Pełny tekst orzeczenia

Postanowienie z dnia 29 stycznia 2008 r.
II UZ 45/07
Ustanowienie dla strony w sprawie z zakresu ubezpieczeń społecznych
adwokata lub radcy prawnego z urzędu na podstawie art. 117 § 6 k.p.c. nie jest
równoznaczne ze zwolnieniem od obowiązku uiszczenia opłaty podstawowej
od pism procesowych wymienionych w art. 36 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o
kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U. Nr 167, poz. 1398 ze zm.).
Przewodniczący SSN Roman Kuczyński, Sędziowie SN: Józef Iwulski, Jolanta
Strusińska-Żukowska (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 29 stycznia
2008 r. sprawy z wniosku Andrzeja G. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecz-
nych-Oddziałowi w T. o odszkodowanie z tytułu wypadku przy pracy, na skutek za-
żalenia wnioskodawcy na postanowienie Sądu Okręgowego we Włocławku z dnia 2
października 2007 r. [...]
1) o d d a l i ł zażalenie,
2) oddalił wniosek o zasądzenie kosztów zastępstwa.
U z a s a d n i e n i e
Postanowieniem z dnia 2 października 2007 r. Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych we Włocławku odrzucił skargę kasacyjną ubezpieczonego
Andrzeja G. od wyroku tego Sądu z dnia 29 czerwca 2007 r. ze względu na jej nie-
opłacenie. Sąd Okręgowy stwierdził, że w myśl art. 36 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r.
o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U. Nr 167, poz. 1398) od skargi ka-
sacyjnej w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych pobiera się opłatę podsta-
wową w kwocie 30 zł. Natomiast na podstawie art. 1302
§ 3 k.p.c. Sąd odrzuca bez
wezwania o uiszczenie opłaty skargę kasacyjną wniesioną przez adwokata w sytu-
acji, gdy podlegała opłacie w wysokości stałej, a zgodnie z art. 3986
§ 2 k.p.c. Sąd
2
drugiej instancji odrzuca na posiedzeniu niejawnym skargę kasacyjną, która nie zo-
stała opłacona.
Zażalenie na powyższe postanowienie złożył ubezpieczony, wnosząc o jego
uchylenie oraz o zasądzenie kosztów postępowania zażaleniowego, w tym kosztów
pomocy prawnej udzielonej z urzędu. Skarżący podniósł, że wnioskodawca był zwol-
niony od kosztów sądowych, gdyż tylko w takim przypadku - w myśl art. 117 § 1
k.p.c. - mógł otrzymać pełnomocnika z urzędu. Warunkiem koniecznym przyznania
pełnomocnika z urzędu jest bowiem uprzednie zwolnienie strony od kosztów. W
przedmiotowej sprawie nie ma przy tym zastosowania art. 14 ust. 2 ustawy o kosz-
tach sądowych w sprawach cywilnych, bowiem w tym zakresie ma zastosowanie
przepis szczególny - art. 96 ust. 1 pkt 4, zgodnie z którym strona wnosząca odwoła-
nie nie ma obowiązku uiszczania kosztów sądowych, z zastrzeżeniem art. 36 ustawy.
Odesłanie tego wyjątkowego przepisu nie odnosi się do art. 14 ust. 2 ustawy, a więc
przepis ten nie mógł mieć zastosowania w drodze wykładni rozszerzającej dokonanej
przez Sąd Okręgowy.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zażalenie jest nieuzasadnione. Niniejsza sprawa jest sprawą z zakresu ubez-
pieczeń społecznych, a wszczęta została na skutek odwołania ubezpieczonego od
decyzji organu rentowego. Z art. 96 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o
kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U. Nr 167, poz. 1398 ze zm., powo-
ływanej dalej jako „ustawa o kosztach”), wynika, że strona wnosząca odwołanie do
sądu pracy i ubezpieczeń społecznych nie ma obowiązku uiszczania kosztów sądo-
wych, z zastrzeżeniem art. 36 tej ustawy. Wnioskodawca jest więc stroną korzysta-
jącą z ustawowego zwolnienia od kosztów sądowych, wobec czego nie ma racji, gdy
twierdzi, że przyznanie mu pełnomocnika z urzędu było równoznaczne ze zwolnie-
niem go od kosztów sądowych przez sąd z uwagi na treść art. 117 § 1 k.p.c. Przepis
ten nie znajduje bowiem zastosowania do rozpoznania wniosku o ustanowienie ad-
wokata z urzędu dla strony zwolnionej od obowiązku ponoszenia kosztów z mocy
ustawy. W takiej sytuacji ustanowienie pełnomocnika z urzędu następuje na podsta-
wie art. 117 § 6 k.p.c., zgodnie z którym strona korzystająca z ustawowego zwolnie-
nia od kosztów sądowych może zgłosić wniosek o ustanowienie dla niej adwokata
lub radcy prawnego z urzędu, jeżeli na podstawie oświadczenia zawartego we wnio-
3
sku, obejmującego szczegółowe dane o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źró-
dłach utrzymania, wykaże, że nie może, bez uszczerbku utrzymania swojego i ro-
dziny, ponieść kosztów wynagrodzenia adwokata lub radcy prawnego. Warunkiem
ustanowienia adwokata dla strony ustawowo zwolnionej od obowiązku uiszczania
kosztów sądowych nie jest więc, bo być nie może, uprzednie zwolnienie jej od tych
kosztów przez sąd, a tym samym twierdzenie skarżącego, że w tym przypadku wnio-
sek o przyznanie pełnomocnika z urzędu zawiera w sobie implicite wniosek o zwol-
nienie od kosztów sądowych, jest nieuprawnione. Tym samym ustanowienie dla
ubezpieczonego adwokata z urzędu nie może być uznane za równoznaczne ze
zwolnieniem go od ponoszenia kosztów sądowych przewidzianych przez art. 36
ustawy o kosztach, które z uwagi na zastrzeżenie zawarte w art. 96 ust. 1 pkt 4 tej
ustawy, obowiązany jest uiścić pomimo tego, że jest stroną korzystającą z ustawo-
wego zwolnienia od kosztów sądowych. Przepis art. 36 ustawy o kosztach stanowi
zaś o konieczności uiszczenia w sprawie z zakresu ubezpieczeń społecznych opłaty
podstawowej w kwocie 30 zł wyłącznie od apelacji, zażalenia, skargi kasacyjnej i
skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia.
