Pełny tekst orzeczenia

WYROK Z DNIA 21 STYCZNIA 2008 R.
V KK 221/07
Warunkiem poprawienia w trybie art. 455 k.p.k. kwalifikacji prawnej w
wyroku skazującym jest odwołanie się wyłącznie do ustaleń zawartych w
określeniu przypisanego oskarżonemu czynu. Nie spełnia tego warunku
wskazanie na ustalenia w opisie innego, pozostającego w zbiegu realnym,
przestępstwa przypisanego oskarżonemu bądź na ustalenia zamieszczone
w uzasadnieniu wyroku.
Przewodniczący: sędzia SN H. Gradzik (sprawozdawca).
Sędziowie: SN P. Kalinowski, SA (del. do SN) G. Salamon.
Prokurator Prokuratury Krajowej: B. Mik.
Sąd Najwyższy w sprawie Karola W., skazanego z art. 286 § 1 k.k. w
zw. z art. 12 k.k. i innych, po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie w
dniu 21 stycznia 2008 r., kasacji, wniesionej przez obrońcę skazanego od
wyroku Sądu Okręgowego w P. z dnia 19 grudnia 2006 r., zmieniającego
wyrok Sądu Rejonowego w P. z dnia 28 lipca 2006 r.
u c h y l i ł zaskarżony wyrok w części dotyczącej orzeczeń co do prze-
stępstwa z art. 286 § 1 k.k. w zw. z art. 12 k.k. (pkt Ia) oraz co do łącznej
kary pozbawienia wolności i w tym zakresie p r z e k a z a ł sprawę Są-
dowi Okręgowemu w P. do ponownego rozpoznania w postępowaniu od-
woławczym (...).
2
Z u z a s a d n i e n i a :
Sąd Rejonowy w P. wyrokiem z dnia 28 lipca 2006 r. skazał Karola
W. za to, że:
1. w okresie od dnia 15 kwietnia do dnia 30 kwietnia 2001 r. w P., działając
w krótkich odstępach czasu i w wykonaniu z góry powziętego zamiaru,
wspólnie i w porozumieniu z Tomaszem G., Krystianem D., Andrzejem K.,
Dariuszem G. oraz inną ustaloną osobą, w celu osiągnięcia korzyści mająt-
kowej, doprowadził inne osoby do niekorzystnego rozporządzenia mie-
niem, przez wprowadzenie ich w błąd co do faktu prowadzenia komisu sa-
mochodowego, i tak:
- w dniu 21 kwietnia 2001 r. zawarł umowę komisową z Witoldem K. na
sprzedaż samochodu marki „Peugeot 306”, o wartości 13 000 zł, nie mając
zamiaru się z niej wywiązać,
- w dniu 30 kwietnia 2001 r. zawarł umowę komisu z Mirosławą P. na
sprzedaż samochodu marki „BMW 316” o wartości 10 000 zł, nie mając
zamiaru się z niej wywiązać,
- w dniu 30 kwietnia 2001 r. zawarł umowę komisu z Lidią T. na sprzedaż
samochodu marki „Daewoo Lanos” o wartości 19 500 zł, nie mając zamiaru
się z niej wywiązać,
- w dniu 30 kwietnia 2001 r. zawarł umowę komisu z Maciejem R. na
sprzedaż samochodu marki „Mazda 323 F” o wartości 21 500 zł, nie mając
zamiaru się z niej wywiązać,
przy czym wymienione pojazdy sprzedali, nie zwracając pieniędzy
- tj. za przestępstwo z art. 286 § 1 k.k. w zw. z art. 12 k.k. na kary roku i 10
miesięcy pozbawienia wolności oraz grzywny w wymiarze 40 stawek
dziennych po 40 zł każda;
2. w okresie od dnia 15 kwietnia do końca maja 2001 r. w P., wraz z tymi
samymi osobami brał udział w związku mającym na celu popełnianie prze-
3
stępstw – tj. za przestępstwo z art. 258 § 1 k.k. na karę 10 miesięcy po-
zbawienia wolności;
3. w okresie od kwietnia do maja 2001 r. w P., działając wspólnie i w poro-
zumieniu z Andrzejem K., w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, przez
wprowadzenie w błąd Danuty T. co do zamiaru wywiązania się z umowy
najmu lokalu mieszkalnego, przez nieuiszczenie opłaty za wynajem lokalu
w kwocie 700 zł oraz przez nieuiszczenie opłaty za rozmowy telefoniczne w
kwocie 1 698 zł, doprowadził ją do niekorzystnego rozporządzenia mieniem
w łącznej kwocie 2 398 zł – tj. za przestępstwo z art. 286 § 1 k.k. na karę 8
miesięcy pozbawienia wolności oraz grzywny w wymiarze 30 stawek
dziennych po 40 zł każda.
