Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 7 lutego 2008 r.
II PK 163/07
Niedopuszczalne rozszerzenie żądania pozwu w postępowaniu apelacyj-
nym (art. 383 k.p.c.) nie wpływa na zakres przedmiotu sprawy, także po uchyle-
niu wyroku i przekazaniu sprawy do ponownego rozpoznania (art. 386 § 4
k.p.c.).
Przewodniczący SSN Jolanta Strusińska-Żukowska, Sędziowie SN: Katarzyna
Gonera, Jerzy Kwaśniewski (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 7 lutego
2008 r. sprawy z powództwa Marka M. przeciwko Polskiemu Koncernowi Naftowemu
„O.” SA w P. o przywrócenie do pracy i odszkodowanie, na skutek skargi kasacyjnej
powoda od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w
Płocku z dnia 4 stycznia 2007 r. [...]
o d d a l i ł skargę kasacyjną.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 21 kwietnia 2006 r. Sąd Rejonowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Płocku zasądził od pozwanego Polskiego Koncernu Naftowego „O.”
SA w P. na rzecz powoda Marka M. kwotę 16.081,35 zł tytułem odszkodowania za
niezgodne z prawem wypowiedzenie umowy o pracę (pkt I), w pozostałym zakresie
powództwo oddalił (pkt II), wyrokowi w punkcie I nadał rygor natychmiastowej wyko-
nalności do kwoty 5.360,45 zł (pkt III).
Sąd Rejonowy ustalił, że powód Marek M. był zatrudniony w PKN „O.” SA w P.
od dnia 1 listopada 1999 r. początkowo na podstawie umowy o pracę na czas okre-
ślony, a od 1 lutego 2000 r. na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony i od
początku zatrudnienia objął nowoutworzone stanowisko Kierownika Zespołu Analiz
Sprzedaży. W dniu 26 kwietnia 2002 r. Dyrektor do spraw Personalnych i Restruktu-
ryzacji wystąpił do zarządu pozwanej Spółki o zatwierdzenie nowego schematu or-
2
ganizacyjnego i stanowiskowego Działu Administracji Sprzedaży (HA), który obej-
mował stanowisko powoda. W wyniku zmian organizacyjnych uległa likwidacji ko-
mórka kierowana przez powoda - Zespół Analiz Sprzedaży i zostało zlikwidowane
stanowisko kierownicze powoda. Zatrudnienie w tym dziale z 42 pracowników
zmniejszyło się do 41 pracowników. W dniu 6 maja 2002 r. powód otrzymał wypo-
wiedzenie umowy o pracę z dniem 30 czerwca 2002 r., z jednoczesnym zwolnieniem
z obowiązku świadczenia pracy w okresie wypowiedzenia. Jako przyczynę wypowie-
dzenia pozwana wskazała brak propozycji współpracy w zmienionych strukturach
organizacyjnych. Podano również, że analiza potrzeb personalnych w Spółce wyka-
zała, że w obecnym czasie brak jest odpowiednich propozycji zatrudnienia, które po-
zwoliłyby wykorzystać posiadane przez powoda kwalifikacje i doświadczenie. Powód
ma wykształcenie wyższe - ukończył Politechnikę G. oraz podyplomowe Studium na
Wydziale Zarządzania Uniwersytetu Ł. W trakcie zatrudnienia w pozwanej Spółce
podjął studia podyplomowe w zakresie Zarządzania Wartością Firmy w Szkole Głów-
nej Handlowej w W. W trakcie zatrudnienia powoda w pozwanej Spółce nie było za-
strzeżeń do wykonywania przez niego obowiązków pracowniczych. W okresie od
marca do listopada 2002 r. PKN „O.” SA w P. zatrudnił na terenie całego kraju od
200 do 300 nowych pracowników. Powód występował z ofertą ponownego zatrud-
nienia w pozwanej Spółce na stanowisku analityka finansowego w Biurze Kontaktów
z Inwestorami. Występował również z pismami do Spółki w sprawie ponownego
zgłoszenia swojej gotowości do podjęcia pracy u pozwanego. Pozwana odmawiała
powodowi możliwości ponownego zatrudnienia.
