Pełny tekst orzeczenia

UCHWAŁA Z DNIA 20 MARCA 2008 R.
I KZP 39/07
Na ponowne postanowienie prokuratora o umorzeniu postępowania
przygotowawczego, wydane w warunkach określonych w art. 330 § 2
k.p.k., pokrzywdzonemu, który uprzednio wykorzystał już uprawnienia
przewidziane w art. 306 § 1 k.p.k., nie przysługuje zażalenie. Ma on nato-
miast prawo wniesienia aktu oskarżenia, określonego w art. 55 § 1 k.p.k., w
terminie miesiąca od doręczenia mu zawiadomienia o postanowieniu pro-
kuratora o umorzeniu postępowania przygotowawczego. Jednakże wów-
czas, gdy zażalenie zostało złożone przed dniem 12 lipca 2007 r., to jest
przed dniem wejścia w życie ustawy z dnia 29 marca 2007 r. o zmianie
ustawy o prokuraturze, ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz nie-
których innych ustaw (Dz. U. Nr 64, poz. 432), termin do wniesienia aktu
oskarżenia, określonego w art. 55 § 1 k.p.k., powinien być – wyjątkowo –
liczony od dnia doręczenia pokrzywdzonemu prawomocnego rozstrzygnię-
cia w przedmiocie tego zażalenia.
Przewodniczący: sędzia SN S. Zabłocki.
Sędziowie SN: W. Kozielewicz (sprawozdawca), J. Sobczak.
Prokurator Prokuratury Krajowej: A. Herzog.
Sąd Najwyższy – Izba Karna w Warszawie w sprawie Roberta F., po
rozpoznaniu, przekazanego na podstawie art. 441 § 1 k.p.k. przez Sąd Re-
jonowy w W., postanowieniem z dnia 20 listopada 2007 r., zagadnienia
prawnego wymagającego zasadniczej wykładni ustawy:
2
„a) czy po dniu 12 lipca 2007 r., tj. po dniu wejścia w życie ustawy z dnia 29
marca 2007 r. o zmianie ustawy o prokuraturze, ustawy – Kodeks postę-
powania karnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 64, poz. 432)
dopuszczalne jest rozpoznanie zażalenia wniesionego przed tym dniem na
postanowienie prokuratora o umorzeniu postępowania przygotowawczego
w sprawie, w której sąd rozstrzygał już w przedmiocie zażalenia na
uprzednio wydane postanowienie prokuratora o umorzeniu postępowania
przygotowawczego i uchylił takie postanowienie,
a w przypadku odpowiedzi pozytywnej:
b) jaki organ jest po dniu 12 lipca 2007 r. właściwy do rozpoznania takiego
zażalenia: prokurator nadrzędny nad prokuratorem, który wydał zaskarżone
postanowienie – zgodnie z treścią art. 330 § 2 k.p.k. w brzmieniu obowią-
zującym do dnia 12 lipca 2007 r. czy też sąd właściwy do rozpoznania
sprawy – zgodnie z treścią art. 465 § 2 k.p.k. w brzmieniu nadanym ustawą
z dnia 29 marca 2007 r. o zmianie ustawy o prokuraturze, ustawy – Kodeks
postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 64, poz.
432)”
u c h w a l i ł udzielić odpowiedzi jak wyżej.
U Z A S A D N I E N I E
Przedstawione Sądowi Najwyższemu zagadnienie prawne powstało
w następującej sytuacji procesowej.
