Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 26 lutego 2008 r.
II UK 166/07
Decyzja Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego w sprawie stwier-
dzenia „ustania rolniczego ubezpieczenia” nie jest wydawana w wyniku wzno-
wienia postępowania w sprawie zakończonej uprzednio wydaniem ostatecznej
decyzji o „podleganiu ubezpieczeniu rolniczemu” (art. 3a ust. 1 ustawy z dnia
20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników, jednolity tekst: Dz.U.
z 2008 r. Nr 50, poz. 291 ze zm.).
Przewodniczący SSN Jerzy Kuźniar (sprawozdawca), Sędziowie: SN Zbigniew
Myszka, SA Jolanta Pietrzak.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 26 lutego
2008 r. sprawy z wniosku Marzeny S. przeciwko Kasie Rolniczego Ubezpieczenia
Społecznego-Oddziałowi Regionalnemu w S. o ustalenie podlegania ubezpieczeniu
społecznemu rolników, na skutek skargi kasacyjnej organu rentowego od wyroku
Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 9 stycznia 2007 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i oddalił apelację wnioskodawczyni.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 9 stycznia 2007 r. [...] Sąd Apelacyjny w Szczecinie zmienił -
na skutek apelacji wnioskodawczyni Marzeny S. - wyrok Sądu Okręgowego-Sądu
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gorzowie Wielkopolskim z dnia 30 czerwca
2006 r. i poprzedzającą go decyzję organu rentowego - Kasy Rolniczego Ubezpie-
czenia Społecznego-Oddziału Regionalnego w S. i orzekł ustanie objęcia wniosko-
dawczyni ubezpieczeniem społecznym rolników od dnia 24 kwietnia 2006 r., to jest
od daty wydania zaskarżonej decyzji, w sprawie o ustalenie podlegania ubezpiecze-
niu społecznemu rolników.
W okolicznościach faktycznych ustalono, że od dnia 14 czerwca 2002 r. Ma-
rzena S., właścicielka gospodarstwa rolnego o powierzchni 9,18 ha, została objęta
2
rolniczym ubezpieczeniem społecznym w pełnym zakresie. Decyzja zawierała po-
uczenie o konieczności złożenia Kasie oświadczenia o kontynuowaniu ubezpieczenia
społecznego rolników po podjęciu działalności gospodarczej. W dniu 16 lutego 2006
r. doręczono organowi rentowemu zaświadczenie Naczelnika Urzędu Skarbowego w
S. o wysokości ryczałtu od przychodów wnioskodawczyni ewidencjonowanych za rok
2005. W postępowaniu wyjaśniającym zmierzającym do ustalenia daty podjęcia
działalności gospodarczej, wobec oświadczenia wnioskodawczyni, że działalność
gospodarczą rozpoczęła z dniem 1 lutego 2005 r., decyzją z dnia 26 kwietnia 2006 r.
organ rentowy ustalił, że od dnia 1 kwietnia 2005 r. (od następnego kwartału), nie
podlegała ona ubezpieczeniu społecznemu rolników. Odwołanie wnioskodawczyni od
tej decyzji Sąd Okręgowy w Gorzowie Wielkopolskim oddalił, wskazując że wniosko-
dawczyni od chwili podjęcia działalności gospodarczej nie złożyła w terminie oświad-
czenia o kontynuowaniu ubezpieczenia ani nie udokumentowała opodatkowania tej
działalności w formie zryczałtowanego podatku dochodowego, co zgodnie z art. 5a
ust. 1 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (jedno-
lity tekst: Dz.U. z 1998 r. Nr 7, poz. 25 ze zm.) w brzmieniu obowiązującym w lutym
2005 r., ustalonym ustawą z dnia 2 kwietnia 2004 r. o zmianie ustawy o ubezpiecze-
niu społecznym rolników oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 91, poz.
