III CZP 156/07
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Izby:
-
Jednostka obsługująca sprawę:
-
Forma orzeczenia:
-
Typ składu:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Informacje o źródle orzeczenia:
- Link do źródła orzeczenia
-
Data publikacji:27-01-2014
Dodatkowe informacje:
-
Sprawy przywołane w treści orzeczenia:
Pełny tekst orzeczenia
Sygn. akt III CZP 156/07
POSTANOWIENIE
Dnia 28 lutego 2008 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Zbigniew Strus (przewodniczący)
SSN Iwona Koper (sprawozdawca)
SSN Kazimierz Zawada
Protokolant Bożena Kowalska
w sprawie z powództwa M. J.
przeciwko M. S.
o uznanie czynności prawnej za bezskuteczną i zapłatę ,
na posiedzeniu jawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 28 lutego 2008 r.,
na skutek zagadnienia prawnego przedstawionego
przez Sąd Okręgowy w S.
postanowieniem z dnia 13 listopada 2007 r.,
"1. Czy warunkiem odpowiedzialności na podstawie art. 415
k.c. osoby trzeciej, która uzyskała korzyść majątkową wskutek
czynności prawnej dłużnika, dokonanej z pokrzywdzeniem
wierzycieli, a następnie wyzbyła się tej korzyści, jest uprzednie
ustalenie przesłanek jej odpowiedzialności opartych na przepisie art.
527 i następnych k.c. i czy w takiej sytuacji Sąd opiera się na
domniemaniach wynikających z tych przepisów;
2. czy osoba trzecia może powołać się na ograniczenie swej
odpowiedzialności, wskazując, że z uzyskanej korzyści dłużnik
zaspokoił innych wierzycieli, a jeżeli tak jak daleko sięga to
ograniczenie ?"
odmawia podjęcia uchwały.
2
Uzasadnienie
Przedstawione Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienia prawne
powstały przy rozpoznawaniu przez Sąd Okręgowy w S. apelacji powoda M. J. od
wyroku Sądu Rejonowego, umarzającego postępowanie w przedmiocie uznania
czynności prawnej za bezskuteczną, oraz oddalającego powództwo o zapłatę kwoty
61.000 zł.
Powód domagał się w pozwie uznania za bezskuteczną, umowy sprzedaży
spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu zawartej między pozwanym M. S.,
a K. S., w celu zaspokojenia jego wierzytelności w stosunku do K. S. wynikających
z nakazu zapłaty Sądu Okręgowego w K. z dnia 28 stycznia 2005 r., w kwocie
244.854,32 zł. Następnie w miejsce pierwotnego roszczenia zgłosił na podstawie
art. 415 k.c. żądanie zasądzenia od pozwanego kwoty 61.000 zł tytułem
naprawienia szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym przez pozbawienie
powoda możliwości zaspokojenia jego wierzytelności z prawa do lokalu.
Sąd Rejonowy ustalił, że objęta nakazem zapłaty należność stanowi
nieuiszczoną przez K. S. cenę towarów zakupionych w ramach wcześniej
prowadzonej działalności gospodarczej wraz z ustawowymi odsetkami.
We wrześniu 2005 r. komornik zawiadomił powoda o bezskuteczności egzekucji
prowadzonej wobec dłużniczki K. S. na podstawie nakazu zapłaty. Dłużniczka nie
prowadzi działalności gospodarczej od listopada 2004 r., utrzymuje się z emerytury
w kwocie 921,66 zł i nie ma możliwości spłaty zadłużenia. Pod koniec 2004 r. K. S.
sprzedała swojemu synowi pozwanemu M. S. spółdzielcze własnościowe prawo do
lokalu mieszkalnego. Pieniądze uzyskane ze sprzedaży przeznaczyła na spłatę
zadłużenia z tytułu opłat na ubezpieczenie społeczne, zdrowotne, na fundusz
świadczeń pracowniczych, oraz z tytułu należności podatkowych i zaległych
wynagrodzeń pracowniczych. W dniu 28 października 2005 r. pozwany dokonał
sprzedaży nabytego od dłużniczki spółdzielczego prawa do lokalu na rzecz osoby
trzeciej.
