Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 347/07
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 24 stycznia 2008 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Zbigniew Strus (przewodniczący)
SSN Iwona Koper (sprawozdawca)
SSN Kazimierz Zawada
w sprawie z powództwa Agencji Rynku Rolnego w W.
przeciwko S. T. i F. W.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 24 stycznia 2008 r.,
skargi kasacyjnej pozwanych
od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 22 marca 2007 r., sygn. akt I ACa (…),
oddala skargę kasacyjną.
Uzasadnienie
Powód - Agencja Rynku Rolnego domagał się zasądzenia solidarnie od
pozwanych S. T. i F. W. członków zarządu Przedsiębiorstwa S.(...) Spółka z o.o. z
siedzibą w W. kwoty 137.824, 17 zł z ustawowymi odsetkami. W uzasadnieniu żądania,
opartego na podstawie z art. 299 k.s.h. wskazał, że Spółka S.(...) jest jego dłużnikiem,
zaś egzekucja wierzytelności powoda z jej majątku okazała się bezskuteczna.
2
Orzekając ponownie w sprawie Sąd Okręgowy w W. wyrokiem z dnia 7 grudnia
2005 r. zasądził od pozwanych solidarnie dochodzoną przez powoda należność z
ustawowymi odsetkami począwszy od dnia od dnia 17 maja 2004 r. od S. T. i od dnia 14
maja 2004 r. od F. W.
Podstawą wyroku były następujące ustalenia faktyczne.
Pozwani zostali wpisani w dniu 26 kwietnia 1989 r. do rejestru R.(...) jako
członkowie zarządu Przedsiębiorstwa S.(...) sp. z o.o. i wpis ten nie uległ zmianie. W
dniu 12 marca 1992 r. zawarta została między Agencją Rynku Rolnego i spółką S.(...)
umowa dotycząca sprzedaży z zapasów Agencji 6.000 ton pszenicy z przeznaczeniem
na eksport do ZSSR za cenę 860.000 starych zł za tonę. Spółka zaprzestała
regulowania należności wynikających z tej umowy. W 1993 r. Urząd Skarbowy zajął
rachunek bankowy Spółki na poczet niezapłaconych należności podatkowych od
wynagrodzeń i składek na ZUS. W dniu 31 grudnia 1996 r. zawarta została między
Spółką a Agencją ugoda sądowa, w której Spółka zobowiązała się zapłacić na rzecz
Agencji kwotę 314.246,46 zł tytułem należności z łączącej strony umowy oraz kosztów
sądowych. Z ugody tej Spółka zapłaciła jedynie kwotę 132.700,00 zł. Agencja podjęła
działania zmierzające do wyegzekwowania dłużnej należności, jednak egzekucja
okazała się bezskuteczna. W dniu 29 kwietnia 1999 r. zostało zawarte kolejne
porozumienie w sprawie warunków spłaty zadłużenia stwierdzonego ugodą sądową z
dnia 31 grudnia 1996 r., wynoszącego po jego częściowej spłacie 197.123,23 zł.
W porozumieniu Agencja odstąpiła od dochodzenia odsetek za 1998 r. oraz od ich
naliczania od dnia 1 stycznia 1999 r. Spółka realizowała to porozumienie do dnia 28
grudnia 2001 r., kiedy to jej dług wynosił 133.123, 00 zł. W 1999 r. Urząd Skarbowy zajął
rachunek bankowy Spółki dla wyegzekwowania należności na kwotę 1.322.996,09 zł. W
dniu 12 lipca 2001 r. Sąd Okręgowy w Ł. zasądził od Spółki na rzecz powodowej Agencji
kwotę 1.701, 17 zł z ustawowymi odsetkami oraz koszty procesu w kwocie 2000 zł.