Na podstawie art. 85 k.k. i art. 86 § 1 k.k. orzeczono wobec oskarżo-
nego łączne kary 2 lat pozbawienia wolności oraz 50 stawek dziennych
grzywny po 40 zł każda, a na mocy art. 69 § 1 k.k. warunkowo zawieszono
wykonanie łącznej kary pozbawienia wolności na okres 5 lat, oddając go na
ten czas pod dozór kuratora sądowego.
Prokurator Rejonowy w P. wniósł apelację. Zarzucił wyrokowi rażącą
niewspółmierność kar wymierzonych oskarżonemu wskutek niedostatecz-
nego uwzględnienia znacznego stopnia społecznej szkodliwości przypisa-
nych czynów, wynikającego ze sposobu jego działania oraz stopnia winy, a
ponadto nadania nadmiernego znaczenia częściowemu przyznaniu się
oskarżonego do winy i wyrażeniu skruchy. Wniósł w konkluzji o podwyż-
szenie kar pozbawienia wolności: do 2 lat i 6 miesięcy za czyn opisany w
pkt 1, do roku za czyn opisany w pkt 2, do roku za czyn opisany w pkt 3 i
kary łącznej pozbawienia wolności do 3 lat i 6 miesięcy. Wnioskował także
o utrzymanie w mocy zaskarżonego wyroku co do kar grzywny wymierzo-
nych za czyny opisane w pkt 1 i 3 oraz co do łącznej kary grzywny.
Po rozpoznaniu apelacji Sąd Okręgowy w P. wyrokiem z dnia 19
grudnia 2006 r. zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że:
4
- uzupełnił kwalifikację prawną czynu przypisanego oskarżonemu w pkt 1, a
zakwalifikowanego z art. 286 § 1 k.k. w zw. z art. 12 k.k. – o przepis art. 65
§ 1 k.k. i podwyższył wymierzoną karę pozbawienia wolności do 2 lat i 6
miesięcy;
- podwyższył wymiar orzeczonej wobec oskarżonego łącznej kary pozba-
wienia wolności do 3 lat;
- uchylił orzeczenia o warunkowym zawieszeniu wykonania kary pozbawie-
nia wolności oraz oddaniu oskarżonego pod dozór kuratora sądowego.
W pozostałym zakresie utrzymał w mocy zaskarżony wyrok.
W kasacji od prawomocnego wyroku, zaskarżonego w całości,
obrońca skazanego podniósł zarzuty rażącego naruszenia przepisów po-
stępowania, które miały istotny wpływ na treść rozstrzygnięcia, a mianowi-
cie:
- art. 455 k.p.k., przez niezasadne uzupełnienie kwalifikacji prawnej czynu
opisanego w pkt 1 o art. 65 § 1 k.k., skutkujące znacznym zaostrzeniem
wymiaru kary, podczas gdy należało wyrok uchylić w całości ze wskaza-
niem przyczyn rozpoznania sprawy poza granicami środka odwoławczego;
- art. 399 § 1 k.p.k. w zw. z art. 458 k.p.k., przez zaniechanie uprzedzenia
stron o możliwości zmiany kwalifikacji prawnej czynu, a tym samym unie-
możliwienie obrońcy wypowiedzenia się w tej kwestii i istotnego ogranicze-
nia prawa oskarżonego do obrony.