W wyniku zawiadomienia o przestępstwie, złożonego przez Roberta
F., Prokuratura Rejonowa w W. prowadziła postępowanie przygotowawcze
w sprawie zniszczenia zapisów w notesie. Postanowieniem z dnia 20
czerwca 2005 r. Prokurator umorzył śledztwo w tej sprawie. Postanowienie
to zostało zaskarżone przez pokrzywdzonego i jego pełnomocnika. Proku-
3
rator Okręgowy w W. zażaleń tych nie uwzględnił i przekazał je do rozpo-
znania Sądowi Rejonowemu w W., a tenże Sąd – postanowieniem z dnia
27 grudnia 2005 r. – uchylił zaskarżone orzeczenie. Następnie, w dniu 17
lipca 2006 r. Prokurator Prokuratury Rejonowej w W. po raz kolejny umo-
rzył to postępowanie. Ta decyzja została również zaskarżona przez po-
krzywdzonego i jego pełnomocnika. Wniesione zażalenia zostały uwzględ-
nione przez Prokuratora Prokuratury Okręgowej w W. Taki sam los spotkał
kolejne postanowienie Prokuratora Prokuratury Rejonowej, z dnia 16 listo-
pada 2006 r., o umorzeniu śledztwa, które zostało uchylone przez Prokura-
tora Prokuratury Okręgowej w W. w dniu 14 lutego 2007 r.. W dniu 15 maja
2007 r. Prokurator Prokuratury Rejonowej w W. po raz czwarty umorzył
śledztwo w przedmiotowej sprawie. Zażalenie na wydane postanowienie
złożyli pokrzywdzony (w dniu 12 czerwca 2007 r.) i jego pełnomocnik (w
dniu 4 czerwca 2007 r.). Pismem z dnia 12 września 2007 r. Prokuratura
Rejonowa w W. przekazała te zażalenia Sądowi Rejonowemu w W. Tenże
Sąd postanowieniem z dnia 24 września 2007 r. wniesione zażalenia po-
zostawił bez rozpoznania, gdyż przyjął, że są one niedopuszczalne z mocy
ustawy. W uzasadnieniu swojego postanowienia wyraził pogląd, że orga-
nem właściwym do rozpoznania zażalenia, na ponownie wydane postano-
wienie o umorzeniu postępowania przygotowawczego, wniesionego przed
dniem 12 lipca 2007 r. (data wejścia w życie ustawy z dnia 29 marca 2007
r. o zmianie ustawy o prokuraturze, ustawy – Kodeks postępowania karne-
go oraz niektórych innych ustaw, Dz. U. Nr 64, poz. 432, dalej powoływana
jako ustawa nowelizująca bądź ustawa z dnia 29 marca 2007 r.), jest pro-
kurator nadrzędny.
Zażalenie na to postanowienie złożył pokrzywdzony Robert F. pod-
nosząc, że Prokuratura Okręgowa w W. nie chce rozpoznać zażaleń wnie-
sionych przez niego i jego pełnomocnika.
4
Sąd Rejonowy w W., właściwy – na podstawie art. 430 § 2 k.p.k. – do
rozpoznania zażalenia na postanowienie o pozostawieniu zażaleń bez roz-
poznania, uznał iż jego rozpoznanie łączy się z potrzebą rozstrzygnięcia
problemu prawnego, czy w aktualnym stanie prawnym dopuszczalne jest
zażalenie na ponownie wydane postanowienie prokuratora o umorzeniu
postępowania przygotowawczego. Na tę wątpliwość dodatkowo nałożył się
dylemat intertemporalny, jak należy rozwiązać sytuację, w której zażalenie
zostało złożone pod rządem przepisów w dotychczasowym brzmieniu, a
więc było czynnością „skuteczną” w rozumieniu art. 7 ustawy z dnia 29
marca 2007 r. Sąd Rejonowy podnosi, że według stanu prawnego obowią-
zującego przed dniem 12 lipca 2007 r., tj. przed wejściem w życie zmian w
Kodeksie postępowania karnego dokonanych ustawą z dnia 29 marca
2007 r., zażalenie na postanowienie prokuratora z dnia 15 maja 2007 r. o
umorzeniu śledztwa przysługiwałoby bowiem wyłącznie do prokuratora
nadrzędnego (art. 330 § 2 k.p.k.), zaś w razie utrzymania w mocy zaskar-
żonego postanowienia przez prokuratora nadrzędnego, pokrzywdzony
mógł wnieść akt oskarżenia określony w art. 55 § 1 k.p.k.
Odmienna konstrukcja w zakresie zaskarżania postanowień prokura-
tora w przedmiocie umorzenia postępowania przygotowawczego obowiązu-
je od dnia 12 lipca 2007 r. Wobec uchylenia § 2 art. 306 k.p.k. oraz zmiany
treści art. 330 § 2 k.p.k., zażalenie na postanowienie prokuratora o umo-
rzeniu postępowania przysługuje obecnie na zasadach ogólnych do sądu
właściwego do rozpoznania sprawy (art. 465 § 2 k.p.k.). Odstępstwo od za-
sady zaskarżalności postanowień prokuratora wprowadza art. 330 § 2
k.p.k., zgodnie z którym jeżeli prokurator nadal (po uchyleniu przez sąd po-
stanowienia o umorzeniu postępowania – art. 330 § 1 k.p.k.) nie znajduje
podstaw do wniesienia aktu oskarżenia, wydaje ponownie postanowienie o
umorzeniu postępowania. Już w tym momencie pokrzywdzony, który
uprzednio wniósł zażalenie na postanowienie o umorzeniu postępowania
5
(wykorzystał uprawnienia przewidziane w art. 306 § 1 k.p.k.), może wnieść
akt oskarżenia jako oskarżyciel posiłkowy subsydiarny.
