Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CSK 264/07
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 21 lutego 2008 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Marek Sychowicz (przewodniczący)
SSN Krzysztof Pietrzykowski (sprawozdawca)
SSN Hubert Wrzeszcz
w sprawie z powództwa Agencji Wydawniczej „T.(...)” sp. z o.o. w C.
przeciwko B. O., „R.(...)” S.A. w W. i „K.(...)” S.A w K.
o zakazanie czynów nieuczciwej konkurencji,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 21 lutego 2008 r.,
skargi kasacyjnej pozwanej B. O. od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 9 listopada 2006
r., sygn. akt I ACa (…),
1. uchyla zaskarżony wyrok w stosunku do pozwanej B. O. w części zmieniającej
wyrok sądu pierwszej instancji (pkt 2 lit. a-d) i orzekającej o kosztach
postępowania apelacyjnego (pkt 4) i w tym zakresie przekazuje sprawę Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania
kasacyjnego;
2. oddala skargę kasacyjną w pozostałej części.
Uzasadnienie
„Agencja Wydawnicza T.(...)” Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w C.,
2
powołując się na art. 296 ust. 2 pkt 2 ustawy z dnia 30 czerwca 2000 r. - Prawo
własności przemysłowej (jedn. tekst: Dz. U. z 2003 r. Nr 119, poz. 1117 ze zm.; dalej:
p.w.p.) oraz art. 3 ust. 1 i art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu
nieuczciwej konkurencji (jedn. tekst: Dz. U. z 2003 r. Nr 153, poz. 1503 ze zm.; dalej:
u.z.n.k.), wniosła o zakazanie pozwanym B. K., prowadzącej działalność gospodarczą
pod nazwą Agencja Promocyjna K.(...) w R., Spółce akcyjnej „R.(...)” w W. oraz Spółce
akcyjnej „K.(...)” w K. wprowadzania do obrotu czasopism krzyżówkowych opatrywanych
oznaczeniami numerycznymi „100”, „200”, „222”, „300” „333”, „500”, „1000”,
wprowadzania do obrotu czasopism opatrywanych barwnymi ramkami wokół diagramów
krzyżówek z wewnętrznym tłem w odcieniu ramki, wprowadzania do obrotu czasopism
krzyżówkowych opatrzonych kolorowym bokiem, wprowadzania do obrotu czasopism
opatrzonych określeniem „trudniejsze wyrazy” na bokach diagramów, tj. wprowadzania
do obrotu 28 wymienionych przez powódkę czasopism. Ponadto powódka wniosła o
nakazanie opublikowania przez pozwaną B. K. oświadczenia w dodatku żółtym „R.(...)”
oświadczenia o treści wskazanej w pozwie. Pozwane wniosły o oddalenie powództwa.
Wyrokiem z dnia 25 października 2005 r. Sąd Okręgowy w K. (I) zakazał
pozwanym: (1) wprowadzania do obrotu czasopism krzyżówkowych opatrywanych na
okładkach oznaczeniami numerycznymi, objętymi zastrzeżonymi na rzecz powódki
znakami towarowymi „100”, „200”, „222”, „300” „333”, „500”, „1000”, (2) wprowadzania
do obrotu czasopism krzyżówkowych opatrywanych barwnymi ramkami wokół
diagramów krzyżówek z wewnętrznym tłem w odcieniu ramki, (3) wprowadzania do
obrotu czasopism krzyżówkowych opatrzonych bokiem w kolorach żółtym, czerwonym,
niebieskim, różowym, zielonym, czarnym, stanowiących zastrzeżony na rzecz powódki
znak towarowy, tj. wprowadzania do obrotu 17 wymienionych w wyroku czasopism oraz
dodatków z krzyżówkami do 2 czasopism, (II) nakazał pozwanej B. K. opublikowanie w
dodatku żółtym „R.(...)” oświadczenia o podanej w wyroku treści, (III) w pozostałym
zakresie oddalił powództwo, (IV) ustalił ostateczny wpis na kwotę 100.000 zł, (V)
nakazał pobrać od powódki na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w K. kwotę
24.525 zł, a od pozwanych solidarnie kwotę 73.575 zł – tytułem brakującej części wpisu
ostatecznego oraz (VI) zasądził solidarnie od pozwanych na rzecz powódki kwotę
2.141,25 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.