Skarżący wniósł o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy Sądowi
Okręgowemu w P. do ponownego rozpoznania w drugiej instancji.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Co do zarzutu obrazy art. 455 k.p.k.
Z uzasadnienia zaskarżonego wyroku wynika, że Sąd Okręgowy
prawidłowo postrzegał granice zaskarżenia wyroku sądu pierwszej instan-
cji. Nie wychodzą one poza ramy zarzutu niewspółmierności kar wymierzo-
nych za każde z przypisanych przestępstw i kary łącznej. Uznał jednak za
5
niezbędne, przed rozstrzygnięciem w przedmiocie zasadności zarzutu,
rozpoznając sprawę poza granicami zaskarżenia, na podstawie art. 455
k.p.k. poprawić kwalifikację prawną pierwszego z przypisanych oskarżo-
nemu przestępstw. Uczynił to w przekonaniu, że ustalenia faktyczne po-
czynione przez sąd pierwszej instancji obligowały do wprowadzenia do
kwalifikacji prawnej przepisu art. 65 § 1 k.k., a to z powodu przyjęcia, że
oskarżony dopuścił się przypisanych mu oszustw w związku, mającym na
celu popełnienie przestępstw, co zgodnie z brzmieniem wymienionego
przepisu pociąga określone skutki dla odpowiedzialności karnej. Ustalenie
to sąd odwoławczy dostrzegł nie w opisie czynu zakwalifikowanego z art.
286 § 1 k.k. w zw. z art. 12 k.k., lecz w redakcji czynu zakwalifikowanego z
art. 258 § 1 k.k. Wskazał także na uzasadnienie wyroku Sądu Rejonowego,
w którym eksponowano okoliczność, że oskarżony dopuścił się oszustw,
działając w takim związku.
Zważywszy na przytoczoną wyżej motywację poprawienia kwalifikacji
prawnej, Sąd Najwyższy uznał, że zarzutowi kasacji nie można odmówić
słuszności. Sąd Okręgowy dokonał bowiem zakwestionowanej zmiany wy-
roku w rezultacie błędnej wykładni przepisu art. 455 k.p.k. Przepis ten for-
mułuje nakaz poprawienia kwalifikacji prawnej przypisanego oskarżonemu
czynu zabronionego, niezależnie od granic zaskarżenia i podniesionych
zarzutów, przy czym na niekorzyść – tylko w razie wniesienia środka odwo-
ławczego o takim kierunku. Warunkuje jednak dokonanie zmiany wyroku
tym, by doszło do niej bez zmiany ustaleń faktycznych. W przekonaniu Są-
du Okręgowego, ustalenia do których można odwołać się przy poprawieniu
kwalifikacji prawnej w trybie art. 455 k.p.k., nie muszą być zamieszczone w
opisie czynu zabronionego, którego ta zmiana dotyczy. Wskazał bowiem,
jak już wyżej zauważono, że zawarte one zostały w opisie drugiego z przy-
pisanych czynów, zakwalifikowanego z art. 258 § 1 k.k., a także w uzasad-
nieniu wyroku. Tak postrzegając umiejscowienie ustaleń faktycznych, uza-
6
sadniających zastosowanie art. 455 k.p.k., zdecydował Sąd odwoławczy o
poprawieniu kwalifikacji prawnej czynu kwalifikowanego z art. 286 § 1 k.k.
w zw. z art. 12 k.k. – przez dodanie przepisu art. 65 § 1 k.k., a więc na nie-
korzyść, ale w sytuacji, gdy i środek odwoławczy tak został ukierunkowany.