Sąd Rejonowy ustalił, że w wyniku reorganizacji przeprowadzonej przez nowe
władze Spółki więcej osób przyjęto do pracy niż zwolniono. Pozwana zatrudniła od
200 do 300 osób na terenie całego kraju, zaś redukcja zatrudnienia w obszarze
sprzedaży i logistyki wyniosła 2 miejsca pracy. W okresie kiedy pozwana wdrażała
procedurę konieczną do wypowiedzenia umowy o pracę z powodem na wewnętrznej
giełdzie pracy znajdowały się oferty pracy w pełni odpowiadające kwalifikacjom po-
woda. Nie było zatem przeszkód do jego zatrudnienia na innym stanowisku. Uznając,
że podana przez pozwaną Spółkę przyczyna wypowiedzenia powodowi umowy o
pracę była nieprawdziwa, na podstawie art. 45 § 2 k.p. Sąd zasądził na rzecz powo-
da określoną w wyroku kwotę tytułem odszkodowania za niezgodne z prawem wy-
powiedzenie umowy o pracę. Sąd Rejonowy wskazał, że zastosował zawarte w art.
45 § 2 k.p. uprawnienie odmowy przywrócenia do pracy i w jego miejsce zasądzenia
3
odszkodowania. Sąd Rejonowy w uzasadnieniu swego wyroku przedstawił także sta-
nowisko co do art. 12 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach
rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu
pracy (jednolity tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr 112, poz. 980 ze zm.), stosownie do którego
pracownik z którym rozwiązano umowę o pracę w trybie przepisów tej ustawy może
w ciągu roku od rozwiązania stosunku pracy zgłosić zamiar powrotu do pracy, jeśli
pracodawca zatrudnia pracowników w tej samej grupie zawodowej. Bezsporne jest -
w ocenie Sądu Rejonowego - że pozwana zatrudnia pracowników w grupie zawodo-
wej powoda. Jednakże niemożliwe było orzeczenie w przedmiocie nawiązania sto-
sunku pracy na podstawie art. 12 ustawy, gdyż powód nie wystąpił z roszczeniem o
nawiązanie stosunku pracy na podstawie tego przepisu.
Wyrokiem z dnia 4 stycznia 2007 r. Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Płocku na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację powoda w części
dotyczącej żądania przywrócenia do pracy (pkt 1); na podstawie art. 373 k.p.c. w
związku z art. 370 k.p.c. odrzucił apelację w części dotyczącej nawiązania stosunku
pracy (pkt 2). Sąd drugiej instancji podzielając i przyjmując za własne podstawy wy-
roku Sądu Rejonowego podkreślił, że w sytuacji rozwiązania umowy o pracę przez
pracodawcę na podstawie art. 1 ust. 1 w związku z art. 10 ustawy z dnia 28 grudnia
1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z
przyczyn dotyczących zakładu pracy pracownikowi przysługują dwa niezależne od
siebie roszczenia. Może on wnieść powództwo będące odwołaniem od dokonanego
przez pracodawcę wypowiedzenia umowy o pracę. Możliwe jest także wniesienie na
podstawie art. 12 tej ustawy powództwo o nawiązanie stosunku pracy. Powyższe
roszczenia są od siebie niezależne i chociaż nie wykluczają się nawzajem, inne są
podstawy przywrócenia do pracy w oparciu o art. 45 k.p. oraz nawiązania stosunku
pracy w oparciu o art. 12 powołanej ustawy, co warunkuje kierunek postępowania
dowodowego przeprowadzonego przed sądem rozpoznającym sprawę oraz zakres
ustaleń faktycznych i odmienne są także skutki uznania zasadności roszczenia po-
woda. Procedując w oparciu o art. 45 k.p. sąd ocenia zasadność i zgodność z pra-
wem wskazanej przez pracodawcę przyczyny wypowiedzenia umowy o pracę. W
przypadku ustania stosunku pracy na skutek wadliwego wypowiedzenia umowy o
pracę możliwe jest zgłoszenie roszczenia alternatywnego o odszkodowanie. O od-
szkodowaniu orzeka także sąd orzekający w sprawie uznając, że przywrócenie do
pracy jest niecelowe lub niemożliwe (art. 45 § 2 k.p.). W sytuacji zaś gdy przedmio-
4
tem sprawy jest roszczenie o nawiązanie stosunku pracy sąd (zgodnie z dyspozycją
art. 12 ustawy o zwolnieniach grupowych) ustala, czy pracownik w ciągu roku od
rozwiązania stosunku pracy na podstawie przepisów wspomnianej ustawy zgłosił
pracodawcy zamiar ponownego podjęcia zatrudnienia oraz czy pracodawca ponow-
nie zatrudniał pracowników w tej samej grupie zawodowej. W razie spełnienia się
tych przesłanek na pracodawcy ciąży obowiązek ponownego zatrudnienia. Roszcze-
nia wywodzone z rozwiązania umowy o pracę (wadliwego, bezprawnego) na podsta-
wie art. 45 k.p. i roszczenia wywodzone z naruszenia obowiązku zatrudnienia na
podstawie art. 12 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o zwolnieniach grupowych oparte
są na różnych podstawach faktycznych i prawnych. Sąd nie ma obowiązku udziela-
nia powodowi wskazówek dotyczących możliwości i podstaw prawnych dochodzenia
określonych roszczeń.