Całkowicie niezrozumiałe są przy tym zarzuty skarżącego odnoszące się do
naruszenia art. 14 ust. 2 ustawy o kosztach, zgodnie z którym opłata podstawowa
pobierana była także od podlegających opłacie pism wnoszonych przez stronę zwol-
nioną od kosztów sądowych przez sąd, chyba że ustawa stanowiła inaczej. Ustawą z
dnia 14 grudnia 2006 r. o zmianie ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywil-
nych (Dz.U. z 2007 r., Nr 21, poz. 123) z dniem 10 marca 2007 r. uchylono bowiem
przepis art. 14 ust. 2 i zmieniono jednocześnie art. 100 ust. 2 ustawy o kosztach są-
dowych w sprawach cywilnych. Zgodnie z art. 100 ust. 2 w nowym brzmieniu, Sąd
może zwolnić stronę od kosztów sądowych w całości i w takim przypadku stosuje się
odpowiednio przepis art. 100 ust. 1 ustawy. Tak więc od tej daty strona zwolniona od
kosztów sądowych przez sąd nie ma również obowiązku uiszczania opłaty podsta-
wowej od wnoszonych przez nią środków zaskarżenia, wobec czego odwołujący się
w sprawie z zakresu ubezpieczeń społecznych, korzystający z ustawowego zwolnie-
nia od kosztów, może ubiegać się o zwolnienie od obowiązku ponoszenia opłaty pod-
stawowej od pism wymienionych w art. 36 ustawy. Nie jest to jednakże warunek
ustanowienia dla tej strony pełnomocnika z urzędu, wobec czego przy środkach od-
woławczych objętych przymusem adwokacko - radcowskim, kolejność czynności
zmierzających do ustanowienia pełnomocnika z urzędu i zwolnienia ubezpieczonego
4
od obowiązku poniesienia opłaty podstawowej będzie zupełnie odwrotna od opisa-
nych przez skarżącego w uzasadnieniu zażalenia. Pierwotny charakter musi mieć
bowiem wniosek o ustanowienie pełnomocnika z urzędu, a dopiero wniesienie, np.
skargi kasacyjnej przez tego pełnomocnika, co implikuje konieczność uiszczenia
opłaty podstawowej, otwiera drogę do żądania zwolnienia od tej opłaty, jeżeli strona
z powodów określonych w art. 102 ustawy o kosztach, nie może jej ponieść.
W sprawie niniejszej odwołujący się nie złożył jednak wniosku o zwolnienie go
przez sąd od konieczności poniesienia takiej opłaty, wobec czego w myśl art. 10
ustawy o kosztach, obwiązany był ją uiścić przy wniesieniu do sądu skargi kasacyj-
nej. Nie jest sporne, że ten środek odwoławczy nie został jednak opłacony, a że
wnosił go pełnomocnik ubezpieczonego będący adwokatem, zastosowanie znajdo-
wał przepis art. 1302
§ 3 k.p.c., zgodnie z którym w takiej sytuacji skarga kasacyjna
podlega odrzuceniu bez wzywania do usunięcia tego braku, jak prawidłowo stwierdził
Sąd Okręgowy.
Z tych względów, na podstawie art. 3941
§ 3 k.p.c. w związku z art. 39814
k.p.c., Sąd Najwyższy postanowił jak w pkt 1 sentencji.
Odmawiając zasądzenia kosztów nieopłaconej pomocy prawnej Sąd Najwyż-
szy wziął natomiast pod uwagę, że rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia
28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez
Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz.U. Nr
163, poz.1348 ze zm.) stanowi, iż adwokatowi ustanowionemu z urzędu przysługuje
prawo domagania się od Skarbu Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej w
wysokości określonej w rozporządzeniu (§ 19 - 21). Pomoc ta jednak powinna być
udzielana zgodnie z wymaganiami stawianymi profesjonaliście, na co już wielokrotnie
wskazywał Sąd Najwyższy (por. np. postanowienie z dnia 14 sierpnia 1997 r., II CZ
88/97, OSNC 1998 nr 3, poz. 40). W niniejszej sprawie „pomoc prawna" udzielona
wnioskodawcy polegała na sporządzeniu zażalenia na postanowienie Sądu Okręgo-
wego odrzucające skargę kasacyjną z tego powodu, iż pełnomocnik nie dopełnił
podstawowego obowiązku w postaci konieczności opłacenia tego środka odwoław-
czego, a zatem w istocie stanowiła nieskuteczną próbę naprawienia własnego błędu.
Zdaniem Sądu Najwyższego, sprzeczne z zasadą profesjonalizmu czynności adwo-
kata ustanowionego z urzędu nie uprawniają go do skutecznego domagania się
przyznania mu kosztów nieopłaconej pomocy prawnej. Za takie należy uznać zaś
czynności adwokata w niniejszej sprawie i dlatego brak jest podstaw, by z mocy wy-
5
mienionych przepisów rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września
2002 r. przyznać mu zwrot tych kosztów
========================================