W dniu 7 czerwca 2002 r. Komornik rewiru XVIII przy Sądzie Rejonowym zawiadomił
Agencję, że egzekucja świadczenia pieniężnego z tego wyroku w stosunku do S.(...) jest
bezskuteczna i postanowieniem z dnia 12 listopada 2002 r. umorzył postępowanie
egzekucyjne. W dniu 27 marca 2003 r. Komornik rewiru I przy Sądzie Rejonowym
poinformował Agencję, o bezskuteczności egzekucji świadczenia pieniężnego w
stosunku do S.(...) i postanowieniem z 16 maja 2003 r. umorzył postępowanie
egzekucyjne prowadzone na podstawie tytułu egzekucyjnego w postaci ugody sądowej
z 1996 r. o należność w kwocie 133.123,00 zł.
3
Na tej podstawie Sąd Okręgowy uznał, że wierzytelność powoda przeciwko
pozwanym powstała w 2002 r. i w 2003 r., wówczas bowiem została stwierdzona
bezskuteczność egzekucji przeciwko S.(...). Żądanie powoda podlega zatem ocenie w
oparciu o art. 299 k.s.h.
Stwierdził równocześnie, że pozwani nie wykazali przesłanek uwalniających ich
od odpowiedzialności, które określa art. 299 § 2 k.s.h. Wniosek o ogłoszenie upadłości
nie został przez pozwanych zgłoszony, nie wszczynano także postępowania
układowego. Pozwani znali sytuacje Spółki, w szczególności istotne z punktu widzenia
ich obrony fakty dwukrotnego – w 1993 r. i 1999 r. - zajęcia rachunku bankowego Spółki
przez Urząd Skarbowy. Pozwani sami przyznali, że z momentem zajęcia rachunku
bankowego Spółka nie mogła praktycznie prowadzić działalności i była niewypłacalna.
Nie został przez nich wykazany brak winy w niezłożeniu wniosku o upadłość lub o
wszczęcie postępowania układowego. Podejmowane przez pozwanych działania
mające na celu poprawę sytuacji majątkowej Spółki nie usprawiedliwiają niewywiązania
się przez nich z tych obowiązków. Złożenie we właściwym czasie stosownych wniosków
pozwoliłoby wierzycielom odzyskać chociaż część wierzytelności. Prowadząc natomiast
dalej działalność Spółki pozwani doprowadzili do utraty przez nią majątku, co
uniemożliwiło ich zaspokojenie.
W apelacji od wyroku Sądu Okręgowego pozwani podnosili, iż Sąd ten błędne
ustalił, niewykazanie przez nich przesłanek z art. 299 § 2 k.s.h., zarzucając jego
naruszenie przez przyjęcie ich odpowiedzialności w sytuacji, gdy niezłożenie wniosku o
upadłość nie wpłynęło na możliwość zaspokojenia powoda z majątku Spółki.
Sąd Apelacyjny, który wyrokiem z dnia 22 marca 2007 r. oddalił ich apelacje,
podzielił stanowisko Sądu pierwszej instancji, że ciężar dowodu istnienia okoliczności
uwalniających pozwanych od odpowiedzialności obciążał ich samych oraz zaakceptował
ocenę tego Sądu, iż pozwani nie przeprowadzili dowodu istnienia tych okoliczności,
wskazanych w art. 299 § 2 k.s.h. Pozwani nie wykazali braku swojej winy w
niezgłoszeniu wniosku o upadłość. W szczególności nie uzasadnia przyjęcia, iż wniosku
o upadłość nie zgłosili bez swojej winy dowodzona w postępowaniu przed Sądem
Okręgowym okoliczność, że podejmowali – bez efektu zresztą - starania mające na celu
odzyskanie od dłużników Spółki jej wierzytelności. Podkreślił, że – jak trafnie przyjął Sąd
Okręgowy – pozwani nie wykazali, że pomimo niezgłoszenia wniosku o upadłość
wierzyciel nie poniósł szkody. Podniesione dopiero w apelacji twierdzenie że Spółka nie
posiadała istotnego majątku, z którego Agencja mogłaby uzyskać zaspokojenie gdyby
4
zgłoszony został wniosek o jej upadłość uznał za niedowiedzione we właściwym czasie,
to jest w postępowaniu przed Sądem pierwszej instancji, gdzie na okoliczność tę
pozwani nie zgłosili żadnego dowodu.