Doszło więc do niekorzystnej dla oskarżonego zmiany wyroku poza grani-
cami zaskarżenia, mimo że opis przypisanego czynu zabronionego nie za-
wierał stwierdzenia o działaniu oskarżonego w związku, mającym na celu
popełnienie przestępstw. Sąd drugiej instancji oparł się zatem na ustale-
niach niewprowadzonych do opisu przestępstwa.
W ocenie Sądu Najwyższego taka zmiana wyroku w trybie art. 455
k.p.k. nie była dopuszczalna. Do ustawowych pryncypiów wyrokowania na-
leży, jak to ujmuje przepis art. 413 § 2 pkt 1 k.p.k., by wyrok skazujący za-
wierał dokładne określenie przypisanego oskarżonemu czynu oraz jego
kwalifikację prawną. Norma ta wyraża nakaz zachowania przy wyrokowa-
niu pożądanej relacji pomiędzy dwoma członami rozstrzygnięcia skazują-
cego, z jednej strony – określenia zachowań wypełniających ustawowe
znamiona czynu zabronionego (z uwzględnieniem także okoliczności
kształtujących zakres odpowiedzialności karnej, skodyfikowanych w części
ogólnej Kodeksu karnego), z drugiej – wskazania kwalifikacji prawnej bę-
dącej rezultatem ich subsumcji. Oznacza to, że kwalifikacja prawna nie
może pomijać żadnych okoliczności zamieszczonych w opisie czynu, istot-
nych z punktu widzenia oceny materialnoprawnej, ale zarazem nie może
wychodzić poza ich treść. Jest ona o tyle zasadna, o ile znajduje swój sub-
strat w opisie czynu, który zgodnie z wymogiem zawartym w art. 413 § 2
pkt 1 k.p.k., ma być dokładny. Kwalifikacja stanowi więc materialnoprawne
odzwierciedlenie słownego określenia czynu przypisanego. Trafnie ujmuje
tę zależność praktyka orzecznicza sądów, posługując się w redagowaniu
wyroków skazujących, po opisie przypisanego czynu, a przed przytocze-
niem kwalifikacji prawnej, formułą w postaci słów „to jest”, wyrażającą rów-
7
noważność obu członów wyroku skazującego. Każdy przepis prawa mate-
rialnego wprowadzony do kwalifikacji prawnej musi znajdować swoją pod-
stawę faktyczną w opisie czynu, skoro w myśl art. 413 § 2 pkt 1 k.p.k., sta-
nowi ona jego kwalifikację, tj. czynu dokładnie określonego w części dys-
pozytywnej wyroku. Zarazem opis zachowań oskarżonego, z uwzględnie-
niem okoliczności istotnych dla odpowiedzialności karnej, powinien znaleźć
swoje pełne odbicie w kwalifikacji prawnej. Racją instytucji poprawienia
kwalifikacji prawnej czynu zabronionego niezależnie od granic zaskarżenia,
jest wprowadzenie nietrafnie pominiętego przepisu materialnoprawnego i
osiągnięcie stanu nakazanego przepisem art. 413 § 2 k.k., tj. adekwatności
kwalifikacji prawnej do określenia czynu przypisanego.
Wywód powyższy prowadzi do konkluzji, że warunkiem poprawienia
w trybie art. 455 k.p.k. kwalifikacji prawnej w wyroku skazującym jest odwo-
łanie się wyłącznie do ustaleń zawartych w określeniu przypisanego oskar-
żonemu czynu. Nie spełnia tego warunku wskazanie na ustalenia w opisie
innego, pozostającego w zbiegu realnym, przestępstwa przypisanego
oskarżonemu, bądź na ustalenia zamieszczone w uzasadnieniu wyroku.