Aktualnie obowiązujące przepisy, jak wywodzi Sąd, w przeciwień-
stwie do obowiązujących przed wejściem w życie ustawy nowelizującej, nie
przyznają pokrzywdzonemu prawa do zażalenia na powtórnie wydane po-
stanowienie prokuratora o umorzeniu postępowania. Jednak zażalenie po-
krzywdzonego w niniejszej sprawie zostało wniesione przed dniem 12 lipca
2007 r. Zgodnie zaś z art. 7 ustawy nowelizującej, czynności procesowe
dokonane przed wejściem w życie ustawy są skuteczne, jeżeli dokonano
ich z zachowaniem przepisów dotychczasowych. W konsekwencji wydaje
się, że za skuteczne należy uznać również zażalenie wniesione przez po-
krzywdzonego i powinno ono zostać rozpoznane. Gdyby podzielić powyż-
sze stanowisko, to powstaje kwestia organu właściwego do rozpoznania
zażalenia. W poprzednio obowiązującym stanie prawnym organem tym był
prokurator nadrzędny. Jednak, jeżeli przez skuteczność dokonanych czyn-
ności procesowych rozumieć jedynie ocenę dopuszczalności zażalenia
oraz spełnienia odniesionych doń wymagań formalnych, to w aktualnym
stanie prawnym brak jest podstaw, by zażalenie takie rozpoznawał proku-
rator nadrzędny. Zgodnie bowiem z treścią art. 465 § 2 k.p.k. na postano-
wienie prokuratora przysługuje zażalenie do sądu właściwego do rozpo-
znania sprawy, chyba że ustawa stanowi inaczej.
Sąd zauważa przy tym, że mając na uwadze, iż w prawie karnym
procesowym regułą jest zastosowanie przepisów procesowych obowiązu-
jących w czasie trwania postępowania (które „chwytają w locie” toczące się
postępowanie), należałoby przyjąć, że brak jest podstaw do wskazania or-
ganu innego niż sąd właściwy do rozpoznania sprawy, jako organu właści-
wego do rozpoznania zażalenia pokrzywdzonego, mimo że zostało ono
wniesione przed dniem 12 lipca 2007 r.
6
Zaakceptowanie tego wniosku prowadzi jednak, zdaniem Sądu, do
rezultatów, które nie dają się pogodzić z założeniem racjonalności ustawo-
dawcy. Zasadą, obowiązującą zarówno na gruncie przepisów Kodeksu po-
stępowania karnego przed nowelizacją, jak i obecnie, jest jednokrotne roz-
poznanie przez sąd zażalenia na postanowienie o umorzeniu postępowa-
nia przygotowawczego. Pozytywna dla skarżącego decyzja sądu i uchyle-
nie postanowienia o umorzeniu, otwiera mu, po ponownym umorzeniu
sprawy, możliwość wniesienia subsydiarnego aktu oskarżenia. Natomiast
podzielenie przedstawionego toku rozumowania spowodowałoby, że w
pewnej kategorii spraw, tylko z uwagi na datę wniesienia zażalenia oraz
jego nierozpoznanie do czasu wejścia w życie zmian dokonanych ustawą z
dnia 29 marca 2007 r., możliwe stałoby się powtórne rozpoznanie przez
sąd zażalenia na postanowienie organu prowadzącego postępowanie
przygotowawcze o umorzeniu postępowania.
Stoi to, zdaniem Sądu, w sprzeczności z kierunkiem zmian wprowa-
dzonych ustawą nowelizującą, gdyż ich rezultatem miało być skrócenie i
uproszczenie procedury zaskarżenia postanowień o odmowie wszczęcia
bądź umorzeniu postępowania przygotowawczego. Aktualnie bowiem, już
po rozpoznaniu zażalenia przez Sąd i jego uwzględnieniu, otwiera się dla
pokrzywdzonego – w razie ponownej decyzji prokuratora o umorzeniu po-
stępowania – potencjalna droga do wniesienia subsydiarnego aktu oskar-
żenia. W poprzednim stanie prawnym zaś konieczne było zajęcie stanowi-
ska w tym przedmiocie przez trzy organy. Natomiast w istniejącej w niniej-
szej sprawie sytuacji, pokrzywdzony, który przecież zaskarżył takie posta-
nowienie, musiałby oczekiwać ponownej decyzji sądu, a jeśli byłaby ona
dla niego pozytywna – ponownej decyzji prokuratora.
Sąd Rejonowy podkreślił jednak, że możliwa jest również odmienna
wykładnia powołanych przepisów. Otóż można przyjąć, że po dniu wejścia
7
w życie ustawy nowelizującej nie jest dopuszczalne zażalenie na ponownie
wydane postanowienie o umorzeniu postępowania przygotowawczego.
Z treści przepisu art. 330 § 2 k.p.k. nie wynika bowiem, aby pokrzyw-
dzonemu przysługiwało takie zażalenie. Przy przyjęciu zaś niedopuszczal-
ności zażalenia w takiej sytuacji faktycznej, jak występująca w niniejszej
sprawie, złożone zażalenie należało pozostawić bez rozpoznania, czyli
rozstrzygnąć tak jak to uczyniono w postanowieniu z dnia 24 września
2007 r.
