Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I PK 198/07
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 30 stycznia 2008 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Krystyna Bednarczyk (przewodniczący)
SSN Zbigniew Myszka (sprawozdawca)
SSN Herbert Szurgacz
w sprawie z powództwa G. S.
przeciwko Telekomunikacji Polskiej Spółce Akcyjnej w W.
o przywrócenie do pracy, wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 30 stycznia 2008 r.,
skargi kasacyjnej powódki od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Ł.
z dnia 1 marca 2007 r.,
oddala skargę kasacyjną, nie obciążając powódki kosztami
postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Ł. wyrokiem z dnia
1 marca 2007 r. oddalił apelację powódki G. S. od wyroku Sądu Rejonowego dla Ł.
- Ś. w Ł. z dnia 10 listopada 2006 r. zasądzającego od pozwanej Telekomunikacji
Polskiej Spółki Akcyjnej w W. na rzecz powódki kwotę 8.073,27 zł z ustawowymi
odsetkami od dnia 11 listopada 2006 r. tytułem odszkodowania, oddalającego
powództwo o przywrócenie do pracy i wynagrodzenie za czas pozostawania bez
pracy, zasądzającego od strony pozwanej na rzecz powódki kwotę 855 zł tytułem
zwrotu kosztów procesu oraz nadającemu wyrokowi w punkcie pierwszym rygor
natychmiastowej wykonalności w zakresie kwoty 2.691,09 zł.
W sprawie tej ustalono, że powódka podjęła pracę w Wojewódzkim Urzędzie
Telekomunikacji w Ł. w 1985 r. na stanowisku instruktora w pełnym wymiarze
czasu pracy. Wskutek przekształceń po stronie pracodawcy od 1 stycznia 1992 r.
stała się pracownikiem Telekomunikacji Polskiej Spółki Akcyjnej w W.. W styczniu
2003 r. pozwana Spółka powiadomiła powódkę o zamiarze likwidacji jej stanowiska
pracy. W dniu 21 lutego 2003 r. ponownie powiadomiono powódkę o zamiarze
rozwiązania umowy z dniem 31 maja 2003 r. z powodu zmian organizacyjnych po
stronie pracodawcy oraz likwidacji stanowiska pracy. Pismem z dnia 24 lutego 2003
r. powódka zwróciła się o przeniesienie jej na inne stanowisko wobec
krzywdzącego charakteru planowanego wypowiedzenia umowy o pracę. W dniu 25
lutego 2003 r. pozwana otrzymała pismo Przewodniczącej Komisji Zakładowej
Niezależnego Samodzielnego Związku Zawodowego „Solidarność" TP S.A. Obszar
Telekomunikacji Ł. wskazujące powódkę jako członka organizacji związkowej
korzystającego z ochrony związku. Z tego względu do rozwiązania umowy o pracę
z powódką nie doszło.
Pismem z dnia 30 stycznia 2004 r., doręczonym powódce w dniu 16 lutego
2004 r. ponownie powiadomiono ją o zamiarze wypowiedzenia umowy o pracę. Do
rozwiązania umowy także nie doszło ze względu na szczególną ochronę powódki i
sprzeciw organizacji związkowej. Kolejne zawiadomienie powódki o zamiarze
rozwiązania z nią umowy o pracę za wypowiedzeniem z dnia 23 listopada 2004 r.
odniosło podobny skutek w związku z pismem Komisji Zakładowej NSZZ
3
„Solidarność" TP S.A. Obszar Telekomunikacji Ł. z dnia 29 listopada 2004 r.
wyrażającym sprzeciw wobec planów rozwiązania przez pracodawcę umowy o
pracę z powódką z przyczyn niedotyczących pracowników.