Sąd odwoławczy nie mógł zatem, powołując się na art. 455 k.p.k.,
wprowadzić do kwalifikacji prawnej przepisu art. 65 § 1 k.k., gdyż opis czy-
nu nie zawierał stwierdzenia, że oskarżony działał w związku mającym na
celu popełnienie przestępstw. Tylko rozszerzenie opisu czynu o tę okolicz-
ność uzasadniałoby zmianę kwalifikacji. Nie można było jednak tego uczy-
nić, gdyż zmiana opisu czynu dotyczyłaby już rozstrzygnięcia o winie, a
więc tej części orzeczenia, co do której nie wniesiono środka odwoławcze-
go. Mając to wszystko na uwadze należało uznać, że poprawienie przez
sąd odwoławczy kwalifikacji prawnej przypisanego oskarżonemu przestęp-
stwa z art. 286 § 1 k.k. w zw. z art. 12 k.k. nastąpiło z obrazą art. 455 k.k.
Uchybienie to miało rażący charakter, zwłaszcza gdy się zważy, że zmiana
8
wyroku, jako dokonana poza granicami zaskarżenia i na niekorzyść oskar-
żonego, naruszyła także zakaz reformationis in peius (art. 434 § 1 k.p.k.).
Wpływ wykazanego uchybienia na treść prawomocnego rozstrzy-
gnięcia był oczywisty. Z uzasadnienia wyroku sądu odwoławczego wynika
bowiem, że zarzut rażącej niewspółmierności kary, podniesiony w apelacji
przez prokuratora został uznany za zasadny w kontekście zmienionej kwa-
lifikacji prawnej czynu, przy nadaniu obciążającego znaczenia działaniu
oskarżonego w związku przestępczym. W rezultacie doszło do podwyższe-
nia kary pozbawienia wolności za czyn kwalifikowany przez sąd pierwszej
instancji z art. 286 § 1 k.k. w zw. z art. 12 k.k. do wymiaru wykluczającego
zastosowanie warunkowego jej zawieszenia, w dalszej kolejności też do
orzeczenia surowszej kary łącznej pozbawienia wolności.
Zaskarżony wyrok należało uchylić w takiej części, w jakiej uchybie-
nie przepisowi art. 455 k.p.k. wpłynęło w istotny sposób na treść wyroku
Sądu Okręgowego, a więc dotyczącej rozstrzygnięcia co do pierwszego z
przypisanych oskarżonemu przestępstw i co do orzeczenia o karze łącznej.
W konsekwencji przekazano sprawę w tym zakresie Sądowi Okręgowemu
do ponownego rozpoznania w drugiej instancji. Rozpoznanie zarzutu kasa-
cji, w którym podniesiono naruszenie art. 455 k.p.k., okazało się wystarcza-
jące do wydania orzeczenia kończącego postępowanie kasacyjne. Tym
samym bezprzedmiotowe stało się rozpoznanie drugiego zarzutu kasacji,
wskazującego na obrazę art. 399 § 1 k.p.k. w zw. z art. 458 k.k. Sąd Naj-
wyższy ograniczył zatem rozpoznanie kasacji do pierwszego z zamiesz-
czonych w niej zarzutów (art. 436 k.p.k. w zw. z art. 518 k.p.k.).
Przy ponownym rozpoznaniu Sąd odwoławczy powinien rozpoznać
zarzut rażącej niewspółmierności kary pozbawienia wolności orzeczonej
wobec oskarżonego za przestępstwo z art. 286 § 1 k.k. w zw. z art. 12 k.k.
oraz łącznej kary pozbawienia wolności, uwzględniając wiążące go, a
przedstawione wyżej zapatrywanie prawne, że w ukształtowanej w sprawie
9
sytuacji procesowej, zmiana kwalifikacji prawnej tego przestępstwa przez
wprowadzenie art. 65 § 1 k.k., nie jest dopuszczalna w postępowaniu od-
woławczym.
O zwrocie oskarżonemu opłaty kasacyjnej orzeczono zgodnie z art.
527 § 4 k.p.k.