Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 386/07
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 23 stycznia 2008 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Marek Sychowicz (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Grzegorz Misiurek
SSN Krzysztof Strzelczyk
w sprawie z powództwa Banku (…) S.A. w W. II Oddziału Banku (…) S.A. w W.
przeciwko E. F.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 23 stycznia 2008 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 5 kwietnia
2007 r., sygn. akt I ACa (…),
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi Apelacyjnemu w W. do
ponownego rozpoznania oraz rozstrzygnięcia o kosztach postępowania
kasacyjnego.
Uzasadnienie
Wyrokiem z dnia 5 kwietnia 2007 r. Sąd Apelacyjny oddalił apelację powoda –
Banku (…) S.A. w W. od wyroku Sądu Okręgowego w W. z dnia 22 listopada 2006 r.,
uchylającego wydany przez ten Sąd nakaz zapłaty w części nakazującej, żeby pozwana
2
E. F. zapłaciła powodowi kwotę 179.159,17 zł z odsetkami i kosztami procesu, i
oddalającego powództwo w tym zakresie.
W sprawie zostało ustalone, że pozwana oraz inna osoba poręczyli weksel
własny in blanco wystawiony przez Przedsiębiorstwo Usługowo-Produkcyjne K.(...) S.A.
w W. na zabezpieczenie kredytu zaciągniętego w Banku C.(...) S.A. w W., którego
następcą prawnym jest powód. Zobowiązani wekslowo podpisali deklarację wekslową, w
której wyrazili zgodę na wypełnienie weksla przez Bank „w każdym czasie w razie
nieuregulowania przez K.(...) S.A. w terminie w/w kredytu”. Kredytobiorca nie wywiązał
się z zaciągniętej umowy kredytowej i w dniu 27 sierpnia 2001 r. Bank wypowiedział ją
oraz zażądał zapłaty zadłużenia w terminie 30 dni. Wobec bezskutecznego upływu tego
terminu Bank wystawił przeciwko zobowiązanym z weksla bankowy tytuł egzekucyjny i
w dniu 10 grudnia 2001 r. złożył w Sądzie Rejonowym w W. wniosek o nadanie mu
klauzuli wykonalności. Postanowieniem z dnia 6 marca 2002 r. Sąd nadał temu tytułowi
klauzulę wykonalności tylko w stosunku do Spółki K.(...). Wniosek powoda o wszczęcie
egzekucji przeciwko pozwanej komornik zwrócił zarządzeniem z dnia 10 lutego 2004 r.,
wobec nieuzupełnienia w terminie jego braków. Powód uzupełnił weksel w dniu 23
lutego 2005 r. i w dniu 25 lipca 2005 r. wytoczył powództwo przeciwko poręczycielom
wekslowym, wnosząc o wydanie nakazu zapłaty.
W zarzutach od nakazu zapłaty pozwana, wskazując art. 118 k.c. zarzuciła, że
roszczenie zabezpieczone wystawionym wekslem uległo trzyletniemu przedawnieniu i
że weksel został wypełniony niezgodnie z porozumieniem (art. 10 pr. weksl.), gdyż
wypełniony został po upływie przedawnienia.
Sąd Apelacyjny, powołując się na stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w
wyrokach z dnia 19 listopada 2004 r., V CKN 228/04 (OSP 2005, nr 11, poz. 130) i z
dnia 15 lutego 2006 r., IV CSK 15/05 (LEX nr 179731), uznał, że pozwana może, na
podstawie art. 10 pr. weksl., skutecznie powołać się na niezgodność uzupełnienia
weksla in blanco z zawartym porozumieniem – także, gdy porozumienie przewiduje
uzupełnienie weksla „w każdym czasie” – w sytuacji uzupełnienia weksla po
przedawnieniu się roszczenia, dla zabezpieczenia którego został on wystawiony.
Ponieważ roszczenie powoda ze stosunku podstawowego stało się wymagalne po
upływie 30 dni od wezwania do zapłaty, to już przed dniem uzupełnienia weksla uległo
trzyletniemu przedawnieniu (art. 118 k.c.). Zwracając uwagę na rozbieżność
orzecznictwa co do tego, czy złożenie wniosku o nadanie klauzuli wykonalności
bankowemu tytułowi wykonawczemu przerywa bieg przedawnienia, Sąd Apelacyjny
3
przychylił się do poglądu wyrażonego m.in. w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 30 lipca
2003.r, II CKN 363/01 (LEX nr 82280) i uznał, że złożenie przez poprzednika prawnego
powoda wniosku o nadanie klauzuli wykonalności bankowemu tytułowi wykonawczemu
w stosunku do pozwanej nie przerwało biegu przedawnienia. Biegu przedawnienia
nie przerwało też złożenie wniosku o wszczęcie egzekucji przeciwko pozwanej, gdyż
pismo zwrócone nie wywołuje żadnych skutków, jakie ustawa wiąże z jego wniesieniem
(art. 130 § 2 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.).