Według Sądu drugiej instancji z treści zaskarżonego wyroku Sądu pierwszej
instancji, a dokładnie z jego komparycji i sentencji oraz uzasadnienia, wynika że
przedmiotem rozpoznania i rozstrzygnięcia oraz rozważań Sądu Rejonowego w roz-
poznawanej sprawie było roszczenie powoda dotyczące przywrócenia go do pracy
na skutek wypowiedzenia umowy o pracę. W związku z tym Sąd Rejonowy oceniał
zgodność z prawem i zasadność wypowiedzenia umowy o pracę na podstawie art.
45 k.p., w tym zakresie przeprowadzając postępowanie dowodowe i dokonując usta-
leń faktycznych. Sąd drugiej instancji podkreślił, że w uzasadnieniu zaskarżonego
wyroku Sąd pierwszej instancji wprost wskazał, że nie orzekał na podstawie art. 12
ustawy o zwolnieniach grupowych dlatego, iż powód nie wystąpił z roszczeniem o
nawiązanie stosunku pracy na podstawie tego przepisu. Sąd drugiej instancji za pra-
widłowe uznał zasądzenie przez Sąd pierwszej instancji na rzecz powoda odszko-
dowania w wyniku uznania wypowiedzenia umowy o pracę za niezgodne z prawem,
zamiast żądanego roszczenia powoda o przywrócenie do pracy. Odszkodowanie z
tytułu niezgodnego z prawem wypowiedzenia umowy o pracę przyznane na podsta-
wie art. 45 § 2 k.p. uregulowane jest szczegółowo i wyczerpująco w Kodeksie pracy i
w tym zakresie nie stosuje się przez odesłanie z art. 300 k.p. przepisów Kodeksu
cywilnego, w tym zwłaszcza przepisów o czynach niedozwolonych. Sąd drugiej in-
stancji stwierdził, że w części dotyczącej nawiązania stosunku pracy, na podstawie
art. 12 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o zwolnieniach grupowych, apelacja powoda
podlegała odrzuceniu, jako wniesiona od nieistniejącego orzeczenia. Sąd wyraził
przy tym pogląd, że niezależnie od tego czy powód zgłaszał w toku postępowania
5
przed Sądem pierwszej instancji roszczenie o nawiązanie stosunku pracy oraz o
odszkodowanie w trybie wskazanego przepisu (rozszerzenie powództwa w postępo-
waniu apelacyjnym było niedopuszczalne - art. 383 k.p.c.), podkreślić należy, że za-
równo z komparycji (oznaczającej wyraźnie przedmiot sprawy) i sentencji zaskarżo-
nego wyroku, jak i z uzasadnienia sporządzonego przez Sąd pierwszej instancji wy-
nika, że przedmiotem rozpoznania i rozstrzygnięcia oraz rozważań Sądu Rejonowe-
go było roszczenie powoda o przywrócenie do pracy, nie zaś roszczenie o nawiąza-
nie stosunku pracy w trybie art. 12 ustawy o zwolnieniach grupowych. Sąd Rejonowy
nie rozważał w ogóle zasadności takiego roszczenia, nie było ono przedmiotem roz-
strzygnięcia w zaskarżonym wyroku. Natomiast przedmiotem rozpoznania apelacyj-
nego może być tylko roszczenie, które było faktycznie rozpoznawane przez sąd
pierwszej instancji. Oznacza to, że apelacja zaskarżająca orzeczenie nieistniejące
podlega odrzuceniu, gdyż założeniem apelacji jest istnienie wyroku, tak więc wyrok
może być zaskarżony tylko w takiej części, w jakiej istnieje. W sytuacji zaś, gdy sąd
rozpoznający sprawę nie orzeka o całości żądania, do czego uwzględniając zgłasza-
ne żądania jest obowiązany i co powinien wyrazić w wyroku, między innymi przez
oznaczenie przedmiotu sprawy, zgodnie z art. 325 k.p.c. stronom przysługuje prawo
do złożenia na podstawie art. 351 § 1 k.p.c. wniosku o uzupełnienie wyroku.