W skardze kasacyjnej pozwani zarzucili:
1/ naruszenie przepisów postępowania, a to:
- art. 328 § 2 w zw. z art. 386 § 1 k.p.c. i 391 § 1 k.p.c. polegające na nie wzięciu
pod uwagę, iż Sąd Okręgowy nie wypełnił wskazań co do dalszego postępowania
zawartych w wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 18 sierpnia 2005 r. i nie przeanalizował
dołączonego do pozwu dokumentu, z którego wynika, że postępowanie egzekucyjne
wobec S.(...) zostało umorzone jako bezskuteczne już w listopadzie 1998 r., a zatem od
tej daty winien liczyć się termin przedawnienia roszczenia powoda wobec pozwanych;
- art. 328 § 2 k.p.c. w zw. z art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c.
polegające na nie wzięciu pod uwagę i nie wywiedzeniu prawidłowych skutków
prawnych z dokumentu przedstawionego przez powoda jako załącznik do pozwu (k. 16)
o zaleganiu S.(...) z należnościami o charakterze publicznoprawnym na kwotę
1.322.996,09 zł, co wskazuje, że nawet złożenie przez zarząd Spółki wniosku
o upadłość nie doprowadziłoby do zaspokojenia powoda z uwagi na pierwszeństwo
zaspokojenia należności publicznych, a nadto że wbrew stwierdzeniu uzasadnienia
wyroku za pomocą tego dokumentu zostało wykazane, że Spółka nie posiada żadnego
istotniejszego majątku, gdyby bowiem taki majątek posiadała Urząd Skarbowy nie
zajmowałby bez jakiegokolwiek skutku rachunku bankowego Spółki, a należne
świadczenia wyegzekwowałby z innego majątku
- art. 328 § 2 w zw. z art. 39821
i art. 386 § 4 k.p.c. przez nierozpoznanie zarzutów
postawionych w apelacji, czego wyrazem jest lakoniczność uzasadnienia i odwołanie się
w nim wyłącznie do ustaleń i ocen Sądu Okręgowego.
2/ naruszenie przepisów prawa materialnego, a to:
- art. 298 § 2 k.h. przez jego niezastosowanie, w następstwie błędnego przyjęcia
że bezskuteczność egzekucji przeciwko S.(...) datuje się od 25 lutego 2002 r., a nie od
10 listopada 1998 r.
- art. 298 § 2 k.h. (art. 299 § 2 k.s.h.) w zw. z art. 442 § 1 k.c. przez
nieprawidłowe zastosowanie i przyjęcie, że bieg terminu przedawnienia roszczenia
powoda rozpoczął się w dniu 25 lutego 2002 r.;
- art. 298 § 2 k.h. w zw. z art. 6 i 1025 k.p.c. przez przyjęcie, że pozwani nie
wykazali że:
5
a/ pomimo niezgłoszenia wniosku o upadłość wierzyciel nie poniósł szkody, b/ nie
można było przewidzieć, że wypłata należności przez Skarb Państwa gwarantujący
wypłatę za transakcję z powodem nastąpi po czterech latach, a w okolicznościach
sprawy nawet zgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości niezwłocznie po uzyskaniu
wiedzy o niezrealizowaniu płatności za tę transakcje nie poprawiłoby sytuacji Spółki
wobec powoda,
c/ nawet złożenie wniosku o upadłość nie doprowadziłoby do zaspokojenia
powoda z uwagi na mające pierwszeństwo zaspokojenia należności publiczne i kredyt
zaciągnięty przez Spółkę na zakup pszenicy na eksport.
Nadto w uzupełnieniu skargi kasacyjnej pozwani podnieśli zarzut naruszenia art.