Wyrok Sądu Apelacyjnego powód zaskarżył skargą kasacyjną. Podstawami
skargi jest naruszenie prawa materialnego, a to art. 123 § 1 pkt 1 i art. 124 § 1 i 2 k.c.
przez przyjęcie, że wniosek o nadanie klauzuli wykonalności bankowemu tytułowi
egzekucyjnemu nie przerywa biegu przedawnienia i że nie przerywa biegu
przedawnienia złożenie wniosku o wszczęcie egzekucji, art. 65 k.c. i art. 10 pr. weksl.
przez stwierdzenie, że uzupełnienie weksla in blanco po upływie terminu przedawnienia
stanowi uzupełnienie weksla niezgodnie z porozumieniem, także gdy porozumienie
przewiduje uzupełnienie „w każdym czasie” oraz art. 117 § 1 k.c. poprzez błędną
wykładnię i w konsekwencji niewłaściwe zastosowanie art. 120 § 1 zd. drugie w zw. z
art. 118 k.c. i uznanie, że uprawnienie do uzupełnienia weksla jest prawem majątkowym
i ulega przedawnieniu. Skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i orzeczenie
co do istoty sprawy.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Nie budzi wątpliwości, że poręczyciel wekslowy w zarzutach od nakazu zapłaty
wydanego na podstawie weksla gwarancyjnego, niezupełnego w chwili wystawienia (in
blanco), może bronić się wszystkimi zarzutami, jakie przysługują osobie, za którą udzielił
poręczenia. Może w szczególności bronić się zarzucając, że weksel został uzupełniony
niezgodnie z zawartym porozumieniem. Może też podnieść zarzuty dotyczące stosunku
podstawowego, tj. stosunku będącego podstawą wystawienia weksla, m.in. zarzut
przedawnienia roszczenia wywodzonego z tego stosunku.
Podnosząc zarzut przedawnienia roszczenia wynikającego z niewykonania
zobowiązana, za które poręczyła (art. 118 k.c.), pozwana podniosła zarzut dotyczący
stosunku podstawowego. Spowodowało to, zgodnie z poglądem utrwalonym w
judykaturze i aprobowanym w doktrynie, przeniesienie sporu także na płaszczyznę
stosunku podstawowego, granice którego to sporu wyznaczył podniesiony zarzut (art.
493 § 1 k.p.c. w brzmieniu obowiązującym w chwili wniesienia zarzutów).
4
Skarżący nie kwestionuje ani ustalonego w sprawie początku przedawnienia
roszczenia, ani terminu przedawnienia (trzy lata). Ze względu na zarzut pozwanej
i stanowisko zajęte wobec niego przez powoda, istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia
sprawy ma ustalenie, czy termin przedawnienia upłynął.
Orzecznictwo sądów co do tego, czy wniosek o nadanie klauzuli wykonalności
bankowemu tytułowi egzekucyjnemu przerywa bieg przedawnienia, było rozbieżne, ale
właśnie ze względu na tę rozbieżność przedstawione zostało do rozstrzygnięcia Sądowi
Najwyższemu zagadnienie prawne. Rozstrzygając je uchwałą z dnia 16 stycznia 2004 r.,
III CZP 101/03 (OSN 2005, nr 4, poz. 58) Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że wniosek o
nadanie klauzuli wykonalności bankowemu tytułowi egzekucyjnemu przerywa bieg
przedawnienia i wnikliwie go uzasadnił. W późniejszym orzecznictwie Sądu
Najwyższego pogląd ten został podtrzymany (zob. wyrok z dnia 17 grudnia 2004 r., II
CK 276/04, nie publ.). Aczkolwiek w piśmiennictwie prawniczym podnoszone są
argumenty przemawiające przeciwko niemu, ale nie są one przekonywujące. Należało
więc uznać, że rację ma skarżący zarzucając, iż Sąd Apelacyjny z naruszeniem art. 123
§ 1 pkt 1 i art. 124 § 1 i 2 k.c. przyjął, iż złożenie przez poprzednika prawnego powoda
wniosku o nadanie klauzuli wykonalności bankowemu tytułowi egzekucyjnemu nie
przerwało biegu przedawnienia roszczenia, którego zabezpieczeniu służył weksel
poręczony przez pozwaną.