873 ze zm.), powoduje ustanie ubezpieczenia społecznego rolników z końcem
kwartału, w którym wnioskodawczyni podjęła działalność gospodarczą. Sąd Apela-
cyjny zmieniając wyrok Sądu pierwszej instancji wskazał, że art. 5a ust. 1 ustawy nie
miał w sprawie zastosowania, gdyż wnioskodawczyni podjęła pozarolniczą działal-
ność gospodarczą, nie podlegając ubezpieczeniu społecznemu rolników w pełnym
zakresie z mocy ustawy nieprzerwanie co najmniej 3 lata. Przed podjęciem działal-
ności gospodarczej podlegała bowiem ubezpieczeniu rolniczemu jedynie w okresie
od 14 czerwca 2002 r. do 1 grudnia 2004 r., tymczasem trzyletnie i nieprzerwane
podleganie przez rolnika ubezpieczeniu rolniczemu w pełnym zakresie z mocy
ustawy (art. 5a ustawy), musi przypadać bezpośrednio przed podjęciem pozarolni-
czej działalności gospodarczej. Jednocześnie Sąd Apelacyjny nie podzielił stanowi-
ska Sądu pierwszej instancji, że ubezpieczona mogła zostać wstecznie wyłączona z
rolniczego ubezpieczenia społecznego - od 1 kwietnia 2005 r., uznając że wyłączenie
z ubezpieczenia mogło nastąpić dopiero z dniem wydania decyzji, czyli z dniem 24
kwietnia 2006 r. W ocenie Sądu Apelacyjnego, jeśli organ rentowy nie wznawia po-
stępowania zakończonego ostateczną decyzją, nie może, w wyniku wszczęcia kolej-
3
nego postępowania, zmienić ostatecznej decyzji, a stwierdzając ustanie ubezpiecze-
nia od dnia 1 kwietnia 2005 r. organ rentowy tak właśnie uczynił.
Powyższy wyrok zaskarżył w całości skargą kasacyjną pełnomocnik organu
rentowego i zarzucając naruszenie prawa materialnego przez „błędną wykładnię art.
36 ust.1 pkt 1 w związku z art. 39 ust. 4 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpie-
czeniu społecznym rolników polegającą na przyjęciu przez Sąd Apelacyjny, że prze-
pisy te wymagają, by organ rentowy stwierdzając ustanie ubezpieczenia wznawiał
postępowanie w sprawie zakończonej uprzednio wydaniem ostatecznej decyzji o
podleganiu ubezpieczeniu, oraz art. 5a ust. 3 ustawy poprzez nie przyjęcie bezwa-
runkowego ustania ubezpieczenia z końcem kwartału, w którym rolnik rozpoczął wy-
konywanie pozarolniczej działalności gospodarczej w razie niezachowania terminów
określonych w tym przepisie”, wniósł o jego zmianę i oddalenie odwołania wniosko-
dawczyni.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna ma uzasadnione podstawy. Stosownie do art. 39813
§ 1
k.p.c. Sąd Najwyższy rozpoznaje sprawę w granicach skargi kasacyjnej (jej podstaw)
i jest związany ustaleniami faktycznymi stanowiącymi podstawę zaskarżonego orze-
czenia, jeżeli skarga nie zawiera zarzutu naruszenia przepisów postępowania - tak
jak w rozpoznawanej sprawie (bądź jeżeli taki zarzut okaże się niezasadny). Okolicz-
ności faktyczne rozpoznawanej sprawy nie budzą wątpliwości, sporna pozostaje ich
ocena w świetle przepisów prawa materialnego. Pogląd Sądu Apelacyjnego, że wy-
łączenie wnioskodawczyni z rolniczego ubezpieczenia społecznego mogło nastąpić
dopiero z dniem 24 kwietnia 2006 r., czyli z dniem wydania decyzji, nie jest trafny.