379 pkt 4 w zw. z art. 77 u.s.p., a przez to nieważność postępowania przed Sądem
pierwszej instancji, spowodowaną udziałem w składzie tego Sądu sędziego
delegowanego przez osobę nieuprawnioną tj. podsekretarza stanu w Ministerstwie
Sprawiedliwości, której nie wziął pod uwagę Sąd Apelacyjny.
We wnioskach skargi kasacyjnej skarżący domagali się uchylenia zaskarżonego
wyroku oraz poprzedzającego go wyroku Sądu Okręgowego i przekazania sprawy
Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania i zasądzenia na rzecz pozwanych od
powoda kosztów postępowania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W sprawie nie zachodzi nieważność postępowania. Zgodnie z uchwałą pełnego
składu Sądu Najwyższego z dnia 14 listopada 2007 r. (Biul. SN 2007/11/6) ustawowe
uprawnienie Ministra Sprawiedliwości do delegowania sędziego do pełnienia
obowiązków sędziego w innym sądzie (art. 77 § 1 u.s.p.) może być w jego zastępstwie
albo z jego upoważnienia wykonywane przez sekretarza stanu lub podsekretarza stanu.
Uchybienie wymogom określonym w art. 328 § 2 k.p.c. w zw. z art. 391 k.p.c.
może stanowić usprawiedliwioną podstawę kasacyjną z art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c., jeżeli
skarżący wykaże, że z powodu wadliwości uzasadnienia zaskarżone orzeczenie
uniemożliwia Sądowi Najwyższemu sprawdzenie prawidłowości orzeczenia, które z tej
przyczyny nie poddaje się kontroli kasacyjnej.
Podniesiony przez skarżących zarzut lakoniczności uzasadnienia zaskarżonego
orzeczenia nie jest równoznaczny z zarzucanym naruszeniem art. 328 § 2 k.p.c.,
bowiem o jego naruszeniu świadczyłoby dopiero wykazanie, że uzasadnienie
pozbawione jest konkretnych elementów o których jest mowa w tym przepisie.
Zastrzeżeń takich jednak skarżący nie formułują.
6
Z przepisu art. 328 § 2 k.p.c. nie wynika, by sąd apelacyjny obowiązany był w
kwestiach trafnie rozstrzygniętych przez sąd pierwszej instancji i należycie
umotywowanych zamieszczać szczególnie obszerne uzasadnienie. Sąd drugiej
instancji, który wyrokuje na podstawie tych samych dowodów, które były rozważane w
pierwszej instancji i akceptuje zaskarżony apelacją wyrok, może poprzestać na
stwierdzeniu, że z przyczyn w nim wskazanych podziela jego motywy. Samo więc
odwołanie się przez Sąd Apelacyjny do akceptowanych ustaleń i ocen Sądu
Okręgowego nie daje podstawy do kwestionowania na podstawie art. 328 § 2 k.p.c.
prawidłowości uzasadnienia zaskarżonego wyroku.
Jego motywy – wbrew twierdzeniom skarżących – odnoszą się w sposób
dostateczny dla możliwości dokonania kontroli zasadności zaskarżonego wyroku do
zarzutów apelacji o ograniczonym zakresie w stosunku do zarzutów jakie pozwani
formułują obecnie w skardze kasacyjnej. Wskazać trzeba w szczególności, że w apelacji
skarżący nie podnosili zarzutu naruszenia przez Sąd Okręgowy art. 386 § 1 k.p.c. (w
istocie chodzi o art. 386 § 6 k.p.c.) przez niewypełnienie wskazań co do dalszego
postępowania zawartych w wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 18 sierpnia 2005 r., oraz
zarzutu pominięcia dowodów z dokumentów (niewnioskowanych przez pozwanych w
postępowaniu przed sądami orzekającymi), który w skardze kasacyjnej wiążą z
naruszeniem art. 328 § 2 w zw. z art. 233 § 1 i art. 391 § 1 k.p.c. Kwestie te, nie objęte
w związku z tym postępowaniem apelacyjnym, usuwały się spod kontroli Sądu
Apelacyjnego który nie mógł uwzględnić apelacji i zmienić zaskarżonego wyroku lub
uchylić go na podstawie niewytkniętych w niej, chociażby dostrzeżonych zarzutów
dotyczących tych uchybień procesowych.
