Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 368/07
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 18 stycznia 2008 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Zbigniew Kwaśniewski (przewodniczący)
SSN Elżbieta Skowrońska-Bocian
SSN Dariusz Zawistowski (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa Spółdzielni Mieszkaniowej w B.
przeciwko Gminie L.
o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 18 stycznia 2008 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 28 marca
2007 r., sygn. akt I ACa (…),
oddala skargę kasacyjną i zasądza od strony powodowej na rzecz strony
pozwanej kwotę 3600 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy w Ś. wyrokiem z dnia 27 listopada 2006 r. oddalił powództwo
Spółdzielni Mieszkaniowej w B. wniesione przeciwko Gminie L. o pozbawienie
wykonalności tytułu wykonawczego w postaci aktu notarialnego, w którym strona
powodowa poddała się egzekucji co do zapłaty kwoty 392 982 zł. Sąd ten ustalił, że na
2
podstawie umowy z dnia 3 grudnia 1999 r. strona powodowa nabyła od pozwanej gminy
nieruchomość położoną w L. przy ul. W. Cena za tę nieruchomość miała być uiszczona
przez spółdzielnię w ten sposób, że miała ona w terminie 3 lat dokonać adaptacji
znajdującego się na niej budynku na cele mieszkalne i przydzielić w nim stronie
pozwanej własnościowe spółdzielcze prawo do lokali o łącznej powierzchni 200 m2
.
Jednocześnie strony ustaliły, że w wypadku nie wywiązania się przez stronę powodowa
z tego obowiązku, będzie ona zobowiązana zapłacić gminie uzgodnioną cenę nabycia
nieruchomości w wysokości 392 982 zł i co do obowiązku zapłaty tej kwoty strona
powodowa poddała się egzekucji w akcie notarialnym. Strona powodowa nie wywiązała
się z przyjętego na siebie obowiązku, głównie z tej przyczyny, że zgodnie z planem
zagospodarowania przestrzennego teren, na którym był położony budynek planowany
do adaptacji na cele mieszkaniowe nie był przewidziany do zabudowy budynkiem
wielomieszkaniowym. Jego przeznaczenie zostało zmienione dopiero w 2004 r. Sąd
Rejonowy w K. postanowieniem z dnia 27 maja 2005 r. nadał klauzulę wykonalności
tytułowi egzekucyjnemu (aktowi notarialnemu) i strona pozwana przystąpiła do egzekucji
objętej nim ceny sprzedaży nieruchomości. Strona powodowa w dniu 30 czerwca 2005
r. złożyła oświadczenie, w którym zrzekła się prawa własności nieruchomości, nabytego
od strony pozwanej w dniu 3 grudnia 1999 r. W ocenie Sądu pierwszej instancji
powództwo nie zasługiwało na uwzględnienie, gdyż strona powodowa nie wykazała, aby
po powstaniu tytułu egzekucyjnego nastąpiło zdarzenie, wskutek którego jej
zobowiązanie wygasło albo nie może być egzekwowane. Również zrzeczenie się przez
stronę powodową własności nieruchomości nabytej od strony pozwanej nie uzasadniało
uwzględnienia żądania. Sąd Okręgowy uznał, że powództwo nie zasługiwało na
uwzględnienie także z uwagi na zasady współżycia społecznego naruszone przez
stronę powodowa jako dłużnika dążącego do uniemożliwienia zaspokojenia słusznych
roszczeń wierzyciela.
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 28 marca 2007 r. oddalił apelację strony
powodowej, podzielając stanowisko Sądu pierwszej instancji, że brak jest podstaw do
uwzględnienia powództwa na podstawie art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c. (zajście zdarzenia,
które spowodowało wygaśnięcie zobowiązania lub niemożność jego egzekwowania).