Prokurator Prokuratury Krajowej wniósł o podjęcie uchwały o nastę-
pującej treści:
„Na ponowne postanowienie prokuratora o umorzeniu postępowania
przygotowawczego wydane w warunkach określonych w art. 330 § 2 k.p.k.
pokrzywdzonemu, który uprzednio wykorzystał już uprawnienia przewidzia-
ne w art. 306 § 1 k.p.k., nie przysługuje zażalenie. Ma on natomiast prawo
wniesienia aktu oskarżenia określonego w art. 55 § 1 k.p.k. w terminie mie-
siąca od doręczenia mu postanowienia prokuratora o umorzeniu postępo-
wania przygotowawczego”.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
W pierwszym rzędzie należy w pełni podzielić stanowisko Prokurato-
ra Prokuratury Krajowej co do tego, że przedstawione przez Sąd Rejonowy
w W. pytanie spełnia wymogi wynikające z art. 441 k.p.k.
Zagadnienie prawne, którego dotyczy, wyłoniło się przy rozpoznawa-
niu środka odwoławczego, wynika z okoliczności sprawy i ma bezpośrednie
znaczenie dla jego rozstrzygnięcia. Wprawdzie sama redakcja pytania
prawnego daleka jest od doskonałości, gdyż w takiej postaci wydaje się
ono zmierzać do uzyskania odpowiedzi, jak ma postąpić sąd odwoławczy w
konkretnej sytuacji procesowej, to zaś nie może być przedmiotem pytania
w trybie art. 441 § 1 k.p.k. Jednak analiza uzasadnienia postanowienia po-
8
zwala przyjąć, że w sprawie wyłonił się rzeczywiście problem prawny wy-
magający zasadniczej wykładni ustawy.
Lektura wywodów zawartych w uzasadnieniu postanowienia Sądu
Rejonowego wskazuje bowiem, że wątpliwości tego Sądu spowodowane
są niejednoznacznym brzmieniem przepisu art. 330 § 2 k.p.k. – który po
nowelizacji dokonanej ustawą z dnia 29 marca 2007 r. o zmianie ustawy o
prokuraturze, ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz niektórych in-
nych ustaw brzmi obecnie: „Jeżeli prokurator nadal nie znajduje postaw do
wniesienia aktu oskarżenia, wydaje ponownie postanowienie o umorzeniu
postępowania lub odmowie jego wszczęcia. W takim wypadku pokrzyw-
dzony, który wykorzystał uprawnienia przewidziane w art. 306 § 1, może
wnieść akt oskarżenia określony w art. 55 § 1 – o czym należy go pou-
czyć”. Trafnie podkreśla Prokurator Prokuratury Krajowej, że ten przepis
musi być podstawą rozważań co do tego, czy (i ewentualnie w jakim trybie)
jest możliwe rozpoznanie zażalenia, które skutecznie – bo zgodnie z obo-
wiązującymi wówczas przepisami – zostało złożone przed dniem 12 lipca
2007 r. na ponowne postanowienie prokuratora o umorzeniu postępowania
przygotowawczego. Skoro ustawodawca nie wprowadził w ustawie z dnia
29 marca 2007 r. odmiennego rozwiązania, należy przyjąć, iż do kwestii
rozpoznania takiego zażalenia muszą być stosowane przepisy obowiązują-
ce obecnie.
Zgodzić się należy ze stanowiskiem, że wykładnia językowa art. 330
§ 2 zd. 2 k.p.k. prowadzi do niejednoznacznych wniosków, gdyż sformuło-
wanie „pokrzywdzony, który wykorzystał uprawnienia przewidziane w art.
306 § 1” odnosić się może bowiem zarówno do sytuacji, w której pokrzyw-
dzony złożył zażalenie na poprzednie postanowienie prokuratora o umo-
rzeniu bądź odmowie wszczęcia postępowania przygotowawczego i uzy-
skał jego uchylenie przez sąd – jak i do takiej, w której również po ponow-
nym postanowieniu prokuratora o umorzeniu lub odmowie wszczęcia po-
9
stępowania pokrzywdzony składa ponownie zażalenie na takie postano-
wienie.