W uzasadnieniu wyroku Sąd Okręgowy podkreślił w szczególności, że powódka i
pozwana B. K. działają na tym samym rynku jako wydawcy czasopism krzyżówkowych,
są więc konkurentkami. Bezsporne jest, że pozostałe pozwane uczestniczą w
3
dystrybucji czasopism pozwanej B. K. Powódka jest podmiotem praw ochronnych z
rejestracji znaków towarowych wykorzystywanych przez nią w działalności wydawniczej.
Oznacza to, że osoba, której prawo ochronne na znak towarowy zostało naruszone,
może żądać m. in. zaniechania naruszania i ogłoszenia w prasie stosownego
oświadczenia (art. 296 ust. 1 p.w.p.). Aby uznać, że doszło do naruszenia prawa
ochronnego na znak towarowy, wystarczające jest stwierdzenie, że osoba inna niż
uprawniona z rejestracji bezprawnie używa w obrocie gospodarczym znaku
identycznego lub podobnego do zarejestrowanego znaku towarowego w odniesieniu do
towarów identycznych lub podobnych, jeżeli istnieje ryzyko wprowadzenia odbiorców w
błąd, które obejmuje w szczególności ryzyko skojarzenia ze znakiem towarowym
zarejestrowanym (art. 296 ust. 2 pkt 2 p.w.p.). Osoba, której prawo ochronne zostało
naruszone, może również wystąpić z roszczeniami przeciwko osobie, która tylko
wprowadza do obrotu towary oznaczone przez inną osobę znakiem towarowym.
Niezależnie od uprawnień przysługujących z rejestracji znaków towarowych, efekty
działań przedsiębiorcy w postaci pozyskanej klienteli, renomy i rozpoznawalności jego
towarów, osiągnięte w wyniku stosowania oryginalnych i innowacyjnych rozwiązań w
zakresie szaty graficznej jego produktów, podlegają ochronie według ustawy o
zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Sąd I instancji uznał, że pozwana B. K. stosowała
charakterystyczne dla wydawnictw powódki oznaczenia numeryczne i ich kolorystykę:
kolorowy bok, a także barwne ramki. Biorąc pod uwagę, że produkty powódki i pozwanej
B. K. wykazują podobieństwo zewnętrzne, adresowane są do tego samego kręgu
odbiorców, a ponadto ich wprowadzanie do obrotu następuje w tych samych punktach
sprzedaży, należało stwierdzić, że podobieństwo stosowanych oznaczeń sprzyja
wprowadzeniu odbiorców w błąd. Pozwana B. K., wprowadzając do swych czasopism
rozpropagowany już uprzednio charakterystyczny dla wydawnictw powódki element
graficzny w postaci kolorowych ramek otaczających diagramy krzyżówek, podjęła
działania, których skutkiem mogło być wprowadzenie czytelników w błąd co do
pochodzenia czasopisma. Konsekwencją uznania, że pozwana B. K. naruszyła prawa
ochronne przysługujące stronie powodowej z rejestracji znaków i nałożenia na nią
zakazu wprowadzania do obrotu określonych czasopism, było rozciągnięcie tego zakazu
również na obu pozostałych pozwanych jako podmiotów, które uczestniczą we
wprowadzaniu do obrotu czasopism pozwanej B. K. (art. 296 ust. 3 p.w.p.). Sąd I
instancji oddalił natomiast powództwo w zakresie zakazania pozwanym wprowadzania
do obrotu czasopism, w których pozwana B. K. zastosowała oznaczenie „trudniejsze
4
wyrazy” na kolorowych bokach obejmujących diagramy krzyżówek, gdyż nie wykazano,
że pozwana B. K. podejmuje działanie polegające na umieszczaniu w czasopismach
elementu zastrzeżonego na rzecz powódki.