Jako przyczynę oddalenia powództwa Sąd Rejonowy wskazał niewykazanie
przez powoda przesłanek odpowiedzialności odszkodowawczej pozwanego.
3
Stwierdził, że czynnościom prawnym pozwanego odnośnie do przedmiotowego
prawa do lokalu mieszkalnego można by przypisać cechę bezprawności tylko
w przypadku procesowego ustalenia bezskuteczności tej czynności prawnej.
Powód jednak z takiego ustalenia w procesie zrezygnował cofając oparte na art.
527 kc żądanie ustalenia bezskuteczności czynności prawnej.
W uzasadnieniu postanowienia przedstawiającego Sądowi Najwyższemu
sformułowane w nim zagadnienia prawne Sąd Okręgowy, z powołaniem się na
stanowisko judykatury, bez zastrzeżeń zaakceptował deliktową podstawę prawną
dochodzonej przez powoda ochrony prawnej. Odmiennie jednak niż Sąd Rejonowy
uznał, że istnienie orzeczenia uznającego czynność prawną dłużnika za
bezskuteczną w stosunku do wierzyciela nie jest przesłanką konieczną do
rozpoznania roszczenia odszkodowawczego. Nic nie stoi bowiem na przeszkodzie,
aby ustalenia w tym zakresie sąd poczynił samodzielnie, tym bardziej, iż ustalenie
czy dana czynność dłużnika była bezskuteczna w stosunku do wierzyciela ma
bezpośredni wpływ na zasadność roszczenia odszkodowawczego z tytułu czynu
niedozwolonego. Wskazał, że przyjęcie stanowiska prezentowanego przez Sąd
Rejonowy spowodowałoby, iż uwzględnienie powództwa wywiedzionego przez
wierzyciela w stosunku do osoby trzeciej w oparciu o art. 415 k.c., w każdym
wypadku wymagałoby wydania uprzednio orzeczenia stwierdzającego
bezskuteczność czynności prawnej, a w takiej sytuacji wierzyciel dysponowałby
dwoma tytułami egzekucyjnymi. Sąd Okręgowy podniósł nadto wątpliwość, której
istoty bliżej nie uzasadnił, odnośnie do tego czy sąd może opierać się na
domniemaniach wynikających z przepisów regulujących skargę paulińską, jeżeli tak
jak w przedmiotowej sprawie, strony w ogóle do jej przesłanek się nie odnosiły,
skupiając uwagę na przesłankach warunkujących odpowiedzialność deliktową.
Stwierdził, że w doktrynie i orzecznictwie nie zostało także należycie wyjaśnione,
czy w postępowaniu toczącym się przeciwko osobie trzeciej, która uzyskała korzyść
wskutek czynności prawnej dłużnika, dokonanej z pokrzywdzeniem wierzyciela,
a następnie wyzbyła się tej korzyści osoba ta może podnosić zarzuty, że w wyniku
tej czynności dłużnik uzyskał korzyść, którą następnie przeznaczył na zaspokojenie
swoich wierzycieli.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
4
Przewidziana w art. 390 § 1 k.p.c. instytucja pytań prawnych, z uwagi na
wynikające z jego § 2 związanie sądów niższej instancji w danej sprawie poglądem
prawnym Sądu Najwyższego wyrażonym w podjętej uchwale, stanowi odstępstwo
od zasady podległości sędziów tylko Konstytucji i ustawom (art. 178 ust. 1
Konstytucji). Nakazuje to stosowanie przy jego wykładni reguły wykładni ścisłej,
literalnej, bez sięgania do argumentów celowościowych czy utylitarnych,
prowadzących zawsze do szerszego rozumienia znaczenia normy prawnej
(uzasadnienie uchwały składu siedmiu sędziów SN z dnia 30 kwietnia 1999 r.,
III CZP 62/98, OSNC 199, nr 10, poz. 166).
