Pełny tekst orzeczenia

Uchwała z dnia 17 stycznia 2008 r., III CZP 112/07
Sędzia SN Henryk Pietrzkowski (przewodniczący, sprawozdawca)
Sędzia SN Mirosław Bączyk
Sędzia SN Katarzyna Tyczka-Rote
Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku "T.M.D." GmbH w B. przy uczestnictwie
"E." S.A. w W. oraz "V." S.A. w P. o uznanie orzeczenia zagranicznego sądu
polubownego, po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym w dniu 17
stycznia 2008 r. zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd Apelacyjny w
Warszawie postanowieniem z dnia 26 lipca 2007 r.:
„W jakim składzie orzeka sąd okręgowy w sprawie o uznanie wyroku sądu
polubownego wydanego za granicą na posiedzeniu niejawnym?”
podjął uchwałę:
W sprawie o uznanie wyroku sądu polubownego wydanego za granicą
sąd pierwszej instancji, odrzucając zażalenie na posiedzeniu niejawnym,
orzeka w składzie jednego sędziego (art. 370 w związku z art. 397 § 2, art. 47 §
1 i 3 oraz art. 13 § 2 k.p.c.).
Uzasadnienie
Przedstawione przez Sąd Apelacyjny w Warszawie do rozstrzygnięcia na
podstawie art. 390 § 1 k.p.c. zagadnienie prawne powstało w sprawie o uznanie
wyroku sądu polubownego wydanego za granicą. Wnioskodawca "T.M.D." GmbH w
B. wskazał jako uczestnika „E.” S.A. w W.
Sąd Okręgowy w Warszawie, orzekając na posiedzeniu niejawnym w składzie
trzech sędziów, postanowieniem z dnia 17 kwietnia 2007 r. odrzucił wniosek „V.”
S.A. o dopuszczenie do udziału w sprawie, a zażalenie wniesione na to
postanowienie odrzucił postanowieniem z dnia 8 maja 2007 r., wydanym na
posiedzeniu niejawnym w składzie jednego sędziego.
Sąd Apelacyjny w Warszawie, rozpoznając zażalenie, powziął poważne
wątpliwości dotyczące składu sądu w sprawie o uznanie wyroku sądu polubownego
wydanego za granicą, które przedstawił w zagadnieniu prawnym przedstawionym
Sądowi Najwyższemu na podstawie art. 390 k.p.c.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
(...) Udzielenie odpowiedzi wymaga rozważenia, w jakim składzie sąd
pierwszej instancji orzeka w sprawie o uznanie wyroku sądu polubownego
wydanego za granicą oraz jaki jest skład sądu pierwszej instancji, gdy sąd ten na
posiedzeniu niejawnym odrzuca zażalenia na wydane przez siebie postanowienie.
W pierwszej kwestii, ze względu na brak wyraźnej regulacji w przepisach
dotyczących uznania i stwierdzenia wykonalności wyroku sądu polubownego (art.
1212 i nast. k.p.c.), a także w przepisach ogólnych dotyczących sądu polubownego
(art. 1154 i nast. k.p.c.), można zastosować regułę obowiązującą w sprawie o
uznanie orzeczenia sądu zagranicznego, zgodnie z którą sąd orzeka w składzie
trzech sędziów (art. 1148 § 1 k.p.c.), albo uznać, że zastosowanie mają – na
podstawie art. 13 § 2 k.p.c. – przepisy ogólne, określające skład sądu w pierwszej
instancji w procesie (art. 47 k.p.c.).