W związku ze zmianą struktury organizacyjnej pozwanej w 2005 r. odbyły się
uzupełniające wybory społecznych inspektorów pracy. W dniu 23 maja 2005 r.
zakładowe organizacje związkowe działające w pozwanej Spółce zawarły
porozumienie w przedmiocie wyborów społecznej inspekcji pracy w oparciu o
ustalony regulamin wyborów. Termin wyborów grupowych społecznych inspektorów
pracy miał być ustalony przez główną komisję wyborczą, która w dniu 6 czerwca
2005 r. podjęła uchwałę regulującą przeprowadzenie wyborów przedstawicieli
społecznej inspekcji pracy, w tym grupowych społecznych inspektorów pracy, w
ilości 1 grupowy inspektor na każdych „rozpoczętych” 40 pracowników w danej
komórce organizacyjnej. Zgodnie z przyjętym regulaminem wyborów, strukturę oraz
ilość grupowych inspektorów pracy określała główna komisja wyborcza na wniosek
okręgowych komisji wyborczych. Osobami uprawnionymi do kandydowania w
wyborach na grupowych społecznych inspektorów pracy byli pracownicy TP S.A.
zatrudnieni w danym okręgu wyborczym, z co najmniej łącznym 2-letnim stażem
pracy, będący jednocześnie członkami związku zawodowego w dniu powołania
głównej komisji wyborczej. Powódka spełniała wymogi formalne do kandydowania
na grupowego społecznego inspektora pracy.
W dniu 6 czerwca 2005 r. pozwana skierowała do zakładowej organizacji
związkowej oraz do powódki ponowne zawiadomienie o zamiarze rozwiązania z
powódką umowy o pracę za wypowiedzeniem. W odpowiedzi przewodnicząca
komisji oddziałowej NSZZ „Solidarność" Pracowników Telekomunikacji w Ł.
wyraziła sprzeciw w piśmie z dnia 10 czerwca 2005 r. Następnie pismem z dnia 3
sierpnia 2005 r. powiadomiła pracodawcę, że w związku z zakończonymi na terenie
okręgu ł. wyborami uzupełniającymi do społecznej inspekcji pracy w
Telekomunikacji Polskiej Spółce Akcyjnej w W. z dniem 29 lipca 2005 r. powódka
wybrana została grupowym społecznym inspektorem pracy.
W piśmie z dnia 22 sierpnia 2005 r. pracodawca podtrzymał swoją decyzję o
wypowiedzeniu powódce umowy o pracę. Jednocześnie doręczono jej
oświadczenie o wypowiedzeniu wskazując jako jego uzasadnienie zmniejszenie
4
zysków i konieczność redukcji kosztów pracodawcy. Powódka odmówiła
potwierdzenia odbioru obu pism. Na dzień wręczenia zamiaru rozwiązania umowy o
pracę powódka nie była objęta ochroną szczególną na podstawie ustawy o
związkach zawodowych.
Zwolnienia grupowe u pozwanej rozpoczęły się w maju 2005 r., ale proces
restrukturyzacji zatrudnienia trwał od 2001 r. Systematycznie zmniejszała się liczba
jednostek mających uprawnienia pracodawcy i malała liczba jednostek
organizacyjnych, czego efektem jest likwidacja stanowisk pracy o charakterze
technicznym na rzecz zadań związanych z obsługą klienta. Stanowisko powódki
zostało zlikwidowane.
Na 1 stycznia 2005 r. w pozwanej Spółce było wybranych i aktywnie działało
383 społecznych inspektorów pracy, w obszarze ł. był 1 społeczny inspektor pracy.
Wskutek wyborów uzupełniających w ł. okręgu liczba społecznych inspektorów
pracy zwiększyła się do ponad 40 osób, natomiast w zakresie całego
przedsiębiorstwa pracodawcy wzrosła do 1.055 osób. W okręgu ł. 1 grupowy
inspektor pracy przypada na 20 pracowników. Tak duża liczba społecznych
inspektorów pracy nie przekłada się na współpracę ze służbą bhp pracodawcy,
gdyż na terenie Ł. nadal istnieje współpraca z jednym inspektorem. Zmniejszenie
zatrudnienia i rozwój technologiczny oraz przekazywanie przez pozwaną niektórych
czynności do przedsiębiorstw zewnętrznych spowodowały zmniejszenie ogólnego
ryzyka zawodowego i zapotrzebowania na społecznych inspektorów pracy. Na
przestrzeni lat 2003-2005 poprawiły się warunki pracy, ponieważ wprowadzono
nowoczesne techniki telekomunikacyjne. Obecnie grupa osób najbardziej
narażonych na wypadki to około 1-1,5% ogółu pracowników. Zdecydowaną
większość zatrudnionych stanowią pracownicy biurowi. Praktycznie do lipca 2005 r.
społeczna inspekcja pracy widoczna była tylko w postępowaniach powypadkowych.