Możliwość skorzystania przez sąd drugiej instancji z uprawnienia do
przedstawienia Sądowi Najwyższemu zagadnienia prawnego warunkowana jest
wystąpieniem w sprawie poważnych wątpliwości prawnych oraz niezbędnością
oczekiwanej odpowiedzi dla rozstrzygnięcia sprawy. Na sądzie tym spoczywa
w związku z tym w pierwszej kolejności obowiązek szczegółowego uzasadnienia,
że przedstawione zagadnie prawne budzi poważne wątpliwości, przez wykazanie,
iż dotychczasowe orzecznictwo i doktryna prawa nie dają w tym zakresie
wystarczającego rozwiązania.
Wymogom tym nie odpowiadają przedstawione zagadnienia prawne.
Podnoszony przez Sąd Okręgowy w ramach uzasadnienia pierwszego z nich fakt,
że Sąd Rejonowy wyraził pogląd, który zdaniem Sądu Okręgowego nie zasługuje
na aprobatę, nie świadczy sam przez się o wystąpieniu w sprawie poważnych
wątpliwości, o jakich jest mowa w art. 390 § 1 k.p.c. (postanowienie SN z dnia 29
listopada 2005 r. III CZP 102/05, lex nr 177297). Celem zwrócenia się do Sądu
Najwyższego w tym trybie nie jest uzyskanie wsparcia Sądu Najwyższego dla
jednoznacznie sformułowanego przez sąd apelacyjny – jak w sprawie niniejszej -
stanowiska co do właściwej wykładni przepisów stosowanych przy rozpoznawaniu
apelacji.
Wbrew stanowisku wyrażonemu przez Sąd Okręgowy, kwestia objęta drugim
z przedstawionych zagadnieniem była przedmiotem wypowiedzi Sądu
Najwyższego m. innymi w wyrokach z dnia 7 grudnia 1999 r., I CKN 287/98, (lex nr
147235), z dnia 22 października 2004 r., II CK 128/04, (Biul. SN 2005, nr 2, poz.
5
16), z dnia 3 sierpnia 2006 r. IV CSK 83/06, (lex nr 255589), a wyrażone w nich
stanowisko zostało zaakceptowane w piśmiennictwie.
Z tych względów orzeczono jak w sentencji (art. 390 § 1 k.p.c. w z. z art. 61
§ 1 ustawy z dnia 23 listopada 2002 r. o Sądzie Najwyższym, Dz.U. Nr 240, poz.
2052 ze zm.).
POSTANOWIENIE
Dnia 28 lutego 2008 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Zbigniew Strus (przewodniczący)
SSN Iwona Koper (sprawozdawca)
SSN Kazimierz Zawada
Protokolant Bożena Kowalska
w sprawie z powództwa M. J.
przeciwko M. S.
o uznanie czynności prawnej za bezskuteczną i zapłatę ,
na posiedzeniu jawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 28 lutego 2008 r.,
na skutek zagadnienia prawnego przedstawionego
przez Sąd Okręgowy w S.
postanowieniem z dnia 13 listopada 2007 r.,
"1. Czy warunkiem odpowiedzialności na podstawie art. 415
k.c. osoby trzeciej, która uzyskała korzyść majątkową wskutek
czynności prawnej dłużnika, dokonanej z pokrzywdzeniem
wierzycieli, a następnie wyzbyła się tej korzyści, jest uprzednie
ustalenie przesłanek jej odpowiedzialności opartych na przepisie art.
527 i następnych k.c. i czy w takiej sytuacji Sąd opiera się na
domniemaniach wynikających z tych przepisów;
2. czy osoba trzecia może powołać się na ograniczenie swej
odpowiedzialności, wskazując, że z uzyskanej korzyści dłużnik
zaspokoił innych wierzycieli, a jeżeli tak jak daleko sięga to
ograniczenie ?"
odmawia podjęcia uchwały.
2
Uzasadnienie
Przedstawione Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienia prawne
powstały przy rozpoznawaniu przez Sąd Okręgowy w S. apelacji powoda M. J. od
wyroku Sądu Rejonowego, umarzającego postępowanie w przedmiocie uznania
czynności prawnej za bezskuteczną, oraz oddalającego powództwo o zapłatę kwoty
61.000 zł.