Na rzecz pierwszego zapatrywania przemawia okoliczność, że istnieje
podobieństwo między uznaniem orzeczenia zagranicznego sądu państwowego a
uznaniem wyroku sądu polubownego wydanym za granicą. Przed wejściem w życie
art. 1154 i nast. k.p.c. prezentowano w doktrynie tezę o konieczności stosowania –
w drodze analogii lub odpowiednio – postanowień zawartych w przepisach
dotyczących uznawania orzeczeń zagranicznych sądów państwowych w sytuacji, w
której wiążąca Polskę umowa międzynarodowa przewidywała uznawanie wyroków
sądów polubownych wydanych za granicą, a sama pewnych kwestii nie
rozstrzygała. Bardziej przekonujące jest jednak stanowisko, że w sprawie o uznanie
wyroku sądu polubownego wydanego za granicą w zakresie nieuregulowanym w
części piątej kodeksu postępowania cywilnego (art. 1154 i nast. k.p.c.) nie mają
zastosowania przepisy części czwartej tego kodeksu, dotyczące uznawania
orzeczeń zagranicznych sądów państwowych, a więc także art. 1148 § 1 k.p.c., lecz
stosuje się – na podstawie art. 13 § 2 k.p.c. – przepisy ogólne o procesie.
Za takim rozwiązaniem przemawia okoliczność, że ustawodawca, nowelizując
kodeks postępowania cywilnego, kwestię uznania i stwierdzenia wykonalności
wyroków sądów polubownych zagranicznych i ugód zawartych przed takimi sądami
oraz kwestię uznania i stwierdzenia wykonalności orzeczeń zagranicznych sądów
państwowych i ugód zawartych przed takimi sądami, uregulował w sposób odrębny.
Zawarte w części piątej kodeksu odrębności odnoszące się do uznania i
stwierdzenia wykonalności wyroków sądów polubownych zagranicznych i ugód
zawartych przed takimi sądami (art. 1215 k.p.c.) w stosunku do ogólnych regulacji
kodeksu, dotyczących uznania i stwierdzenia wykonalności wyroków krajowych
sądów polubownych i ugód zawartych przed takimi sądami, stwarzają – przez
uzupełniające i odpowiednie stosowanie przepisów o procesie (art. 13 § 2 k.p.c.) –
podstawę dokonywania w obu przypadkach odmiennej oceny pewnych kwestii
związanych z tymi postępowaniami.
Należy ponadto pamiętać, że uznawanie i stwierdzanie wykonalności wyroków
sądów polubownych wydanych za granicą uregulowane zostało w sposób odrębny
w części piątej kodeksu postępowania cywilnego i nie ma podstaw do stosowania w
tym względzie przepisów części czwartej kodeksu o uznaniu lub stwierdzeniu
wykonalności orzeczeń zagranicznych sądów państwowych lub ugód zawartych
przed takimi sądami. Za przyjęciem takiej tezy przemawia uchylenie przez
ustawodawcę art. 1150 § 2 k.p.c., który nakazywał stosowanie do wyroków sądów
polubownych wydanych za granicą art. 1150 § 1 k.p.c., regulującego wykonalność
orzeczeń zagranicznych sądów państwowych. Zamiarem ustawodawcy było zatem
wyłączenie możliwości odwoływania się do przepisów o uznawaniu i stwierdzaniu
wykonalności orzeczeń zagranicznych sądów państwowych w sprawach o uznanie
lub stwierdzenie wykonalności wyroków sądów polubownych wydanych za granicą.
Poszukując dalszych argumentów przemawiających za prezentowanym
stanowiskiem, należy wskazać, że ewentualne stosowanie przepisów o uznaniu lub
stwierdzeniu wykonalności orzeczeń zagranicznych sądów państwowych lub ugód
zawartych przed takimi sądami w postępowaniu o uznanie lub stwierdzenie
wykonalności wyroków sądów polubownych wydanych za granicą lub ugód
zawartych przed takimi sądami musi być oceniane całościowo; kwestii tej nie można
rozpatrywać tylko z punktu widzenia znaczenia art. 1148 § 1 k.p.c., który dotyczy
składu sądu. Uzupełnianie przepisami art. 1145-1153 k.p.c. regulacji dotyczących
uznania lub stwierdzania wykonalności wyroków sądów polubownych wydanych za
granicą lub ugód zawartych przed takimi sądami, mogłoby wprawdzie niekiedy
przyczynić się do usunięcia wątpliwości w odniesieniu do pewnych zagadnień (np.