Apelacje od części wyroku wniosły pozwane B. K. i „R.(...)” S.A. Wyrokowi Sądu I
instancji pozwane zarzuciły naruszenie: art. 296 ust. 2 p.w.p., art. 156 ust. 1 pkt 2 p.w.p.
przez jego niezastosowanie w sprawie, art. 10 ust. 1 u.z.n.k., art. 233 § 1 k.p.c. i art. 232
k.p.c. przez dokonanie błędnych ustaleń faktycznych, art. 217 § 2 k.p.c., art. 227 k.p.c.,
art. 278 - 286 k.p.c. i art. 235 k.p.c. przez pominięcie środków dowodowych
wnioskowanych przez pozwane na okoliczności mające dla rozstrzygnięcia sprawy
istotne znaczenie, art. 98 i 99 k.p.c. przez zasądzenie od pozwanych na rzecz powódki
kosztów procesu i obciążenie pozwanych kosztami wpisu sądowego w sytuacji, gdy
żądania powódki są bezzasadne. Pozwana „K.(...)” S.A. zaskarżyła postanowienie
zawarte w wyroku Sądu instancji w przedmiocie kosztów postępowania, wnosząc
o nieobciążanie jej kosztami procesu przez zastosowanie art. 102 k.p.c.
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 9 listopada 2006 r. (1) sprostował oczywistą
omyłkę pisarską w pkt I.3 zaskarżonego wyroku, (2) zmienił wyrok (a) w pkt I w ten
sposób, że zakazał pozwanym wprowadzania do obrotu czasopism krzyżówkowych
opatrywanych na okładkach oznaczeniami numerycznymi „100”, „200”, „222”, „300”
„333”, „500”, „1000”, (b) w pkt II w ten sposób, że nakazał pozwanej B. K. obecnie O.
opublikowanie w dodatku żółtym „R.(...)” oświadczenia o podanej w wyroku treści,
dostosowanej do zmienionego pkt I, (c) w pkt V w ten sposób, że nakazał pobrać od
powódki na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w K. kwotę 48.000 zł, a od
pozwanych solidarnie kwotę 50.000 zł – tytułem brakującej części wpisu ostatecznego,
(d) w pkt VI w ten sposób, że wzajemnie zniósł między stronami koszty postępowania,
(3) w pozostałej części oddalił apelacje pozwanych B. K. obecnie O. i „R.(...)” S.A. w W.
i zażalenie „K.(...)” S.A. w K. oraz (4) wzajemnie zniósł między stronami koszty
postępowania apelacyjnego.
Sąd Apelacyjny poczynił dodatkowe ustalenia w zakresie przysługiwania
powódce ochrony wynikającej z rejestracji znaków towarowych oraz odniósł się do
zarzutów apelacji dotyczących oceny dowodów dokonanej przez Sąd I instancji.
Następnie podkreślił, że Pozwana B. K. działała tak jak powódka na rynku wydawnictw
krzyżówkowych. Towary oferowane do sprzedaży przez pozwaną B. K. - krzyżówki -
były identyczne z towarami oferowanymi przez powódkę. W szacie graficznej krzyżówek
wprowadzanych do obrotu gospodarczego przez powódkę i pozwaną B. K.
5
eksponowane są oznaczenia numeryczne, które wskazują na liczbę krzyżówek
zawartych w wydawnictwie oraz zdjęcie kobiety. Zdaniem Sądu Apelacyjnego, taka
szata graficzna może wprowadzać nabywcę krzyżówek w błąd odnośnie pochodzenia
pisma, rzadko kiedy kupujący krzyżówki sprawdza bowiem wydawcę. To, że oznaczenia
cyfrowe różnią się krojem czcionki, nie niweczy możliwości wprowadzenia w błąd. Pisma
nadal wykazują podobieństwo zewnętrzne, adresowane są do tego samego kręgu
odbiorców, a ponadto ich wprowadzanie do obrotu następuje w tych samych punktach
sprzedaży. Natomiast, według Sądu Apelacyjnego, kolorystyka diagramów nie jest dla
odbiorcy istotna i to nie ten element wyróżnia produkt i jego twórcę. Kolorowy bok, mimo
zarejestrowania jako, znaku towarowego, nie posiada zdolności odróżniającej.