W skardze kasacyjnej wniesionej od powyższego wyroku Sądu Okręgowego
skarżąca strona powodowa wniosła o uchylenie w całości zaskarżonego wyroku oraz
o uchylenie wyroku Sądu pierwszej instancji i przekazanie sprawy do ponownego
rozpoznania innemu sądowi równorzędnemu niż Sąd Rejonowy w Płocku lub sąd
mający siedzibę w obszarze właściwości Sądu Okręgowego w Płocku.
Skarżący zarzucił nieważność postępowania z uwagi na pozbawienie go moż-
liwości obrony jego praw przez mające istotny wpływ na wynik sprawy naruszenie
przepisów art. 351 § 1 k.p.c., art. 367 § 1 k.p.c., art. 373 k.p.c. w związku z art. 370
k.p.c., art. 378 § 1 k.p.c., art. 382 k.p.c. i art. 386 k.p.c., a ponadto naruszenie przepi-
sów art. 45 ust. 1 Konstytucji RP, art. 6 ust. 1 zdanie 1 Konwencji o Ochronie Praw
Człowieka i Podstawowych Wolności. Według skarżącego, Sąd drugiej instancji
naruszył art. 386 § 4 k.p.c. przez niezastosowanie tego przepisu chociaż Sąd pierw-
szej instancji nie rozpoznał sprawy co do istoty. Sąd drugiej instancji jednocześnie
naruszył art. 373 k.p.c. w związku z art. 370 k.p.c., odrzucając apelację powoda w
części dotyczącej roszczenia o nawiązanie stosunku pracy, jako skierowaną prze-
ciwko orzeczeniu nieistniejącemu. Sąd drugiej instancji przyjął, że w wyroku z dnia
6
21 kwietnia 2006 r. Sąd Rejonowy w Płocku nie podjął żadnej decyzji procesowej w
stosunku do następujących roszczeń powoda: 1) roszczenia o ponowne zatrudnienie
na podstawie art. 12 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach
rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu
pracy; 2) roszczenia o zasądzenie na rzecz powoda odszkodowania za utracone
przez niego dochody w okresie od 1 lipca 2002 r. (data rozwiązania stosunku pracy)
do dnia ponownego nawiązania stosunku pracy z pozwanym na podstawie art. 471
k.c., art. 12 ustawy o zwolnieniach grupowych oraz art. 300 k.p.
Według skarżącego wskazane roszczenia były wielokrotnie i konsekwentnie
podnoszone przez powoda w toku całego postępowania i stanowiły istotę rozpozna-
wanej sprawy. Natomiast Sąd drugiej instancji z naruszeniem art. 386 § 4 k.p.c. nie
zbadał, jakie roszczenia powód faktycznie zgłosił w postępowaniu w pierwszej in-
stancji. Sąd drugiej instancji ustalił zakres rozpoznania sprawy przez Sąd pierwszej
instancji nie na podstawie całości akt sprawy, lecz głównie na podstawie komparycji,
sentencji oraz uzasadnienia wyroku Sądu Rejonowego w Płocku z dnia 21 kwietnia
2006 r. Sąd drugiej instancji nie wziął pod uwagę większości pism procesowych po-
woda, w których precyzował on swoje roszczenia. Skarżący powołał się na pismo
procesowe nr 5 z dnia 7 maja 2003 r., pismo procesowe nr 6 z dnia 4 lipca 2003 r.