W 2004 r. w Księdze zaleceń i uwag zakładowego społecznego inspektora pracy
figurowały 2 wpisy, a w 2005 r. brak jest wpisów.
W roku 2005 powódka przebywała na zwolnieniach lekarskich oraz na
urlopach i innych zwolnieniach przez 209 dni, a w okresie wyborów uzupełniających
była w sanatorium. Powódka od 29 września 2005 r. do 29 marca 2006 r.
korzystała z zasiłku chorobowego, następnie od 30 marca 2006 roku do 22
5
września 2006 r. leczyła się w ramach świadczenia rehabilitacyjnego.
Przewidywany okres niezdolności powódki do pracy to luty 2007 r. Obowiązków
inspektora pracy powódka faktycznie nie podjęła. Nie jest obeznana na bieżąco z
przepisami prawa pracy, zna je sprzed dwóch lat, nie interesowała się liczbą
wypadków przy pracy, nie jest w stanie stwierdzić, czy ryzyko warunków pracy
zmniejsza się, czy też zwiększa oraz nie wie, co wcześniej robił społeczny inspektor
pracy.
Wyrokiem z dnia 5 stycznia 2006 r. Sąd Rejonowy oddalił powództwo powódki
o przywrócenie do pracy i wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy. Wyrok
ten został uchylony przez Sąd Okręgowy w Ł. wyrokiem z dnia 13 kwietnia 2006 r.,
a sprawa została przekazana do ponownego rozpoznania. W wyroku tym Sąd
Okręgowy zaaprobował co do zasady poglądy prawne Sądu pierwszej instancji,
jednak wytknął, iż Sąd ten przedwcześnie uznał, że wybór powódki do pełnienia
funkcji społecznego inspektora pracy dokonany został instrumentalnie, jako
najskuteczniejszy środek zapobieżenia rozwiązaniu z nią umowy o pracę, oraz
zalecił dokonanie oceny zasadności roszczenia o przywrócenie do pracy w
aspekcie zgodności z zasadami współżycia społecznego.
Rozpoznając ponownie sprawę Sąd Rejonowy stwierdził, że zgodnie z art. 45
§ 3 k.p. sąd co do zasady jest związany żądaniem przywrócenia do pracy
pracowników korzystających ze szczególnej ochrony stosunku pracy, to jednak
może nie uwzględnić tego żądania, jeśli jest ono sprzeczne ze społeczno-
gospodarczym przeznaczeniem prawa oraz zasadami współżycia społecznego (art.
8 k.p.). Działając zgodnie z wytycznymi Sąd Rejonowy dokonał oceny roszczenia
powódki w zakresie zgodności z zasadami współżycia społecznego, biorąc pod
uwagę celowość wyboru powódki na grupowego społecznego inspektora pracy, a
konkretnie czy spełniała wymagania ustawowe, w tym czy posiadała niezbędną
znajomość zagadnień wchodzących w zakres działania społecznej inspekcji pracy
oraz czym kierowały się działające u pozwanego organizacje związkowe
zwiększając tak znacznie ilość społecznych inspektorów pracy.
Uwzględniając powyższe kryteria Sąd pierwszej instancji nie uznał za
przekonywującą argumentacji jakoby przyczyną zwiększenia liczby społecznych
inspektorów pracy w wyborach uzupełniających były zmiany terytorialne i
6
zwiększona liczba obiektów. Zmiany te miały bowiem miejsce w styczniu 2005 r., a
wybory uzupełniające odbyły się w lipcu 2005 r., zaś procedura wyborcza zbiegła
się w czasie z początkiem kolejnych zwolnień grupowych. W wyniku wyborów
jeden inspektor pracy przypadał na 20 pracowników, podczas gdy przed wyborami
uzupełniającymi jeden inspektor przypadał na 727 pracowników. Mimo takiej ilości
inspektorów współpraca służb bhp pracodawcy ma miejsce wyłącznie nadal z tym
samym, jednym inspektorem. Zmniejszenie wielkości i struktury zatrudnienia, a
także niekwestionowany spadek ryzyka zawodowego powinno ograniczać wymiar
zadań społecznej inspekcji pracy. Dlatego też Sąd uznał, że tak gwałtowny wzrost
liczby społecznych inspektorów pracy w 2005 r. nie daje się uzasadnić zmianami
terytorialnymi i zwiększoną liczbą obiektów, gdyż nie było po temu rzeczywistej
potrzeby. Sąd zwrócił też uwagę, że wprawdzie powódka spełniała wymagania
formalne stawiane kandydatom na społecznych inspektorów pracy, jednak nie
posiadała niezbędnej znajomości zagadnień wchodzących w zakres działania
społecznej inspekcji pracy.