Uznał również, że powołana dodatkowo w apelacji podstawa uwzględnienia powództwa
przeciwegzekucyjnego określona w art. 840 § 1 pkt 1 k.p.c. nie mogła przemawiać za jej
uwzględnieniem. Strona powodowa powołała się na nieważność umowy spowodowaną
określeniem sposobu zapłaty ceny, jako podstawę swojego żądania, gdy tymczasem
3
skutkiem nieważności umowy jest obowiązek zwrotu otrzymanego świadczenia (art. 497
k.c.), co przekreśla możliwość uwzględnienia z tego względu powództwa o pozbawienie
wykonalności tytułu wykonawczego. Sąd drugiej instancji podniósł również, że za
uwzględnieniem żądania strony powodowej nie mogła przemawiać niezgodność
przewidzianej w umowie inwestycji z aktualnym planem zagospodarowania
przestrzennego. Strona powodowa działając z należytą starannością mogła przed
zawarciem umowy ustalić warunki planu miejscowego i ocenić na jaki cel może
przeznaczyć zakupioną nieruchomość. W ogłoszeniach przetargowych dotyczących tej
nieruchomości ten cel, z punktu widzenia miejscowego planu zagospodarowania
przestrzennego, był wyraźnie określony.
Skarga kasacyjna strony powodowej została oparta o obie podstawy określone w
art. 3983
§ 1 k.p.c., przy czym zarzuty w przypadku każdej z tych podstaw są w części
tożsame. Skarżący zarzucił w tym zakresie naruszenie art. 840 § 1 pkt 1 i 2 k.p.c. i art.
497 k.c. Dodatkowo, jedynie w ramach podstawy naruszenia przepisów postępowania,
podniesione zostały zarzuty naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c., art.
385 k.p.c. w zw. z art. 386 k.p.c. oraz art. 385 k.p.c. w zw. z art. 386 i 777 § 1 pkt 4
k.p.c. W oparciu o te zarzuty skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i
orzeczenie co do istoty sprawy poprzez uwzględnienie powództwa w całości,
ewentualnie uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego
rozpoznania Sądowi drugiej instancji, względnie uchylenie także wyroku Sądu pierwszej
instancji i przekazanie sprawy temu Sądowi do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z brzmieniem art. 3983
§ 3 k.p.c. podstawą skargi kasacyjnej nie mogą
być zarzuty dotyczące ustalenia faktów lub oceny dowodów. Zarzut naruszenia art. 233
§ 1 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. nie mógł zatem stanowić podstawy uwzględnienia
skargi kasacyjnej. Był on przy tym związany z rzekomym błędnym stwierdzeniem przez
Sąd Apelacyjny, że strona powodowa nie zwróciła otrzymanego świadczenia (własności
nieruchomości nabytej od pozwanej gminy), a zwrot miał według skarżącego nastąpić w
wyniku złożenia oświadczenia o zrzeczenia się własności tej nieruchomości. Stanowisko
to jest zaś całkowicie nieuzasadnione, bowiem nabycie własności nieruchomości przez
gminę na skutek zrzeczenia się własności przez właściciela ma charakter pierwotny.
Przejście własności nieruchomości na gminę nie oznacza zatem, że strona powodowa
dokonała na jej rzecz zwrotu świadczenia związanego z umową zawartą przez strony. Z
tego względu nie można tez podzielić oceny skarżącego, że bezsporne było
4
bezpodstawne wzbogacenie się strony pozwanej w wyniku ponownego zbycia
nieruchomości osobie trzeciej. To twierdzenie stanowiło z kolei podstawę zarzutu
naruszenia art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c. w wyniku przypisywanego sądowi drugiej instancji
poglądu, że zarzut potrącenia nie może być podstawą powództwa
przeciwegzekucyjnego. Zarzut ten jest chybiony nie tylko z tego względu, że taki pogląd
nie został w istocie wyrażony przez Sąd drugiej instancji. Podzielił on bowiem ocenę
Sądu Okręgowego co do możliwości uwzględnienia powództwa na podstawie art. 840 §
1 pkt 2 k.p.c., a Sąd ten stwierdził wyraźnie, że do zdarzeń wymienionych w tym
przepisie, powodujących wygaśnięcie zobowiązania, należy między innymi potrącenie.
Przede wszystkim jednak błędne było stwierdzenie skarżącego, że powołanie się w
piśmie z dnia 28 marca 2007 r. na fakt bezpodstawnego wzbogacenia strony pozwanej
nakładał na sąd obowiązek rozpoznania zarzutu potrącenia. Zarzut potrącenia wymaga
bowiem wyraźnego sformułowania, co w rozpoznawanej sprawie nie miało miejsca.
Podobnie należało ocenić zarzut naruszenia art. 385 k.p.c. w zw. z art. 386 k.p.c.
