżeniu emerytury przyznane bezpośrednio przed wejściem
w życie ustawy. Respektując prawa nabyte wprowadzono w art. 53 ust. 3 zasadę, że
zachowuje się świadczenie w dotychczasowej wysokości do czasu, gdy jego wymiar
przekroczy kwotę dotychczasowego świadczenia. Zasada ochrony praw nabytych
obowiązuje tylko w takim zakresie, nie ma natomiast regulacji pozwalającej na prze-
kroczenie maksymalnej wysokości emerytury (75% podstawy wymiaru) żołnierzowi,
który w wyniku waloryzacji osiągnął ten pułap w stosunku do aktualnego uposażenia,
podobnie jak w przepisach dotychczasowych nie było możliwości przekroczenia
maksymalnej emerytury (100% podstawy wymiaru). Sposób obliczenia emerytury
jest kwestią techniczną. Można zsumować wszystkie składniki wymienione w art. 15
wraz z 15% podwyższeniem i otrzymaną kwotę ograniczyć do 75% podstawy wymia-
ru emerytury. Można również dokonywać wzrostów i podwyższeń aż do osiągnięcia
75% podstawy wymiaru i dalsze należne podwyższenia pominąć. Ten ostatni sposób
był stosowany na podstawie przepisów dotychczasowych i w sytuacji, gdy emerytura
ze wzrostami za wysługę emerytalną przekroczyła 100% podstawy wymiaru, nie
można było jej zwiększyć o dodatek z tytułu inwalidztwa związanego ze służbą woj-
skową. Nie może więc powoływać się na prawa nabyte do dodatku lub podwyższenia
z tego tytułu żołnierz, któremu dodatek taki nie był doliczany do emerytury wobec
przekroczenia 100% podstawy wymiaru. Emerytowi wojskowemu, który na podstawie
art. 53 ust. 3 obecnie obowiązującej ustawy zachował świadczenie w dotychczaso-
7
wej wysokości, emerytura nie może być podwyższona na innych zasadach, niż w
wyniku waloryzacji. Nie ma zatem możliwości podwyższenia maksymalnej emerytury,
wynoszącej 75% podstawy wymiaru, o dalsze 15%.
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy na przedstawione zagadnienie
prawne udzielił odpowiedzi sformułowanej w sentencji uchwały.
========================================