W piśmiennictwie podniesiono, że przepis ten może być odczytany w
ten sposób, iż na ponowne postanowienie o odmowie wszczęcia lub umo-
rzeniu postępowania przygotowawczego zażalenie nie przysługuje po-
krzywdzonemu, który składał je wcześniej, a może wnieść subsydiarny akt
oskarżenia (art. 55 § 1 k.p.k.). Wskazywano jednak, że interpretacja taka
ma tę wadę, iż może dojść do wniesienia subsydiarnego aktu oskarżenia
także w wypadku, gdy postanowienie o odmowie wszczęcia lub umorzeniu
postępowania przygotowawczego nie jest jeszcze prawomocne ze względu
na wniesienie zażalenia przez inną stronę (np. podejrzanego lub drugiego
pokrzywdzonego). W tym kontekście wyrażony został pogląd, że sam fakt
zaskarżenia przez pokrzywdzonego wydanego ponownie postanowienia o
umorzeniu postępowania otwiera mu możliwość wniesienia aktu oskarżenia
określonego w art. 55 § 1 k.p.k. Taki akt oskarżenia mógłby być wniesiony
przed uprawomocnieniem się postanowienia zamykającego drogę do wy-
dania wyroku. W literaturze zaproponowano, by przyjąć, iż taka możliwość
istnieje dopiero w razie utrzymania w mocy przez sąd ponownie zaskarżo-
nego postanowienia o umorzeniu postępowania albo odmowie jego
wszczęcia (por. W. Grzeszczyk: Nowela do kodeksu postępowania karne-
go z dnia 29 marca 2007 r., Prok. i Pr. 2007, nr 7-8, s. 105; R.A. Stefański:
Postępowanie przygotowawcze w świetle noweli z dnia 29 marca 2007 r.,
Diariusz Prawniczy 2007, nr 3, s. 86; tenże: Aktualny model zaskarżenia
postanowień o zaniechaniu ścigania karnego, Prok. i Pr. 2007, nr 12, s.
10).
W doktrynie wyrażony został również i odmienny pogląd, zgodnie z
którym ponowne postanowienie prokuratora o odmowie wszczęcia lub
umorzeniu postępowania po wejściu w życie ustawy z dnia 29 marca 2007
r. nie podlega zaskarżeniu, gdyż ustawodawca przyjął, że pokrzywdzony
10
może w takim wypadku od razu skierować akt oskarżenia do sądu (por. P.
Hofmański, E. Sadzik, K. Zgryzek: Kodeks postępowania karnego. Komen-
tarz. Tom IV. Aktualizacje, Warszawa 2008, s. 286). Takie ponowne posta-
nowienie o odmowie wszczęcia postępowania przygotowawczego może
być natomiast na zasadach ogólnych (art. 465 § 2 k.p.k.) zaskarżone przez
instytucję wymienioną w art. 305 § 4 k.p.k., a ponowne postanowienie o
umorzeniu tego postępowania może być zaskarżone przez inne podmioty
niż pokrzywdzony. Z prawa do ponownego zaskarżenia postanowienia o
odmowie wszczęcia lub umorzeniu postępowania może korzystać także
pokrzywdzony, który nie wykorzystał uprawnienia przewidzianego w art.
306 § 1 k.p.k. i w związku z tym nie ma uprawnienia do wniesienia własne-
go aktu oskarżenia, o którym mowa w art. 55 § 1 k.p.k. (por. P. Hofmański,
E. Sadzik, K. Zgryzek: Kodeks postępowania karnego..., s. 287; por. także
T. Razowski: Podmioty uprawnione do wniesienia zażalenia na postano-
wienie o odmowie wszczęcia postępowania przygotowawczego, Prok. i Pr.
2007, nr 6, s. 50).
Należy przyznać rację Prokuratorowi Prokuratury Krajowej, gdy w pi-
semnym wniosku wskazuje, że przepis art. 330 § 2 k.p.k. w aktualnym
brzmieniu powstał bez dogłębnego rozważenia konsekwencji wprowadzo-
nych zmian, w dążeniu do „przywrócenia” instytucji subsydiarnego aktu
oskarżenia. Przypomnieć w tym kontekście należy, że rządowy projekt
ustawy zmieniającej ustawę o prokuraturze, ustawę – Kodeks postępowa-
nia karnego i inne ustawy, wniesiony do Sejmu w dniu 2 listopada 2006 r.,
przewidywał zniesienie w ogóle instytucji subsydiarnego aktu oskarżenia,
określonej w art. 55 k.p.k. W uzasadnieniu projektu stwierdzono, że „jest to
instytucja fasadowa, pełna sprzeczności z punktu widzenia naczelnych za-
sad procesu karnego” (druk nr 1113 Sejmu RP V kadencji – tekst ze stron
internetowych Sejmu RP). Konsekwencją usunięcia art. 55 (art. 2 pkt 3 pro-
jektu rządowego) było przewidziane w art. 2 pkt 26 projektu uchylenie § 2 i
11
3 w art. 330. W trakcie prac nad ustawą, na posiedzeniu Komisji Sprawie-
dliwości i Praw Człowieka w dniu 13 lutego 2007 r., jeden z posłów złożył
wniosek o pozostawienie art. 55 k.p.k., uzasadniając to „względami spo-
łecznymi”. W głosowaniu wniosek ten został przyjęty jednogłośnie (Biuletyn
nr 1574/V Komisji Sprawiedliwości i Praw Człowieka Sejmu RP V kadencji,
tekst ze stron internetowych Sejmu RP).