Za istotne dla rozstrzygnięcia Sąd pierwszej uznał również to, że od 2003 r.
pracodawca wielokrotnie podejmował próby rozwiązania umowy o pracę z
powódką. Przez tak długi okres nie było to możliwe początkowo z uwagi na
szczególną ochronę związkową, a następnie długotrwałe zwolnienia lekarskie, przy
czym nawet w roku „wyborczym" powódka przebywała na zwolnieniach lekarskich
ponad 200 dni, a w trakcie wyborów była w sanatorium.
Z tych względów Sąd pierwszej instancji uznał, że „wybór powódki na
stanowisko społecznego inspektora pracy został potraktowany instrumentalnie jako
kolejny, najskuteczniejszy środek zapobieżenia rozwiązaniu umowy o pracę”.
Oddalił powództwo o przywrócenie do pracy i wynagrodzenie za czas
pozostawania bez pracy, przyjmując, że uwzględnienie tego roszczenia byłoby
sprzeczne ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem prawa oraz zasadami
współżycia społecznego. Równocześnie pozwany pracodawca zastosował
wypowiedzenie definitywne sprzecznie z art. 5 ustawy o szczególnych zasadach
rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących
pracowników (Dz. U. Nr 90, poz. 844 ze zm., powoływanej dalej jako ustawa o
zwolnieniach grupowych), który przewiduje wyłącznie stosowanie wypowiedzenia
7
zmieniającego do pracowników podlegających wzmożonej ochronie, przeto Sąd
Rejonowy zasądził na rzecz powódki odszkodowanie na podstawie art. 45 § 1 k.p.
w związku z art. 471
i w związku z art. 36 § 1 pkt 3 k.p.
Oddalając apelację powódki od tego wyroku Sąd Okręgowy podzielił
stanowisko Sądu pierwszej instancji, stwierdzając prawidłowość ustalenia, że
powódka potraktowała instrumentalnie wybory na stanowisko społecznego
inspektora pracy, co „dotyczy bardziej sfery wnioskowania, niż ustalenia faktów”.
Ustalenia czynione przez Sąd Rejonowy, w ramach realizacji wiążących go wytycznych
(art. 386 § 6 k.p.c.), nie miały na celu kwestionowania wyboru jako wyrazu autonomii
społecznej inspekcji pracy, lecz zmierzały do zbadania zarzutu pozwanego, że
żądanie powódki przywrócenia do pracy pozostaje w sprzeczności z zasadami
współżycia społecznego i społeczno-gospodarczym celem ochrony społecznych
inspektorów pracy (art. 8 k.p.) i jako takie nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie
korzysta z ochrony. Wobec treści art. 45 § 3 k.p. nieuwzględnienie żądania
pracownika, gdy jest ono sprzeczne z zasadami współżycia społecznego i
uwzględnienie z urzędu roszczenia alternatywnego, następuje na podstawie art.
4771
k.p.c. Słusznie Sąd Rejonowy uznał, iż w rozpatrywanej sprawie zachodzą
szczególne okoliczności, gdyż z jednej strony wypowiedzenie powódce umowy o pracę
miało przyczyny prawdziwe, konkretne i usprawiedliwione restrukturyzacją, a z drugiej
strony wybór powódki na społecznego inspektora pracy, po złożeniu oświadczenia o
zamiarze wypowiedzenia w ramach zwolnień grupowych, nie pozostaje w związku ani
z sytuacją pracodawcy, ani też z ratio legis szczególnej ochrony społecznych
inspektorów pracy i był w istocie traktowany przez powódkę instrumentalnie dla ochrony
trwałości własnego stosunku pracy. Wnioski te, decydujące o zastosowaniu art. 8 k.p.,
wyprowadził Sąd Rejonowy z logicznej analizy i powiązania wszystkich ustalonych w
sprawie istotnych okoliczności.