Powód domagał się w pozwie uznania za bezskuteczną, umowy sprzedaży
spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu zawartej między pozwanym M. S.,
a K. S., w celu zaspokojenia jego wierzytelności w stosunku do K. S. wynikających
z nakazu zapłaty Sądu Okręgowego w K. z dnia 28 stycznia 2005 r., w kwocie
244.854,32 zł. Następnie w miejsce pierwotnego roszczenia zgłosił na podstawie
art. 415 k.c. żądanie zasądzenia od pozwanego kwoty 61.000 zł tytułem
naprawienia szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym przez pozbawienie
powoda możliwości zaspokojenia jego wierzytelności z prawa do lokalu.
Sąd Rejonowy ustalił, że objęta nakazem zapłaty należność stanowi
nieuiszczoną przez K. S. cenę towarów zakupionych w ramach wcześniej
prowadzonej działalności gospodarczej wraz z ustawowymi odsetkami.
We wrześniu 2005 r. komornik zawiadomił powoda o bezskuteczności egzekucji
prowadzonej wobec dłużniczki K. S. na podstawie nakazu zapłaty. Dłużniczka nie
prowadzi działalności gospodarczej od listopada 2004 r., utrzymuje się z emerytury
w kwocie 921,66 zł i nie ma możliwości spłaty zadłużenia. Pod koniec 2004 r. K. S.
sprzedała swojemu synowi pozwanemu M. S. spółdzielcze własnościowe prawo do
lokalu mieszkalnego. Pieniądze uzyskane ze sprzedaży przeznaczyła na spłatę
zadłużenia z tytułu opłat na ubezpieczenie społeczne, zdrowotne, na fundusz
świadczeń pracowniczych, oraz z tytułu należności podatkowych i zaległych
wynagrodzeń pracowniczych. W dniu 28 października 2005 r. pozwany dokonał
sprzedaży nabytego od dłużniczki spółdzielczego prawa do lokalu na rzecz osoby
trzeciej.
Jako przyczynę oddalenia powództwa Sąd Rejonowy wskazał niewykazanie
przez powoda przesłanek odpowiedzialności odszkodowawczej pozwanego.
3
Stwierdził, że czynnościom prawnym pozwanego odnośnie do przedmiotowego
prawa do lokalu mieszkalnego można by przypisać cechę bezprawności tylko
w przypadku procesowego ustalenia bezskuteczności tej czynności prawnej.
Powód jednak z takiego ustalenia w procesie zrezygnował cofając oparte na art.
527 kc żądanie ustalenia bezskuteczności czynności prawnej.
W uzasadnieniu postanowienia przedstawiającego Sądowi Najwyższemu
sformułowane w nim zagadnienia prawne Sąd Okręgowy, z powołaniem się na
stanowisko judykatury, bez zastrzeżeń zaakceptował deliktową podstawę prawną
dochodzonej przez powoda ochrony prawnej. Odmiennie jednak niż Sąd Rejonowy
uznał, że istnienie orzeczenia uznającego czynność prawną dłużnika za
bezskuteczną w stosunku do wierzyciela nie jest przesłanką konieczną do
rozpoznania roszczenia odszkodowawczego. Nic nie stoi bowiem na przeszkodzie,
aby ustalenia w tym zakresie sąd poczynił samodzielnie, tym bardziej, iż ustalenie
czy dana czynność dłużnika była bezskuteczna w stosunku do wierzyciela ma
bezpośredni wpływ na zasadność roszczenia odszkodowawczego z tytułu czynu
niedozwolonego. Wskazał, że przyjęcie stanowiska prezentowanego przez Sąd
Rejonowy spowodowałoby, iż uwzględnienie powództwa wywiedzionego przez
wierzyciela w stosunku do osoby trzeciej w oparciu o art. 415 k.c., w każdym
wypadku wymagałoby wydania uprzednio orzeczenia stwierdzającego
bezskuteczność czynności prawnej, a w takiej sytuacji wierzyciel dysponowałby
dwoma tytułami egzekucyjnymi. Sąd Okręgowy podniósł nadto wątpliwość, której
istoty bliżej nie uzasadnił, odnośnie do tego czy sąd może opierać się na
domniemaniach wynikających z przepisów regulujących skargę paulińską, jeżeli tak
jak w przedmiotowej sprawie, strony w ogóle do jej przesłanek się nie odnosiły,
skupiając uwagę na przesłankach warunkujących odpowiedzialność deliktową.