Nie mógł on stanowić samoistnej podstawy uwzględnienia skargi kasacyjnej, bowiem
wadliwe oddalenie apelacji nie może być skutkiem naruszenia tych przepisów, lecz
wynikiem innego rodzaju uchybień procesowych lub naruszenia prawa materialnego. W
uzasadnieniu tego zarzutu skarżący podniósł, że Sąd Apelacyjny wadliwie uznał, iż Sąd
Okręgowy prawidłowo zastosował art. 5 k.c. Skoro jednak skarżący nie zarzucił
naruszenia art. 5 k.c., to powyższy zarzut nie mógł stanowić podstawy uwzględnienia
skargi kasacyjnej.
Skarżący trafnie podniósł natomiast wadliwość poglądu Sądu Apelacyjnego, który
wykluczył możliwość oparcia powództwa o pozbawienie wykonalności tytułu
wykonawczego w postaci aktu notarialnego zaopatrzonego w klauzulę wykonalności o
zarzut nieważności czynności prawnej sporządzonej w formie aktu notarialnego. Tego
rodzaju tytuł wykonawczy nie korzysta z powagi rzeczy osądzonej i art. 840 § 1 pkt 1
k.p.c. zezwala wówczas na kwestionowanie istnienia obowiązku stwierdzonego tytułem
egzekucyjnym (niebędącym orzeczeniem sądu). Może to nastąpić przez wykazanie
nieważności czynności prawnej, która stanowiła źródło powstania obowiązku, co do
którego wykonania dłużnik poddał się w akcie notarialnym egzekucji. W rozstrzyganej
sprawie odmienny pogląd Sądu Apelacyjnego ostatecznie nie doprowadził jednak do
naruszenia art. 840 § 1 pkt 1 k.p.c. z uwagi na błędne stanowisko skarżącego dotyczące
rzeczywistej treści oświadczenia o poddaniu się egzekucji złożonego przez stronę
powodową w akcie notarialnym i zagadnienia nieważności tej czynności prawnej.
5
Treść oświadczenia o poddaniu się egzekucji zawarta w akcie notarialnym w
sposób oczywisty nie dotyczyła obowiązku ustanowienia na rzecz strony pozwanej
własnościowego prawa do lokalu, jak sugeruje skarżący, lecz obowiązku zapłaty ceny
wyrażonej w pieniądzu, co w żadnym razie nie stanowiło naruszenia obowiązującego
prawa. Z tego też względu oświadczenie to nie prowadziło do nieważności umowy
sprzedaży. O ile zaś wziąć pod uwagę samo postanowienie umowy dopuszczające
możliwość wykonania zobowiązania przez stronę pozwaną także w wyniku ustanowienia
własnościowego prawa do lokalu, to stwierdzenie nieważności umowy mogłoby dotyczyć
jedynie tej jej części. Sam skarżący odwołał się w tym wypadku do brzmienia art. 58 § 3
k.c. i nie powołał się nawet na pogląd, że bez tego rodzaju postanowienia umownego
czynność nie zostałaby dokonana.
Także zarzut naruszenia art. 777 § 1 pkt 4 k.p.c. w zw. z art. 385 i 386 k.p.c. nie
mógł stanowić podstawy uwzględnienia skargi kasacyjnej. Został on podniesiony w
kontekście wadliwego nadania klauzuli wykonalności tytułowi egzekucyjnemu w zakresie
odsetek od należności głównej. Skarżący podniósł, że zobowiązanie stwierdzone aktem
notarialnym i oświadczenie o poddaniu się egzekucji nie obejmowały obowiązku zapłaty
odsetek za opóźnienie i klauzula w tym zakresie nie powinna być nadana. Tego rodzaju
argumenty wskazują na ewentualną wadliwość postanowienia o nadaniu klauzuli
wykonalności, które mogło być zakwestionowane poprzez złożenie zażalenia na etapie
postępowania klauzulowego. Zarzuty tego rodzaju nie mogą stanowić natomiast
podstawy powództwa przeciwegzekucyjnego. Przesłanki, o które można oprzeć
powództwo o pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego w sposób wyczerpujący
określa art. 840 § 1 k.p.c.
Z przyczyn wyżej wskazanych skarga kasacyjna była pozbawiona uzasadnionych
podstaw i podlegała oddaleniu na podstawie art. 39814
k.p.c. O kosztach postępowania
kasacyjnego orzeczono na podstawie art. 98 § 1, 391 § 1 i 39821
k.p.c.