W skardze kasacyjnej pełnomocnik powódki zarzucił naruszenie przepisów
prawa materialnego, w szczególności: 1/ art. 8 k.p. przez jego błędną wykładnię i
niewłaściwe zastosowanie wskutek przyjęcia, że korzystanie przez pracownika z
ochrony przed bezprawnym z wypowiedzeniem stosunku pracy jest sprzeczne z
niewskazaną wyraźnie zasadą współżycia społecznego, a jednocześnie stanowi
czynienie z przysługującego prawa podmiotowego użytku sprzecznego ze
8
społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa, bez wskazania owej
sprzeczności, 2/ art. 45 § 3 k.p. przez jego niewłaściwe zastosowanie i przyjęcie, że
art. 8 k.p. uchyla związanie Sądu dokonanym przez pracownika podlegającego
ochronie wyboru roszczenia w sytuacji, gdy te same względy nie uchylają
zasadności roszczenia z art. 45 § 1 k.p., 3/ art. 6 ust. 6, 5 i 13 ustawy z dnia 24
czerwca 1983 r. o społecznej inspekcji pracy (Dz. U. Nr 35, poz. 163 ze zm.) przez
poddanie kontroli zasad i celu wyboru społecznego inspektora pracy i wykładnię
celowościową ustawy, wbrew jej zapisom, 4/ art. 5 ust. 5 ustawy o zwolnieniach
grupowych przez jego błędną wykładnię i przyjęcie, że okoliczności leżące po
stronie pracodawcy uzasadniające zwolnienia grupowe, mogą uchylać ochronę
przed zwolnieniem pracowników podlegających szczególnej ochronie. Skarżąca
zarzuciła też naruszenie przepisów prawa procesowego, w szczególności: 1/ art.
4771
k.p.c. przez niewskazanie z jakich powodów roszczenie skarżącej o
przywrócenie do pracy jest nieuzasadnione, 2/ art. 378 k.p.c. przez nierozpoznanie
wszystkich zarzutów apelacji, w tym zarzutu naruszenia art. 8 k.p. i uchylenia
ochrony płynącej z art. 13 ustawy o społecznej inspekcji pracy, 3/ art. 328 § 2 k.p.c.
przez niewskazanie w uzasadnieniu wyroku prawnej podstawy rozstrzygnięcia, w
szczególności wskazania i uzasadnienia, która z zasad współżycia społecznego
została przez skarżącą naruszona oraz - gdzie zachodzi sprzeczność pomiędzy
społeczno-gospodarczym przeznaczeniem prawa skarżącej żądania przywrócenia
do pracy a użytkiem, jaki z tego prawa skarżąca czyniła.
Jako okoliczność uzasadniającą przyjęcie skargi do rozpoznania skarżąca
wskazała istotne zagadnienie „dotyczące równoczesnego stosowania obu klauzul
generalnych z art. 8 KP dla oceny zasadności wyboru roszczenia, które zgłasza
pracownik przy niewskazaniu - jaka konkretnie zasada współżycia społecznego
została naruszona oraz, z jaką sprzecznością pomiędzy przeznaczeniem prawa
podmiotowego a czynionym z niego użytkiem ta zasada współgra”. Odrębnym
zagadnieniem jest to, „czy uznanie, że wypowiedzenie stosunku pracy jest
niezgodne z prawem wymaga ocen działania także pracodawcy na płaszczyźnie
zasad współżycia społecznego, gdy jednocześnie Sąd dokonuje takich ocen w
stosunku do pracownika w obrębie jednego stanu faktycznego, czy zatem
bezprawność działania pracodawcy, oczywiście niezgodna z zasadami współżycia
9
społecznego, uzasadnia odnoszenie ich do oceny zachowania tylko pracownika i
jego roszczenia o przywrócenie do pracy”, 2/ czy klauzule z art. 8 k.p. uchylają
związanie Sądu wyborem roszczenia przez pracownika, wyrażone w przepisie
prawa materialnego (art. 45 § 3 w związku z art. 45 § 2 k.p.), czy też stosowane są
dla oceny zasadności roszczenia o przywrócenie do pracy z art. 4771
k.p., gdyż w
tym względzie dotychczasowe orzecznictwo nie jest jednoznaczne a problem
uwidacznia się w niniejszej sprawie, także w niejednoznacznych stanowiskach
sądów obu instancji.