Kiedy uchwalony przez Sejm w dniu 2 marca 2007 r. tekst ustawy
przesłano do Senatu, Biuro Legislacyjne Kancelarii Senatu zwróciło uwagę,
że w art. 2 powinien ulec modyfikacji pkt 23 (dotyczący skreślenia § 2 i 3 w
art. 330 k.p.k.), ze względu na jego ścisły związek z art. 55 k.p.k., który nie
został przez Sejm wykreślony. W tej sytuacji, w ustawie Kodeks postępo-
wania karnego powstaje luka, która czyni przepis art. 55 niewykonalnym.
Problem ten poruszono następnie na posiedzeniu senackiej Komisji Praw
Człowieka i Praworządności w dniu 8 marca 2007 r., na której przedstawi-
ciel Biura Legislacyjnego Kancelarii Senatu zaproponował pozostawienie
dotychczasowej treści § 3 oraz przyjęcie § 2 art. 330 k.p.k. w brzmieniu,
jakie ostatecznie przepis ten uzyskał. Treść tej poprawki przyjęto jednogło-
śnie bez szerszej dyskusji (por. zapis stenograficzny 68 posiedzenia Komi-
sji Praw Człowieka i Praworządności Senatu RP – tekst ze stron interneto-
wych Senatu RP). Podobnie przebiegało w odniesieniu do tej kwestii po-
siedzenie Komisji Ustawodawczej Senatu w dniu 13 marca 2007 r., zaś na
wspólnym posiedzeniu Komisji Ustawodawczej oraz Komisji Praw Człowie-
ka i Praworządności, odbytym w dniu 14 marca 2007 r., podczas debaty
nad poprawkami stwierdzono, iż zmiana art. 330 § 2 k.p.k. uzasadniona
jest, gdyż „powracamy do uregulowania, że osoba, która złożyła doniesie-
nie o przestępstwie, może – w wypadku odmowy wszczęcia postępowania
– wnieść prywatny akt oskarżenia, czyli powracamy do uregulowania, które
było w dotychczasowym kodeksie postępowania karnego” (por. zapis ste-
nograficzny [658] ze wspólnego posiedzenia Komisji Ustawodawczej [100]
12
oraz Komisji Praw Człowieka i Praworządności [74], tekst ze stron interne-
towych Senatu RP). Na posiedzeniu plenarnym w dniu 15 marca 2007 r.
Senat RP podjął uchwałę, wprowadzając do tekstu omawianej ustawy po-
prawki. W uzasadnieniu wskazano, że „wprowadzając poprawki nr 5 i 6
Senat potwierdził stanowisko Sejmu przeciwne usunięciu z Kodeksu po-
stępowania karnego art. 55. Poprawki te przywracają przepis art. 330 § 2
k.p.k., który stanowi, w jakich okolicznościach pokrzywdzony może wystą-
pić z własnym aktem oskarżenia ...” (uchwała Nr 1516 Senatu RP V ka-
dencji, tekst ze stron internetowych Senatu RP). Sejmowa Komisja Spra-
wiedliwości i Praw Człowieka na posiedzeniu w dniu 27 marca 2007 r., przy
aprobującym stanowisku rządu, bez dyskusji, udzieliła pozytywnej reko-
mendacji poprawkom Senatu (por. Biuletyn Nr 1763/V Komisji Sprawiedli-
wości i Praw Człowieka Sejmu RP V kadencji, tekst ze stron internetowych
Sejmu RP). Poprawki te Sejm przyjął na posiedzeniu plenarnym w dniu 29
marca 2007 r.
Opisany wyżej przebieg prac legislacyjnych dobitnie wskazuje, że
dążąc na pewnym etapie tych prac, do „przywrócenia” instytucji subsydiar-
nego aktu oskarżenia, zupełnie nie wzięto pod uwagę implikacji, jakie spo-
woduje zmieniony model zaskarżania postanowień o odmowie wszczęcia
lub umorzenia postępowania, określony w art. 306 k.p.k. po jego noweliza-
cji.