oraz na apelację z dnia 24 maja 2004 r. Brak merytorycznego odniesienia się przez
Sąd Rejonowy w Płocku do roszczeń powoda, których podstawę stanowi art. 12
ustawy o zwolnieniach grupowych (roszczenia o ponowne zatrudnienie powoda oraz
roszczenia o wypłacenie odszkodowania z tytułu niewykonania przez pozwaną
Spółkę obowiązku ponownego zatrudnienia powoda), uzasadnia - według skarżące-
go - zarzut nierozpoznania istoty sprawy przez Sąd Rejonowy w Płocku. Zarzut ten
jest również uzasadniony ze względu na fakt, że Sąd Rejonowy w Płocku faktycznie
rozpoznał wyłącznie roszczenie, które nie było zgłoszone przez powoda jako rosz-
czenie samodzielne, lecz jako jedno z roszczeń alternatywnych. Powód domagał się
bowiem albo ponownego zatrudnienia na podstawie art. 12 ustawy o zwolnieniach
grupowych albo przywrócenia do pracy na podstawie art. 45 k.p. Rozpoznanie tylko
jednego ze zgłoszonych roszczeń alternatywnych oznacza natomiast brak rozpozna-
nia sprawy co do istoty, roszczenia alternatywne powinny być bowiem rozpoznane
łącznie.
Według skarżącego Sąd drugiej instancji naruszył art. 351 § 1 k.p.c. przez
jego błędne zastosowanie. Nieuzasadniona jest bowiem teza wyrażona przez ten
7
Sąd, że w niniejszej sprawie powód powinien złożyć wniosek o uzupełnienie wyroku
Sądu Rejonowego w Płocku. Po pierwsze, nie jest możliwe złożenie wniosku o uzu-
pełnienie wyroku w przypadku, gdy w wyroku tym Sąd pierwszej instancji podjął de-
cyzję procesową co do wszystkich roszczeń powoda (oddalając powództwo w po-
zostałym zakresie), a zatem również co do roszczeń, do których sąd ten nie odniósł
się merytorycznie. Po drugie, Sąd drugiej instancji popadł również w istotną sprzecz-
ność. Z jednej bowiem strony argumentował, że powód powinien złożyć wniosek o
uzupełnienie wyroku Sądu pierwszej instancji, a z drugiej strony powołał się na uza-
sadnienie wyroku tego Sądu, z którego wynika, że powód nie zgłaszał w postępowa-
niu przed tym Sądem roszczeń wynikających z art. 12 ustawy o zwolnieniach grupo-
wych. Wspomniana sprzeczność wynika stąd, że składając wniosek o uzupełnienie
wyroku o rozstrzygnięcie dotyczące roszczeń, powód musiałby powołać się na fakt
zgłoszenia w postępowaniu przed Sądem Rejonowym w Płocku wspomnianych rosz-
czeń wynikających z art. 12 ustawy o zwolnieniach grupowych.
Według skarżącego Sąd drugiej instancji naruszył zasadę rzetelnego postę-
powania sądowego. Zasada ta wynika z art. 45 ust. 1 Konstytucji RP i art. 6 ust. 1
zdanie 1 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności. Zasada
ta stanowi w ujęciu doktryny prawa naczelną zasadę wymiaru sprawiedliwości. Sąd
drugiej instancji naruszył art. 367 § 1, art. 378 § 1, art. 382 i art. 386 k.p.c. w zakre-
sie, w jakim przepisy te określają cel i istotę postępowania apelacyjnego. Sąd drugiej
instancji orzekał natomiast w oderwaniu od akt sprawy, w zasadzie jedynie na pod-
stawie wyroku Sądu Rejonowego w Płocku. W konsekwencji, Sąd ten uchylił się w
praktyce od kontroli postępowania przed Sądem Rejonowym w Płocku, nie zbadał
nawet, jakie roszczenia powód w rzeczywistości zgłosił w pierwszej instancji.
W ocenie skarżącego Sąd drugiej instancji powinien wszechstronnie skontro-
lować w toku postępowania apelacyjnego, zgodnie z istotą i celem tego postępowa-
nia, czy w postępowaniu w pierwszej instancji nie doszło do naruszenia zagwaranto-
wanego w Konstytucji RP oraz w Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawo-
wych Wolności prawa do rzetelnego rozpoznania sprawy przez niezawisły sąd. Kon-
trola w tym zakresie powinna być przeprowadzona przez Sąd Okręgowy w Płocku,
tym bardziej, że powód już w apelacji od wyroku Sądu Rejonowego z dnia 21 kwiet-
nia 2006 r. zwracał uwagę na rażące naruszenie przez Sąd Rejonowy w Płocku
przepisów postępowania, polegające na nieuwzględnieniu zgłoszonych przez po-
woda roszczeń, których podstawę stanowi art. 12 ustawy o zwolnieniach grupowych.