Zdaniem skarżącej, roszczenie pracownika z art. 45 § 1 k.p., wobec
bezprawności działań pracodawcy, nie wymaga oceny na płaszczyźnie art. 8 k.p.,
podczas gdy ocenie takiej podlega tylko uchylenie związania sądu przez art. 45 § 3
k.p. lub zasadność przywrócenia do pracy w rozumieniu art. 4771
k.p.c. Ocena
czynności pracodawcy, które są oczywiście sprzeczne z prawem jest problemem
na gruncie art. 45 § 1 k.p.. Bezprawne rozwiązanie umowy o pracę nie mieści się w
pojęciu „nieuzasadnione wypowiedzenie umowy o pracę", natomiast trudno uznać,
że jest tylko „naruszeniem przepisów o wypowiadaniu umów o pracę". Każe to
postawić pytanie o przyczyny niestosowalności na gruncie prawa pracy konstrukcji
nieważności czynności prawnej w rozumieniu art. 58 § 1 k.c., tym bardziej gdy Sąd
Najwyższy dopuszcza ocenę oświadczeń woli pracodawcy na gruncie art. 65 § 1
k.c., a więc z zastosowaniem zasad współżycia społecznego, uwzględnianych
właśnie w art. 58 § 1 k.c.
Skarżąca podkreśliła, że w dniu 22 sierpnia 2005 r., gdy pracodawca
podtrzymał swą decyzję o wypowiedzeniu umowy o pracę, była ona społecznym
inspektorem pracy podlegającym ochronie prawa pracy. Wobec bezpośredniego
naruszenia przez pracodawcę ustawowego zakazu zwalniania pracownika
podlegającego ochronie, badanie przyczyn wypowiedzenia umowy o pracę było w
istocie bezprzedmiotowe, szczególnie w sytuacji, gdy nie miała miejsca likwidacja
zakładu pracy lub ogłoszenie upadłości pracodawcy, co przewiduje art. 411
k.p.
Wskazując, że wobec treści art. 45 §3 k.p. nieuwzględnienie żądania pracownika,
gdy jest ono sprzeczne z zasadami współżycia społecznego i uwzględnienie z
urzędu roszczenia alternatywnego następuje na podstawie normę art. 4771
k.p.c.
oznacza, że Sąd Okręgowy przyjął tezę wyroku Sądu Najwyższego z dnia 11
10
września 2001 r. (l PKN 619/00, OSNP 2003 nr 16, poz. 376), że „żądanie
przywrócenia do pracy może być nieuzasadnione, gdy pozostaje w kolizji z
zasadami współżycia społecznego (art. 4771
§ 2 k.p.c. w związku z art. 45 § 1 i 3
oraz art. 8 k.p.)." Orzeczenie to dotyczyło jednak odmiennego stanu faktycznego, w
którym sądy rozważały relacje między ochroną związkową pracownika, a jego
nagannym wykonywaniem obowiązków pracowniczych.
Skarżąca podkreśliła też, że Sąd Okręgowy nie wskazał konkretnej zasady
współżycia społecznego, którą miałaby naruszyć, nie dokonały analizy
przeznaczenia prawa, na które się powoływała, ani nie wykazał z jakich
okoliczności faktycznych dotyczących skarżącej, z których miałoby wynikać, że to
ona nagannym zachowaniem instrumentalnie potraktowała przysługujące jej prawo
podmiotowe i jakie niepożądane skutki przynieść by mogło przywrócenie jej do
pracy. Zdaniem skarżącej, gdy Sąd sięga do art. 8 k.p., ocenom z punktu widzenia
przesłanek tam wskazanych powinno podlegać zachowanie i czynności obu stron,
a nie tylko skarżącej. Przypisując skarżącej „instrumentalne traktowanie wyboru"
Sąd nie kwestionuje jednak przysługującej jej z mocy prawa ochrony i żądania
uznania wypowiedzenia za niezgodne z prawem, ale swe rozważania na temat
nieracjonalności wyborów, niespełniania przez nią wymogów ustawowych,
niepodjęcia ze względu na zwolnienie lekarskie obowiązków inspektora lokuje na
płaszczyźnie niezasadności przywrócenia do pracy i konieczności dokonania z
urzędu wyboru roszczenia alternatywnego na podstawie art. 4771
k.p.c.