Stwierdził, że w doktrynie i orzecznictwie nie zostało także należycie wyjaśnione,
czy w postępowaniu toczącym się przeciwko osobie trzeciej, która uzyskała korzyść
wskutek czynności prawnej dłużnika, dokonanej z pokrzywdzeniem wierzyciela,
a następnie wyzbyła się tej korzyści osoba ta może podnosić zarzuty, że w wyniku
tej czynności dłużnik uzyskał korzyść, którą następnie przeznaczył na zaspokojenie
swoich wierzycieli.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
4
Przewidziana w art. 390 § 1 k.p.c. instytucja pytań prawnych, z uwagi na
wynikające z jego § 2 związanie sądów niższej instancji w danej sprawie poglądem
prawnym Sądu Najwyższego wyrażonym w podjętej uchwale, stanowi odstępstwo
od zasady podległości sędziów tylko Konstytucji i ustawom (art. 178 ust. 1
Konstytucji). Nakazuje to stosowanie przy jego wykładni reguły wykładni ścisłej,
literalnej, bez sięgania do argumentów celowościowych czy utylitarnych,
prowadzących zawsze do szerszego rozumienia znaczenia normy prawnej
(uzasadnienie uchwały składu siedmiu sędziów SN z dnia 30 kwietnia 1999 r.,
III CZP 62/98, OSNC 199, nr 10, poz. 166).
Możliwość skorzystania przez sąd drugiej instancji z uprawnienia do
przedstawienia Sądowi Najwyższemu zagadnienia prawnego warunkowana jest
wystąpieniem w sprawie poważnych wątpliwości prawnych oraz niezbędnością
oczekiwanej odpowiedzi dla rozstrzygnięcia sprawy. Na sądzie tym spoczywa
w związku z tym w pierwszej kolejności obowiązek szczegółowego uzasadnienia,
że przedstawione zagadnie prawne budzi poważne wątpliwości, przez wykazanie,
iż dotychczasowe orzecznictwo i doktryna prawa nie dają w tym zakresie
wystarczającego rozwiązania.
Wymogom tym nie odpowiadają przedstawione zagadnienia prawne.
Podnoszony przez Sąd Okręgowy w ramach uzasadnienia pierwszego z nich fakt,
że Sąd Rejonowy wyraził pogląd, który zdaniem Sądu Okręgowego nie zasługuje
na aprobatę, nie świadczy sam przez się o wystąpieniu w sprawie poważnych
wątpliwości, o jakich jest mowa w art. 390 § 1 k.p.c. (postanowienie SN z dnia 29
listopada 2005 r. III CZP 102/05, lex nr 177297). Celem zwrócenia się do Sądu
Najwyższego w tym trybie nie jest uzyskanie wsparcia Sądu Najwyższego dla
jednoznacznie sformułowanego przez sąd apelacyjny – jak w sprawie niniejszej -
stanowiska co do właściwej wykładni przepisów stosowanych przy rozpoznawaniu
apelacji.
Wbrew stanowisku wyrażonemu przez Sąd Okręgowy, kwestia objęta drugim
z przedstawionych zagadnieniem była przedmiotem wypowiedzi Sądu
Najwyższego m. innymi w wyrokach z dnia 7 grudnia 1999 r., I CKN 287/98, (lex nr
147235), z dnia 22 października 2004 r., II CK 128/04, (Biul. SN 2005, nr 2, poz.
5
16), z dnia 3 sierpnia 2006 r. IV CSK 83/06, (lex nr 255589), a wyrażone w nich
stanowisko zostało zaakceptowane w piśmiennictwie.
Z tych względów orzeczono jak w sentencji (art. 390 § 1 k.p.c. w z. z art. 61
§ 1 ustawy z dnia 23 listopada 2002 r. o Sądzie Najwyższym, Dz.U. Nr 240, poz.
2052 ze zm.).