8
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Rozpoznaniu przed Sądem Najwyższym w granicach podstawy skargi kasa-
cyjnej (por. art. 39813
§ 1 k.p.c.) pozostawały wyłącznie zarzuty dotyczące postępo-
wania. Do podstawy naruszenia przepisów postępowania (art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c.)
odnoszą się bowiem wszystkie zarzuty skargi powoda o naruszeniu wskazanych w
skardze przepisów Kodeksu postępowania cywilnego, a także te zarzuty, które skar-
żący łączy z nierozpoznaniem istoty sprawy, w konsekwencji czego - jego zdaniem -
naruszony został również art. 45 ust. 1 Konstytucji i art. 6 ust. 1 zdanie pierwsze
Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności. Ograniczenie
podstaw skargi kasacyjnej do kwestii procesowych (postępowania sądowego) wyłą-
czyło z zakresu rozpoznania przez Sąd Najwyższy problemy materialnoprawne, które
wynikają z zaskarżonego wyroku. W szczególności w zaskarżonym wyroku wyrażone
zostało stanowisko o zupełności unormowania odpowiedzialności odszkodowawczej
pracodawcy za bezprawne wypowiedzenie umowy o pracę zawartej w przepisach
Kodeksu pracy (art. 45 § 1 i § 2 oraz art. 471
k.p.) i wyłączeniu dochodzenia innych
jeszcze roszczeń odszkodowawczych na podstawie przepisów Kodeksu cywilnego
(art. 415 i art. 471 k.c.) w związku z art. 300 k.p. Stanowisko wyroku dotyczące wy-
kładni przepisów prawa materialnego i zastosowania tych przepisów do ustalonego w
sprawie stanu faktycznego nie zostało poddane przez skarżącego rozpoznaniu kasa-
cyjnemu, w związku z czym (por. art. 39813
§ 1 k.p.c.) Sąd Najwyższy w granicach
podstawy skargi rozpoznał tylko proceduralne aspekty dochodzonego w sprawie
roszczenia.
Centralnym elementem podstawy skargi kasacyjnej powoda, tym co - zdaniem
skarżącego - powoduje naruszenie każdego ze wskazanych w skardze przepisów,
jest nierozpoznanie części roszczeń procesowych - mianowicie żądania odszkodo-
wania na podstawie art. 471 k.c. (w związku z art. 300 k.p.) oraz żądanie ponownego
zatrudnienie na podstawie art. 12 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych
zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących
zakładu pracy. Przedstawione w skardze kasacyjnej zarzuty zasadzają się na twier-
dzeniu, że powód wyżej wymienionych roszczeń w sprawie „dochodził”, natomiast
Sąd drugiej instancji (poprzednio Sąd pierwszej instancji) - z naruszeniem wskaza-
9
nych przepisów roszczeń tych nie rozpoznał i nie rozpoznał zarzutów apelacyjnych
wskazujących na nierozpoznanie istoty sprawy.
Sąd Najwyższy stwierdza, że to zasadnicze twierdzenie skargi, twierdzenie z
którego skarżący wywodzi wszystkie szeroko i z emfazą przedstawione konsekwen-
cje o pozbawieniu powoda możliwości obrony jego praw i konstytucyjnego prawa do
sądu - jest bezpodstawne.
Roszczenie odszkodowawcze było przedmiotem dwuinstancyjnego postępo-
wania sądowego w sprawie. Sąd pierwszej instancji rozstrzygnął o tym przedmiocie
w części zasądzającej określone odszkodowanie (pkt 1 wyroku z 21 kwietnia 2006 r.)