Tymczasem przywołane okoliczności po stronie skarżącej nie uchylają
bezprawności wypowiedzenia umowy o pracę, a zatem skuteczności przywołanej
ochrony z art.13 ustawy o społecznej inspekcji pracy, a więc także zgodności jej
roszczenia z zasadami współżycia społecznego i społeczno-gospodarczym
przeznaczeniem prawa. W konsekwencji skarżąca wniosła o uchylenie
zaskarżonego orzeczenia w całości i przekazanie sprawy do ponownego
rozpoznania sądowi drugiej instancji i zasądzenie na jej rzecz kosztów
postępowania według norm przepisanych, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego
wyroku i orzeczenie co do istoty sprawy.
11
W odpowiedzi na skargę pełnomocnik pozwanej wniósł o jej oddalenie i
zasądzenie od powódki na rzecz pozwanej kosztów zastępstwa procesowego w
postępowaniu kasacyjnym wg norm przepisanych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie ma usprawiedliwionych podstaw prawnych. Chybiony
jest zarzut naruszenia art. 4771
k.p.c., który uprawnia przecież sąd pracy do
uwzględnienia z urzędu alternatywnego roszczenia (odszkodowawczego) zamiast
wybranego przez skarżącą roszczenia o przywrócenie do pracy, które okazało się
nieuzasadnione. Zarzut naruszenia art. 378 k.p.c. „przez nierozpoznanie wszystkich
zarzutów apelacji” nie został uzasadniony przez wskazanie i uzasadnienie zarzutów
apelacji, których jakoby Sąd drugiej instancji nie uwzględnił, przeto ten zakres
zaskarżenia usuwa się spod kontroli kasacyjnej. Natomiast zarzut naruszenia art.
328 § 2 k.p.c. jest nietrafny, ponieważ Sądy obu instancji wskazały podstawę
prawną wydanych wyroków, tj. art. 4771
k.p.c. w związku z art. 45 § 1 i 3 k.p. i art.
13 ustawy o społecznej inspekcji, które poddały ocenie przez pryzmat nadużycia
prawa (art. 8 k.p.), wskutek „instrumentalnego” wykorzystania wyboru skarżącej na
funkcję grupowego społecznego inspektora pracy jako kolejnego sposobu
przeciwdziałania racjonalizacji zatrudnienia w pozwanej spółce.
Nieskuteczność omówionych proceduralnych podstaw skargi kasacyjnej
powodowała związanie Sądu Najwyższego ustaleniami faktycznymi stanowiącymi
podstawę zaskarżonego wyroku (art. 39813
§ 2 k.p.c.). Z tych miarodajnych ustaleń
wynika, że stanowisko pracy skarżącej zostało zlikwidowane, a strona pozwana w
związku z istotną redukcją stanu zatrudnienia podejmowała między innymi
długotrwałe próby rozwiązania ze skarżącą umowy o pracę w trybie
wypowiedzenia, które nie mogły odnieść skutków prawnych w związku z
pełnieniem przez nią chronionej funkcji w organizacji związkowej, następnie z
powodu jej długotrwałej niezdolności do pracy, wreszcie z tytułu wyboru na
społecznego inspektora pracy, dokonanego po podjęciu kolejnych działań
zmierzających do wypowiedzenia jej stosunku pracy. Niewątpliwie wyjątkowe
zastosowanie art. 8 k.p. do oceny niezasadności wybranego przez skarżącą
roszczenia o przywrócenie do pracy oraz zasądzenie alternatywnego roszczenia
(odszkodowania) na podstawie art. 4771
k.p.c. wymagało wszechstronnego
12
ustalenia i oceny całokształtu szczególnych okoliczności konkretnego stanu
faktycznego. Klauzula nadużycia prawa z art. 8 k.p. upoważnia sąd pracy do oceny,
że wybór skarżącej na funkcję grupowego społecznego inspektora pracy w
konkretnych okolicznościach sprawy, które wskazywały na „karykaturalny” - w
stosunku do oczywiście zmniejszonych potrzeb ochrony bezpieczeństwa i higieny
pracy oraz niekwestionowanego spadku ryzyka zawodowego u pozwanego
pracodawcy - wzrost liczby nowowybranych inspektorów, którzy ponadto faktycznie
nie wykonywali obowiązków związanych z tą funkcją, w istocie rzeczy miał
wyłącznie cel „instrumentalny”, jakim była nieuzasadniona ochrona trwałości
stosunku pracy na zlikwidowanym stanowisku pracy skarżącej. Niezastosowanie
przez Sądy obu instancji takiej klauzuli mogłoby prowadzić wprawdzie do
rozstrzygnięcia formalnie poprawnego (na podstawie art. 45 § 1 k.p. w związku z
art. 13 ustawy o społecznej inspekcji pracy), które jednak w ustalonych
okolicznościach sprawy nie byłoby słuszne z uwagi na kolizję z uniwersalną zasadą
sprawiedliwego orzekania nie tylko od strony formalnej, ale i materialnej.