Kierując się racjami wykładni systemowej należy jednak podkreślić,
że artykułu 330 § 2 k.p.k. nie można interpretować bez uwzględnienia tre-
ści art. 55 § 1 k.p.k., który stanowi, iż w razie powtórnego wydania przez
prokuratora postanowienia o odmowie wszczęcia lub o umorzeniu postę-
powania w wypadku, o którym mowa w art. 330 § 2 k.p.k., pokrzywdzony
może w terminie miesiąca od doręczenia mu zawiadomienia o postanowie-
niu wnieść akt oskarżenia do sądu. Z przepisu tego jasno wynika, że prawo
do wniesienia subsydiarnego aktu oskarżenia uzależnione jest od doręcze-
13
nia postanowienia prokuratora o odmowie wszczęcia bądź umorzeniu po-
stępowania, nie zaś od rozstrzygnięcia zażalenia wniesionego na to posta-
nowienie. Gdyby dopuszczać prawo do zaskarżenia powtórnego postano-
wienia prokuratora o odmowie wszczęcia lub umorzeniu postępowania, to
pokrzywdzony powinien wnieść akt oskarżenia z reguły jeszcze przed roz-
poznaniem takiego zażalenia. Zachodziłaby zatem wyraźna sprzeczność
między uprawnieniem do zaskarżenia postanowienia a uprawnieniem do
wniesienia aktu oskarżenia.
Kierując się natomiast względami natury funkcjonalnej trzeba pod-
nieść, że w stanie prawnym obowiązującym do dnia 12 lipca 2007 r., wnie-
sienie subsydiarnego aktu oskarżenia następowało w sytuacji rozbieżności
stanowisk prokuratora i sądu co do zasadności zakończenia postępowania
przygotowawczego. Gdyby przyjąć interpretację, że warunkiem wniesienia
aktu oskarżenia przez pokrzywdzonego jest rozpoznanie i nieuwzględnie-
nie przez sąd jego zażalenia na ponowne postanowienie prokuratora –
mielibyśmy do czynienia z sytuacją, w której sąd właściwy do rozpoznania
sprawy wypowiedział się o braku podstaw do wniesienia aktu oskarżenia, a
jednocześnie pokrzywdzony miałby prawo do wniesienia aktu oskarżenia
do tegoż sądu. Jest to rozwiązanie nie do przyjęcia.
Kolejnym argumentem natury funkcjonalnej przemawiającym za kie-
runkiem wykładni prezentowanym w niniejszej uchwale jest wzgląd na
uproszczenie – w stosunku do poprzedniego stanu prawnego – drogi, jaką
przebyć musi pokrzywdzony przed wniesieniem własnej skargi do sądu. W
piśmiennictwie oceniono to jako „krok we właściwym kierunku” (por. P.
Hofmański, E. Sadzik, K. Zgryzek: Kodeks postępowania karnego..., s.
286).
Zauważyć przy tym należy, że na przeszkodzie takiej interpretacji nie
stoi możliwość zaskarżenia powtórnego postanowienia o umorzeniu czy
odmowie wszczęcia przez podmiot inny niż pokrzywdzony, który wniósł
14
subsydiarny akt oskarżenia. Wniesienie takiego aktu oskarżenia skutkuje
wszak utratą mocy wspomnianego postanowienia, bowiem akt ten powodu-
je powstanie stanu zawisłości sprawy przed sądem. Pozostali pokrzywdze-
ni mają wówczas prawo dołączenia się do oskarżenia subsydiarnego jako
oskarżyciele posiłkowi uboczni (por. Z. Gostyński, R. A. Stefański w: Z.
Gostyński red.: Kodeks postępowania karnego. Komentarz, Warszawa
2003 r., wyd. II, tom I, s. 464). Wniesione zażalenia stają się zatem bez-
przedmiotowe.
Przedstawione zapatrywanie przesądza też o sposobie postępowania
w sytuacji, w której zażalenie na ponowne postanowienie prokuratora o
umorzeniu postępowania przygotowawczego nie zostało rozpoznane przed
dniem wejścia w życie ustawy z dnia 29 marca 2007 r. Analizując tę kwe-
stię należy pamiętać, że najczęściej zmiany prawa karnego procesowego
„chwytają sprawę w locie” (por. M. Cieślak: Polska procedura karna, War-
szawa 1984, s. 182183; K. Marszał: Proces karny, Katowice 1995 r., s.
3031; R. Kmiecik, E. Skrętowicz: Proces karny. Część ogólna, Kraków
2002, s. 45). Innymi słowy, podstawową regułą intertemporalną prawa kar-
nego procesowego jest stosowanie przepisów obowiązujących w czasie
trwania tego postępowania. Jeżeli więc „nowa” ustawa procesowa nie
przewiduje przepisów przejściowych to trzeba stosować tę „nową” ustawę,
wobec utraty mocy prawnej przez „starą” ustawę. Czynności procesowe
dokonane w czasie obowiązywania „starej” ustawy nie wymagają powtó-
rzenia, chyba że taki obowiązek wynikałby z „nowej” ustawy.
W wypadku zaś, gdy „nowa” ustawa zawiera przepisy przejściowe,
które w zakresie nią określonym pozostawiają w mocy przepisy dotychczas
obowiązujące (czyli przepisy „starej” ustawy), to z mocy tych przepisów
przejściowych przepisy ustawy „starej” będą współobowiązywać z przepi-
sami ustawy „nowej”.