w kwestii dopuszczalności skargi kasacyjnej i skargi o wznowienie postępowania,
por. art. 1148 § 3 k.p.c. i art. 1151 § 2 k.p.c.), jednak prowadziłoby do daleko
idących komplikacji. Przykładem jest procedura stwierdzenia wykonalności i
otwarcia drogi do wszczęcia egzekucji. W odniesieniu do orzeczeń zagranicznych
sądów państwowych i ugód zawartych przed takimi sądami najpierw następuje
stwierdzenie wykonalności (art. 1151 § 1 i 2 k.p.c.), a w drugiej kolejności,
oddzielnie, nadanie klauzuli wykonalności (art. 1151 § 3 k.p.c.), przy czym w obu
przypadkach kwestia składu sądu i dopuszczalności środków zaskarżenia
uregulowana została odmiennie (por. art. 1151 § 1 i 2 k.p.c. oraz art. 782 § 1, art.
7674
§ 2 i art. 399 k.p.c.). W odniesieniu do wyroków sądów polubownych
wydanych za granicą oba etapy zostały zespolone w jedno postępowanie, ponieważ
stwierdzenie wykonalności następuje przez nadanie klauzuli wykonalności (art.
1214 § 2 k.p.c.).
Przyjęcie założenia o subsydiarnym stosowaniu w postępowaniu o
stwierdzenie wykonalności wyroku sądu polubownego wydanego za granicą lub
ugody zawartej przed takim sądem przepisów o wykonalności orzeczeń
zagranicznych sądów państwowych lub ugód zawartych przed takimi sądami
rodziłoby pytanie, w jaki sposób założenie to zrealizować, jednak – ze względu na
wskazaną odmienność – bez możliwości udzielenia pozytywnej odpowiedzi. Należy
zatem przyjąć, że w sprawie o uznanie wyroku sądu polubownego, wydanego za
granicą, mają zastosowanie – w zakresie nieuregulowanym w części piątej kodeksu
postępowania cywilnego, w tym w art. 1212 k.p.c. – przepisy o procesie (art. 13 § 2
k.p.c.), nie zaś przepisy o uznaniu orzeczeń zagranicznych sądów państwowych.
Rozważania te prowadzą do wniosku, że w sprawie o uznanie wyroku sądu
polubownego wydanego za granicą sąd orzeka w składzie jednego sędziego, a
postanowienia poza rozprawą wydaje przewodniczący (art. 47 § 1 w związku z art.
13 § 2 k.p.c.). Na przedstawione zagadnienie prawne należało zatem udzielić
odpowiedzi, że w sprawie o uznanie wyroku sądu polubownego wydanego za
granicą sąd pierwszej instancji, odrzucając zażalenie na posiedzeniu niejawnym,
orzeka w składzie jednego sędziego (art. 370 w związku z art. 397 § 2, art. 47 § 1 i
3 i art. 13 § 2 k.p.c.). W analizowanym przypadku, a więc gdy sąd pierwszej
instancji wydaje postanowienie o odrzuceniu zażalenia, nie ma zastosowania art.
367 § 3 zdanie pierwsze k.p.c. w związku z art. 397 § 2 zdanie pierwsze i art. 13 § 2
k.p.c., przepis ten bowiem dotyczy składu sądu drugiej instancji.
Ponadto należy wskazać, że przytoczone argumenty uzasadniają tezę, iż
przepisy o procesie mają na podstawie art. 13 § 2 k.p.c. odpowiednie zastosowanie
także w sprawie o uznanie wyroku sądu polubownego wydanego w Polsce w
zakresie, w jakim nie ma regulacji w części piątej kodeksu postępowania cywilnego,
w tym w art. 1212 i nast. tego kodeksu.
Z tych względów Sąd Najwyższy, na podstawie art. 390 k.p.c., rozstrzygnął
zagadnienie prawne, jak w uchwale.