Stosowanie kolorowych diagramów nie ma większego wpływu na to, czy odbiorca
skojarzy towary oferowane przez pozwaną B. K. z towarami powódki. Z tego względu,
mimo przysługującej stronie powodowej ochrony wynikającej ze znaków towarowych,
wyrok Sądu I instancji należało zmienić w zakresie, w jakim zakazał pozwanym
wprowadzania do obrotu czasopism krzyżówkowych opatrywanych barwnymi ramkami
wokół diagramów krzyżówek z wewnętrznym tłem w odcieniu ramki czy też opatrzonych
kolorowym bokiem. Konsekwentnie została zmieniona treść oświadczenia, jakie
pozwana B. K. obowiązana jest opublikować, a także zmieniono stosunek, w jakim
strony są obowiązane do ponoszenia kosztów sądowych.
Sąd Apelacyjny wyjaśnił ponadto, w jakim zakresie sprostował wyrok Sądu I
instancji oraz dlaczego oddalił zażalenie pozwanej „K.(...)” S.A.
Pozwana B. O. w skardze kasacyjnej zaskarżyła wyrok Sądu Apelacyjnego w
części dotyczącej pkt 2a, 2b, 2c, 2d, 3 i 4, zarzucając naruszenie prawa materialnego,
mianowicie art. 296 ust. 2 pkt 2 p.w.p. przez błędną wykładnię oraz błędne
zastosowanie, art. 10 u.z.n.k. przez błędną wykładnię oraz błędne zastosowanie i art.
156 ust. 1 pkt 2 p.w.p. przez niezastosowanie tego przepisu w sprawie. Pozwana
zarzuciła ponadto naruszenie przepisów postępowania, mianowicie art. 384 k.p.c. przez
naruszenie zakazu reformationis in peius, art. 321 § 1 w związku z art. 391 § 1 k.p.c.
przez naruszenie zakazu wyrokowania co do przedmiotu, który nie był objęty żądaniem i
zasądzenia ponad żądanie, art. 378 § 1 k.p.c. przez nierozpoznanie wszystkich
zarzutów apelacji pozwanej i art. 328 § 2 w związku z art. 391 § 1 k.p.c. przez
sporządzenie uzasadnienia wyroku nieodpowiadającego wymaganiom tego przepisu.
Powódka w odpowiedzi na skargę kasacyjną zakwestionowała wszystkie
podniesione w skardze zarzuty.
6
Prokurator Generalny w piśmie z dnia 3 grudnia 2007 r. wyraził pogląd, że skarga
kasacyjna pozwanej B. O. zasługuje na uwzględnienie. Powódka i pozwana B. O.