i w części oddalającej żądanie odszkodowania przewyższającego odszkodowanie
określone w przepisach Kodeksu pracy (pkt 2 wyroku z 21 kwietnia 2006 r.). O tym
roszczeniu jako przedmiocie apelacji rozstrzygnął także Sąd drugiej instancji w wyro-
ku z dnia 4 stycznia 2007 r., po stwierdzeniu bezzasadności apelacji - apelację tę
oddalił (pkt 1 wyroku z 4 stycznia 2007 r.). W uzasadnieniu tej części wyroku Sąd
Okręgowy w Płocku potwierdził zasadność rozstrzygnięcia zaskarżonego wyroku w
jego części rozstrzygającej co do zasady przyznania powodowi odszkodowania za-
miast przywrócenia do pracy na podstawie art. 45 § 2 k.p. oraz co do wysokości tego
odszkodowania należnego na podstawie art. 471
k.p., przy braku podstawy do pod-
wyższenia odszkodowania według przepisów Kodeksu cywilnego.
Jeżeli natomiast chodzi o nawiązanie stosunku pracy na podstawie art. 12
ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracow-
nikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy, to Sąd pierwszej
instancji nie objął postępowaniem w sprawie takiego przedmiotu i konsekwentnie nie
rozstrzygnął o tym przedmiocie w wyroku z dnia 21 kwietnia 2006 r. Brak rozstrzy-
gnięcia o przedmiocie dotyczącym nawiązania stosunku pracy potwierdził Sąd Okrę-
gowy w postępowaniu apelacyjnym. Sąd ten stwierdzając brak substratu zaskarżenia
apelacją - apelację powoda w tym zakresie odrzucił (pkt 2 wyroku z dnia 4 stycznia
2007 r.).
Określenie zakresu postępowania apelacyjnego adekwatnie do przedmiotu
rozpoznania i przedmiotu orzeczenia pierwszoinstancyjnego stanowi niebudzącą
wątpliwości realizację zasad sądowego postępowania cywilnego - zasady dyspozy-
cyjności i zakazu orzekania ponad żądanie (art. 321 k.p.c.), oraz dopuszczalności
apelacji tylko od wyroku Sądu pierwszej instancji a niedopuszczalności apelacji od
braku rozstrzygnięcia w wyroku sądu pierwszej instancji (art. 367 § 1 k.p.c.). Zasto-
10
sowanie się przez sądy obu instancji do zasady dyspozycyjności polegającej na
związaniu Sądu granicami żądania powództwa i rozpoznawaniu wyłącznie przed-
miotu sporu (żądania) nie zostało w skardze kasacyjnej skutecznie zakwestionowa-
ne. Decydujące z punktu widzenia zasady dyspozycyjności jest określenie przez po-
woda przedmiotu procesu poprzez właściwe zgłoszenie żądania dochodzonej w ra-
mach danej sprawy ochrony. Właściwe zgłoszenie żądania musi odpowiadać warun-
kom pozwu określonym w art. 187 § 1 k.p.c., to znaczy powinno zawierać dokładnie
określone żądanie i przytoczenie okoliczności faktycznych uzasadniających żądanie.
Wbrew zawartemu w skardze twierdzeniu, w postępowaniu zakończonym w pierw-
szej instancji wyrokiem z dnia 21 kwietnia 2006 r., powód nie zgłosił podlegającego
rozpoznaniu żądania ponownego zatrudnienia ze względu na okoliczności faktyczne,
o których mowa w art. 12 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach
rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu
pracy. Zgłoszenia takiego nie można było - wbrew argumentacji skargi - wyprowadzić
z pozwu i z pism procesowych powoda na zasadzie, jak to określił skarżący - alter-
natywności przywrócenia do pracy (wyraźnie w pozwie żądanego z powołaniem się
na niezgodne z prawem wypowiedzenie umowy o pracę) albo ponownego zatrudnie-
nia na podstawie art. 12 powołanej wyżej ustawy. To ostatnie żądanie nie mogło być
wyprowadzone z podstawy faktycznej pozwu dotyczącej kwestionowania wypowie-
dzenia umowy o pracę, a w szczególności podanych przez pracodawcę przyczyn
tego wypowiedzenia; przedmiotem ochrony wynikającej z art. 12 ustawy z 28 grudnia
1989 r. jest odrębne uprawnienie do ponownego zatrudnienia odpowiadające obo-
wiązkowi pracodawcy, który rozwiązał stosunek pracy z określonych przyczyn doty-
czących pracodawcy i ponownie zatrudnia pracowników w tej samej grupie zawodo-
wej, a pracownik zgłosił zamiar powrotu do zakładu pracy w ciągu roku od rozwiąza-
nia stosunku pracy.