Na wstępie i dla porządku, warto zauważyć, że przepisy ustawy o ubezpiecze-
niu społecznym rolników regulujące postępowanie w indywidualnych sprawach z za-
kresu ubezpieczenia nie zawierają regulacji odnoszącej się do tzw. wznowienia po-
stępowania czy też ponownego postępowania w przypadku stwierdzenia, że prawo-
mocna decyzja w przedmiocie podlegania ubezpieczeniu była błędna. Zgodnie jed-
nak z art. 52 ust. 1 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników, w sprawach nie-
uregulowanych w ustawie stosuje się przepisy ustawy o systemie ubezpieczeń spo-
łecznych. Obowiązujący od 1 stycznia 2003 r. przepis art. 83a ustawy o systemie
ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2007 r. Nr 11, poz. 74 ze zm. -
4
wprowadzony ustawą z dnia 18 grudnia 2002 r. o zmianie ustawy o systemie ubez-
pieczeń społecznych oraz o zmianie niektórych innych ustaw, Dz.U. Nr 241, poz.
2074), zawiera regulację dotyczącą ponownego ustalenia prawa lub zobowiązania,
jeżeli po uprawomocnieniu się decyzji zostały przedłożone nowe dowody lub ujaw-
nione okoliczności istniejące przed wydaniem decyzji, które miały wpływ na prawo
lub zobowiązanie (ust. 1), a także regulację dotyczącą uchylania, zmiany lub unie-
ważniania ostatecznych decyzji w drodze wznowienia postępowania na zasadach
określonych w Kodeksie postępowania administracyjnego (ust. 2). Powyższe jednak
nie dotyczy rozpoznawanej sprawy, nie doszło w niej bowiem do „wznowienia postę-
powania”, ale do wydania nowej - odnoszącej się do nowych okoliczności - decyzji.
Za wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 14 lipca 2005 r., II UK 295/04, należy
przypomnieć, że zasady podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników określają
przepisy ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (art.
1), natomiast decyzje w sprawach „podlegania ubezpieczeniu oraz ustania ubezpie-
czenia” wydaje z urzędu lub na wniosek Prezes Kasy Rolniczego Ubezpieczenia
Społecznego (art. 36 ust. 1 pkt 1 i art. 36 ust. 2 w związku z art. 2 ust. 2 oraz art. 3 tej
ustawy). Decyzje takie (jak wszystkie wydawane przez organy rentowe) mają przy
tym charakter rozstrzygnięć deklaratoryjnych i są wydawane dla stwierdzenia w kon-
kretnej sytuacji faktycznej, że albo osoba, która dotychczas nie była objęta tym ubez-
pieczeniem, spełniła określone ustawą wymagania prawne, które uzasadniają „obję-
cie” jej tym ubezpieczeniem (decyzja o podleganiu temu ubezpieczeniu), albo osoba
dotychczas objęta tym ubezpieczeniem, przestała spełniać określone ustawą wyma-
gania prawne, uzasadniające „objęcie” jej tym ubezpieczeniem, co prowadzi do usta-
nia podlegania temu ubezpieczeniu. Oznacza to, że decyzja w sprawie stwierdzenia
„ustania ubezpieczenia” nie jest wydawana w wyniku wznowienia postępowania w
sprawie zakończonej uprzednio wydaniem ostatecznej decyzji o „podleganiu ubez-
pieczeniu”, bowiem nie ma ona na celu ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia tej
samej sprawy, lecz jest wydawana w wyniku wszczęcia nowego postępowania, w
którym organ rentowy stwierdza, że osoba podlegająca dotychczas ubezpieczeniu
następnie przestała spełniać wymagania ustawowe konieczne dla dalszego objęcia
jej tym ubezpieczeniem, to zaś następuje, wobec treści art. 3a ust.1 ustawy, z koń-
cem kwartału, w którym ustały okoliczności uzasadniające podleganie temu ubezpie-
czeniu.
5
Podzielając to stanowisko, należało stwierdzić, że wyrok Sądu Okręgowego
(jak i poprzedzająca decyzja organu rentowego) o ustaniu podlegania przez wnio-
skodawczynię ubezpieczeniu społecznemu rolników odpowiada prawu.
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy na podstawie art. 39816
k.p.c.
orzekł jak w sentencji.
========================================