wniosły na piśmie odpowiedzi na stanowisko Prokuratora Generalnego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarzuty naruszenia przez Sąd Apelacyjny art. 321 § 1 i art. 384 k.p.c. są
oczywiście uzasadnione. Sąd Okręgowy orzekł o zakazie wprowadzania do obrotu
konkretnych czasopism krzyżówkowych, przez wskazanie ich tytułów i numerów
wydawniczych oraz m. in. umieszczanych na okładkach ściśle określonych oznaczeń
numerycznych jako znaków towarowych zarejestrowanych na rzecz powódki. Natomiast
Sąd Apelacyjny zmienił wyrok Sądu Okręgowego, odnosząc wspomniany zakaz do tych
czasopism, na okładkach których zostały umieszczone oznaczenia numeryczne „100”,
„200”, „222”, „300”, „333”, „500” i „1000” bez wskazania, do których konkretnie
czasopism odnosi się ten zakaz. W ten sposób Sąd Apelacyjny orzekł na niekorzyść
pozwanej B. O., co w sytuacji, gdy powódka nie wniosła apelacji, oznacza naruszenie
określonego w art. 384 k.p.c. zakazu reformationis in peius. W konsekwencji tego
naruszenia Sąd Apelacyjny naruszył też art. 321 § 1 k.p.c. przez to, że orzekł co do
przedmiotu nieobjętego żądaniem pozwu i ponad to żądanie. Należy bowiem podkreślić,
że powódka nie domagała się zakazania pozwanej B. O. w ogóle wprowadzania do
obrotu czasopism krzyżówkowych o oznakowaniach identycznych lub podobnych do
zarejestrowanych przez powódkę znaków towarowych, ale chodziło jej tylko o ściśle
określone czasopisma. Powódka przyznała to m. in. w odpowiedzi na stanowisko
Prokuratora Generalnego, podkreślając, że na okładkach czasopism krzyżówkowych
oznaczenie numeryczne może zostać użyte w różnym charakterze, powódka zaś
kwestionowała posługiwanie się przez pozwaną B. O. jedynie takimi oznaczeniami
numerycznymi, które są umieszczane w centralnej, górnej części okładki oraz są pisane
największą czcionką w miejscu zwyczajowo przyjętym dla tytułów prasowych. W tej
sytuacji niezrozumiałe jest stanowisko powódki, że Sąd Apelacyjny nie naruszył w
zaskarżonym wyroku art. 321 § 1 ani art. 384 k.p.c.
Nie zasługują natomiast na uwzględnienie pozostałe zarzuty naruszenia
przepisów postępowania podniesione w skardze kasacyjnej. Po pierwsze, pozwana B.
O. nie wykazała, aby Sąd Apelacyjny rozpoznał wniesioną przez nią apelację poza jej
granicami, a w szczególności nie odniósł się do wszystkich podniesionych w apelacji
zarzutów naruszenia przepisów prawa materialnego (art. 296 ust. 2 i art. 156 ust. 1 pkt
2 p.w.p., art. 10 u.z.n.k.) i przepisów postępowania (art. 233 § 1 i art. 232 k.p.c.). Po
7
drugie, odnosząc się do zarzutu naruszenia art. 328 § 2 k.p.c., należy podzielić
stanowisko Prokuratora Generalnego, że przepis ten może wypełniać podstawę
kasacyjną określoną w art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c. tylko wyjątkowo, gdy z powodu
istotnych braków w uzasadnieniu zaskarżone orzeczenie nie poddaje się kontroli
kasacyjnej (m. in. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 18 kwietnia 1997 r., I PKN 97/97,
OSNAPiUS 1998, nr 4, poz. 121, z dnia 26 listopada 1999 r., III CKN 460/98, OSNC
2000, nr 5, poz. 100 oraz z dnia 25 października 2000 r., IV CKN 142/00, niepubl.).
Naruszenie art. 328 § 2 w związku z art. 391 § 1 k.p.c. może stanowić usprawiedliwioną
podstawę skargi kasacyjnej tylko wtedy, gdy uzasadnienie zaskarżonego wyroku nie
posiada wszystkich koniecznych elementów, bądź zawiera tak kardynalne braki, które
uniemożliwiają kontrolą kasacyjną (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 marca 2006 r., I
CSK 147705, niepubl.). Taka zaś sytuacja w niniejszej sprawie nie wystąpiła, a tym
samym postawiony w skardze kasacyjnej zarzut naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. w
związku z art. 391 § 1 k.p.c. jest nieuzasadniony.
Nie zasługują również na uwzględnienie podniesione w skardze kasacyjnej
zarzuty naruszenia prawa materialnego.