Ubocznie więc jedynie pozostaje stwierdzić wynikającą z art. 3933
§ 3
niedopuszczalność opierania skargi kasacyjnej na zarzutach dotyczących ustalenia
faktów lub oceny dowodów, jak też wskazać, że tylko pominięcie wyraźnie
zawnioskowanych przez stronę dowodów (na istotne dla sprawy okoliczności) uzasadnia
zarzut uchybienia przepisom procesowym.
Poza kognicją Sądu Najwyższego rozpoznającego skargę kasacyjną pozwanych
pozostaje związana z tym, lecz nie objęta jej zarzutami, kwestia właściwego wypełnienia
wskazań wynikających z powołanego wyżej wyroku przez rozpoznający sprawę
ponownie Sąd Apelacyjny.
W tym stanie rzeczy, gdy przytoczona w skardze kasacyjnej podstawa naruszenia
przepisów postępowania okazała się nieusprawiedliwiona, zawarte w niej zarzuty
7
naruszenia prawa materialnego podlegają ocenie w oparciu o ustalenia przyjęte za
podstawę zaskarżonego wyroku. Nie mogą więc odnieść skutku podnoszone w
uzasadnieniu skargi zarzuty nieuwzględnienia faktów, które nie zostały w sprawie
ustalone lub ustalone zostały w sposób odmienny w stosunku do twierdzeń pozwanych.
Dotyczy to w szczególności. twierdzeń odnośnie do stanu majątku Spółki S.(...) w dacie
zajęcia jej rachunku bankowego. Bezpodstawny jest więc, jako pozbawiony oparcia w
ustaleniach faktycznych wniosek, że w sytuacji gdy Spółka w tej dacie nie miała
żadnego istotniejszego majątku i zalegała z mającymi pierwszeństwo zaspokojenia
należnościami publicznymi, nawet złożenie wniosku o upadłość nie doprowadziłoby do
zaspokojenia powoda.
Jako nieuzasadniony ocenić należy w konsekwencji, mający podstawę w tym
wnioskowaniu, zarzut naruszenia art. 298 § 2 (299 § 2 k.s.h.) przez jego
niezastosowanie.
Sąd Najwyższy podziela trafne stanowisko Sądu Apelacyjnego, iż wierzytelność
powoda przeciwko pozwanym o zapłatę kwoty 133.123,00 zł powstała w 2003 r., kiedy
to ostatecznie została stwierdzona bezskuteczność egzekucji zmierzającej do
wyegzekwowania tej kwoty od Spółki S.(...). Przesądza to zarazem o prawidłowości
przyjętej przez ten Sąd (zgodnie z art. 620 k.s.h.) podstawy prawnej rozstrzygnięcia w
postaci art. 299 k.s.h.
Kwalifikacja roszeń powoda w oparciu o ten przepis nie zmienia zakresu
przysługujących pozwanym zarzutów uwalniających od odpowiedzialności za dług
Spółki, w stosunku do poprzednio obwiązującego art. 298 k.h.
Bezskuteczne jest wywodzenie w skardze kasacyjnej zarzutu naruszenia art. 442
§ 1 k.c. w zw. z art. 298 § 2 k.h. (299 § 2 k.s.h.), który nie mógł stanowić podstawy
rozstrzygnięcia w sprawie, wobec nie zgłoszenia przez pozwanych zarzutu
przedawnienia przed Sądami orzekającymi, zaś art. 3983
§ 1 w zw. z art. 39813
k.p.c.
wyłącza możność zgłoszenia tego zarzutu po raz pierwszy w skardze kasacyjnej.
Z powyższych przyczyn orzeczono o oddaleniu skargi kasacyjnej (art. 39814
k.p.c.).