Uwzględniając, że złożenie w dniu 10 grudnia 2001 r. wniosku o nadanie
bankowemu tytułowi wykonawczemu klauzuli wykonalności przerwało bieg
przedawnienia (art. 123 § 1 pkt 1 k.c.), zaczęło ono biec na nowo od dnia zakończenia
postępowania wszczętego tym wnioskiem (art. 124 § 1 i 2 k.c.), a zatem nie wcześniej
niż od dnia wydania przez Sąd postanowienia kończącego to postępowanie (6 marca
2002 r.).
Wbrew zarzutowi skarżącego Sąd Apelacyjny trafnie uznał, że biegu
przedawnienia nie przerwało złożenie wniosku o wszczęcie egzekucji, gdyż wniosek
został zwrócony. Stosownie do art. 130 § 2 k.p.c., mającego odpowiednie zastosowanie
do postępowania o nadanie klauzuli wykonalności tytułowi egzekucyjnemu (art. 13 § 2
k.p.c.), pismo zwrócone nie wywołuje żadnych skutków – tak procesowych jak i
materialnoprawnych – jakie ustawa wiąże z jego wniesieniem, a tym samym nie
przerywa biegu przedawnienia (art. 123 § 1 pkt 1 k.p.c.).
Jednakże od chwili, gdy po przerwaniu przedawnienia złożeniem wniosku
o nadanie klauzuli wykonalności bankowemu tytułowi wykonawczemu zaczęło ono biec
5
na nowo (nie wcześniej niż dnia 6 marca 2002 r.), do dnia uzupełnienia weksla (23
lutego 2005 r.), termin przedawnienia nie upłynął.
W tej sytuacji w ogóle nie powstaje kwestia, czy uzupełnienie weksla in blanco po
upływie terminu przedawnienia stanowi uzupełnienie niezgodne z zawartym
porozumieniem, także gdy porozumienie przewiduje uzupełnienie „w każdym czasie”,
wobec czego ustosunkowanie się do zarzutu skargi kasacyjnej naruszenia przez
zaskarżony wyrok art. 65 k.c. i art. 10 pr. weksl. jest zbędne. Zarzut naruszenia art. 117
§ 1 k.c. poprzez błędną wykładnię i w konsekwencji niewłaściwe zastosowanie art. 120 §
1 zd. drugie w zw. z art. 118 jest zaś chybiony, gdyż Sąd Apelacyjny nie wyraził
poglądu, że uprawnienie do uzupełnienia weksla jest prawem majątkowym i ulega
przedawnieniu.
Ze względu na zarzut pozwanej odnoszący się do stosunku podstawowego, że
roszczenie wywodzone z tego stosunku (w celu zabezpieczenia którego wystawiony
został weksel) uległo przedawnieniu (art. 118 k.c.), w sprawie istotne jest ustalenie, czy
roszczenie to nie uległo przedawnieniu przed wytoczeniem powództwa (25 lipca 2005
r.). Czy tak się stało zależy zaś od chwili, w której po przerwaniu biegu przedawnienia
spowodowanej złożeniem wniosku o nadanie bankowemu tytułowi egzekucyjnemu
klauzuli wykonalności, zaczęło ono biec na nowo. Chwilę tę wyznacza zakończenie
postępowania klauzulowego, które nastąpiło z uprawomocnieniem się postanowienia
kończącego to postępowanie. Nie została ona w sprawie ustalona.
Dopiero prawidłowe stwierdzenie, że zarzut pozwanej, iż roszczenie wywodzone
ze stosunku podstawowego uległo przedawnieniu, może być podstawą do uznania, że
roszczenie to nie będzie podlegać zaspokojeniu (art. 117 § 2 k.c.). Jednocześnie
oznaczać ono będzie, że i roszczenie wekslowe nie może zostać uwzględnione.
Z przytoczonych względów Sąd Najwyższy, na podstawie art. 39813
§ 1 oraz art.
108 § 2 w związku z art. 39821
k.p.c., orzekł jak w sentencji.