Zupełnie chybione jest powoływanie się przez skarżącego na pisma proceso-
we powoda z 7 maja 2003 r. i z 4 lipca 2003 r., przede wszystkim dlatego, że są to
czynności postępowania, które zostało zakończone już poprzednim wyrokiem Sądu
pierwszej instancji - wyrokiem z dnia 20 kwietnia 2004 r. W wyroku tym po wyjaśnie-
niu bezprawności rozwiązania z powodem umowy o pracę Sąd Pracy zasądził na
rzecz powoda odszkodowanie na podstawie art. 45 § 2 k.p. w miejsce żądanego
przywrócenia do pracy. Był to jedyny przedmiot rozstrzygnięcia w tym wyroku, nie
zawierał on bowiem rozstrzygnięcia negatywnego, w szczególności nie oddalał rosz-
11
czenia o ponowne zatrudnienie. W związku z takim przedmiotem wyroku z dnia 20
kwietnia 2004 r., postępowanie apelacyjne z apelacji powoda od tego wyroku doty-
czyło wyłącznie roszczenia rozpoznawanego bo powód miał uzasadniony interes
(gravamen) żądania przywrócenia do pracy (por. uchwała składu siedmiu sędziów
Sądu Najwyższego z dnia 25 lutego 1999 r., III ZP 34/98, OSNP 2000 nr 2, poz. 44 -
stwierdzająca dopuszczalność apelacji powoda od wyroku, w którym sąd pierwszej
instancji na podstawie art. 4771
§ 2 k.p.c. w związku z art. 8 k.p. i art. 56 k.p. zasądził
odszkodowanie w miejsce żądanego przywrócenia do pracy i nie oddalił powództwa
w żadnym zakresie).
Ponieważ apelacja - o czym była już mowa wyżej - nie jest dopuszczalna od
nieistniejącego w wyroku rozstrzygnięcia, a ponadto w postępowaniu apelacyjnym -
stosownie do art. 383 k.p.c. - nie można rozszerzyć żądania pozwu ani występować
z nowymi roszczeniami, skarżący bezpodstawnie twierdzi, że roszczenie pozwu mo-
gło wynikać z apelacji od wyroku z dnia 20 kwietnia 2004 r. Po uchyleniu tego wyroku
i przekazaniu sprawy do ponownego rozpoznania wyrokiem Sądu drugiej instancji z
dnia 21 października 2005 r. - ponowne rozpoznanie obejmowało wyłącznie przed-
miot ochrony (żądanie) rozpoznany przez Sąd drugiej instancji w postępowaniu ape-
lacyjnym. W ramach ponownego rozpoznania sprawy oczywiście powód mógł w po-
stępowaniu przed Sądem pierwszej instancji rozszerzyć zakres żądanej ochrony i
wystąpić - z zachowaniem wymienionych wyżej warunków z art. 187 § 1 k.p.c. - z
nowym żądaniem o ponowne zatrudnienie. Jednakże powód tego nie uczynił, co - o
czym już także była wyżej mowa - spowodowało uzasadnione zasadą dyspozycyjno-
ści ograniczenie orzeczenia przez Sąd pierwszej instancji w wyroku z dnia 21 kwiet-
nia 2006 r. tylko do zgłoszonego w sprawie żądania o przywrócenie do pracy i od-
szkodowanie za bezprawne rozwiązanie umowy o pracę. Konsekwentnie zaś do
przedmiotu tego wyroku, nieobejmującego żądania o ochronę na podstawie art. 12
ustawy z 28 grudnia 1989 r., także postępowanie apelacyjne od tego wyroku nie mo-
gło spowodować rozszerzenia powództwa (art. 383 k.p.c.) ani nie mogło doprowadzić
do rozpoznania apelacji od orzeczenia niewydanego (art. 321 k.p.c.).
Mając powyższe na uwadze, stwierdzając bezzasadność podstawy skargi ka-
sacyjnej Sąd Najwyższy orzekł stosownie do art. 39814
k.p.c., bez potrzeby rozpatry-
wania poprawności wyrażonego w zaskarżonym wyroku poglądu w przedmiocie nie-
mającego zastosowania w sprawie postępowania o uzupełnienie wyroku (art. 351
k.p.c.).
12
========================================