Miarodajne ustalenia faktyczne rozpoznawanej sprawy stanowią skrajny przykład
przeciwdziałania dążeniu pracodawcy do racjonalizacji zatrudnienia wskutek
korzystania przez skarżącą ze wzmożonej związkowej ochrony trwałości stosunku
pracy, następnie długotrwałego okresu zwolnień lekarskich, w którym ponownie
uzyskała wybór na chronioną funkcję społecznego inspektora pracy w ramach
przeprowadzenia bezprecedensowej akcji budzącego istotne wątpliwości
powiększenia liczby inspektorów pracy „ponad 40 razy”, skoro „wcześniej było
więcej pracowników, którzy dodatkowo wykonywali prace generujące wypadki przy
pracy i wystarczał jeden tylko społeczny inspektor pracy”. Wprawdzie Kolegium
Kompetencyjne Sądu Najwyższego wyraziło pogląd, że wybór społecznego
inspektora pracy nie podlega żadnej kontroli zewnętrznej (por. postanowienie z dnia
9 listopada 1995 r., III PO 16/95, OSNP 1996 nr 12, poz. 176), ale tak pojmowana
samorządność związków zawodowych i społecznej inspekcji pracy nie może być
zupełnie (absolutnie) dowolna, w tym nie może stanowić przeszkody do dokonania
uprawnionej sądowej oceny o występowaniu ewidentnej kolizji żądania
przywrócenia do pracy ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem prawa
skarżącej, która wybór na stanowisko grupowego inspektora pracy wykorzystała
13
jako kolejny etap ochrony trwałości swojego stosunku pracy i to na zlikwidowanym
stanowisku pracy. Ostatecznie Sąd Najwyższy podzielił stanowisko Sądów
niższych instancji, że korzystanie z ochrony przed rozwiązaniem stosunku pracy w
związku z pełnieniem funkcji w organizacji związkowej, następnie z powodu
długotrwałej niezdolności do pracy, wreszcie z tytułu wyboru na społecznego
inspektora pracy, dokonanego po podjęciu działań zmierzających do
wypowiedzenia pracownikowi stosunku pracy, mogło być uznane za sprzeczne z
art. 8 k.p. W miarodajnych szczególnych okolicznościach rozpoznawanej sprawy
istniały stałe przesłanki do wypowiedzenia skarżącej umowy o pracę z powodu
likwidacji jej stanowiska pracy i usprawiedliwionej racjonalizacji zatrudnienia, przeto
jej kontrowersyjne objęcie kolejnym rodzajem (formą) szczególnej ochrony
stosunku pracy w celu utrzymania dawno zlikwidowanego stanowiska pracy nie
mogło być uwzględnione jako obiektywnie sprzeczne ze społeczno-gospodarczym
przeznaczeniem prawa do utrzymania nieistniejącego przecież stanowiska pracy,
jak i z uwagi na ewidentną kolizję żądania przywrócenia do pracy na
zlikwidowanym stanowisku pracy z zasadą sprawiedliwego orzekania, nakazującą
zapewniać nie tylko formalną poprawność, ale także materialny efekt słusznego
wyrokowania, który w rozpoznawanej sprawie został zachowany przez zasądzenie
z urzędu alternatywnego roszczenia odszkodowawczego na podstawie art. 4771
k.p.c. w związku z art. 8 k.p. w opozycji do art. 45 § 3 k.p. i art. 13 ustawy o
społecznej inspekcji pracy.
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji w zgodzie
z art. 39814
k.p.c., nie obciążając skarżącej kosztami postępowania kasacyjnego
(art. 102 k.p.c.).
/tp/