Pozwana B. O. zarzuciła błędną wykładnię art. 296 ust. 2 pkt 2 p.w.p. i art. 10
u.z.n.k. Odnosząc się do tych zarzutów oraz podzielając stanowisko zajęte przez
Prokuratora Generalnego, należy podkreślić, że przytoczona w uzasadnieniu skargi
kasacyjnej argumentacja ma wartość teoretyczną, ale nie znajduje odniesienia do stanu
faktycznego występującego w niniejszej sprawie. Powołane zaś w uzasadnieniu skargi
orzeczenia Sądu Najwyższego i Naczelnego Sądu Administracyjnego nie mają związku
z niniejszą sprawą, skoro zostały wydane w odmiennych stanach faktycznych bądź
prawnych. Pozwana twierdzi przede wszystkim, że błędna wykładnia wymienionych
przepisów polega na przyjęciu, iż oznaczenia numeryczne na okładkach czasopism
krzyżówkowych mogą wprowadzać przeciętnego odbiorcę w błąd co do pochodzenia
tak oznaczonych towarów. W rzeczywistości zaś, jej zdaniem, są one oznaczeniami
ogólnoinformacyjnymi, które nie mają konkretnej zdolności odróżniającej. Pozwana nie
bierze jednak pod uwagę okoliczności, że nie wszystkie używane przez nią oznaczenia
numeryczne były kwestionowane przez powódkę, ale tylko te, które są umieszczane w
miejscu zwyczajowo przyjętym dla tytułów prasowych. Pozwana całkowicie też
pominęła istotną kwestię tzw. wtórnej zdolności odróżniającej, uzyskanej przez sporne
oznaczenia wskutek wielkości udziału w rynku, intensywnej kampanii reklamowej itp.
Gdyby bowiem podzielić stanowisko pozwanej co do ogólnoinformacyjnego charakteru
8
oznaczeń numerycznych, to nie można pomijać tego, że zarejestrowany znak
towarowy, pozbawiony nawet pierwotnie zdolności odróżniania, w wyniku używania go
staje się nośnikiem informacji o pochodzeniu towaru, sprawiając powstanie ryzyka
wprowadzenia odbiorców w błąd co do pochodzenia danego produktu.
Zarzut naruszenia art. 296 ust. 2 pkt 2 p.w.p. i art. 10 u.z.n.k. przez błędne
zastosowanie sprowadza się zaś do zakwestionowania dokonanej przez Sąd
Apelacyjny subsumcji. Zarzut ten mógłby być uzasadniony w wypadku, gdyby
wykazano, że Sąd Apelacyjny zastosował niewłaściwą normę prawną do ustalonego
stanu faktycznego. Skoro jednak w skardze kasacyjnej tego nie stwierdzono, to
sformułowany w niej zarzut odnosi się w istocie do ustaleń faktycznych i oceny
dowodów, a to jest niedopuszczalne (art. 3983
§ 3 k.p.c.).
Nie jest trafny podniesiony przez pozwaną B. O. zarzut dotyczący
niezastosowania w niniejszej sprawie art. 156 ust. 1 pkt 2 p.w.p., zgodnie z którym
prawo ochronne na znak towarowy nie daje uprawnionemu prawa zakazywania
używania przez inne osoby w obrocie oznaczeń wskazujących w szczególności na
cechy i charakterystykę towarów, ich rodzaj, ilość, jakość, przeznaczenie, pochodzenie
czy datę wytworzenia lub okres przydatności. Zastosowanie przez Sąd Apelacyjny tego
przepisu w niniejszej sprawie mogłoby mieć miejsce tylko wtedy, gdyby powódka żądała
zakazania pozwanej informowania czytelników o liczbie krzyżówek w danym
czasopiśmie. W niniejszej jednak sprawie powódka, jak już dwukrotnie wyżej
podkreślono, domagała się orzeczenia zakazu wprowadzania do obrotu tylko
określonych czasopism, w których oznaczenia numeryczne, zarejestrowane jako znaki
towarowe, są umieszczane w miejscu zwyczajowo przyjętym dla tytułów prasowych.
Z przedstawionych powodów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39814
k.p.c. orzekł
jak w sentencji.