15
Ustawa z dnia 29 marca 2007 r. zawiera następujące przepisy przej-
ściowe:
Art. 6, który określa zarówno wyjątek od ogólnej reguły „chwytania w
locie” postępowania przez „nowe” przepisy, jak i powraca w pewnych sytu-
acjach do omawianej reguły. Należy przy tym podkreślić, iż unormowanie z
art. 6 dotyczy przepisów ściśle powiązanych z tokiem postępowania w ra-
mach rozprawy głównej. Reguła w nim wyrażona nie może więc mieć za-
stosowania do sytuacji objętej pytaniem prawnym.
Z kolei, art. 7 stanowi zasadę, iż czynności procesowe dokonane
przed wejściem w życie ustawy z dnia 29 marca 2007 r. są skuteczne, je-
żeli dokonano ich z zachowaniem przepisów dotychczasowych.
Natomiast w art. 8 ustawy z dnia 29 marca 2007 r. zawarto ważną
dyrektywę interpretacyjną dla organów prowadzących postępowanie karne.
Dyrektywa ta potwierdza zasadę prymatu ustawy „nowej”.
W realiach niniejszej sprawy, poza sporem jest więc, że w świetle art.
7 ustawy z dnia 29 marca 2007 r., pokrzywdzony skutecznie złożył zażale-
nie na kolejne postanowienie prokuratora o umorzeniu postępowania przy-
gotowawczego. Kwestię dopuszczalności tego zażalenia należy bowiem
ocenić wedle przepisów Kodeksu postępowania karnego sprzed noweliza-
cji dokonanej ustawą z dnia 29 marca 2007 r. (arg. ex art. 7 ustawy z dnia
29 marca 2007 r.). Niemniej, zażalenie to nie może jednak zostać rozpo-
znane po dniu 12 lipca 2007 r., gdyż od tej daty nie ma w Kodeksie postę-
powania karnego, o czym była już wyżej mowa, unormowania dotyczącego
rozpoznania zażaleń pokrzywdzonego na ponowne postanowienie prokura-
tora o umorzeniu postępowania przygotowawczego wydane w warunkach
określonych w art. 330 § 2 k.p.k. Tak więc, brak instrumentarium prawnego
uniemożliwia rozpoznanie tego zażalenia po wejściu w życie przepisów
nowelizacyjnych (por. z poglądem wyrażonym w uchwale składu 7 sędziów
Sądu Najwyższego z dnia 21 października 2003 r., I KZP 27/2003 r.,
16
OSNKW 2003, z. 11-12, poz. 90, dotyczącym braku możliwości kontynuo-
wania postępowań prowadzonych w przedmiocie nieważności postępowa-
nia po wejściu w życie przepisów tzw. noweli styczniowej do Kodeksu po-
stępowania karnego).
Zaznaczyć przy tym wypada, że właściwą formą zakończenia incy-
dentalnego postępowania odwoławczego, które zostało wszczęte w wyniku
zażalenia dopuszczalnego w dacie jego wnoszenia, powinno być umorze-
nie postępowania odwoławczego z uwagi na to właśnie, że brak jest in-
strumentarium niezbędnego do rozpoznania środka odwoławczego, który
został złożony przed wejściem w życie przepisów nowelizacyjnych. Forma
zakończenia postępowania polegająca na pozostawieniu zażalenia bez
rozpoznania nie wydaje się właściwa dlatego, że dopuszczalność środka
odwoławczego powinna być oceniana nie na datę podejmowania decyzji w
przedmiocie jego dalszych losów, ale na datę jego wnoszenia.
Opisany tryb postępowania nie oznacza, w żadnym wypadku, że
przekreśla się tym w istocie dyrektywę określoną w art. 7 ustawy z dnia 29
marca 2007 r., gdyż ze „skutecznością” czynności, o której mowa w tym
przepisie, należy przede wszystkim wiązać umożliwienie pokrzywdzonemu
zrealizowania wyrażonej przez niego (poprzez złożenie zażalenia) woli do-
chodzenia swych praw. Respektowanie tego musi skutkować przyjęciem,
że w tej sytuacji, wyjątkowo, miesięczny termin do wniesienia aktu oskar-
żenia – określonego w art. 55 § 1 k.p.k., biegnie dla pokrzywdzonego nie
od dnia doręczenia mu zawiadomienia o postanowieniu o umorzeniu po-
stępowania przygotowawczego, lecz od dnia doręczenia prawomocnego
rozstrzygnięcia w przedmiocie złożonego przezeń zażalenia.
Kierując się zatem przedstawionymi wyżej rezultatami wykładni sys-
temowej i funkcjonalnej, uprawniony jest wniosek, że na ponowne posta-
nowienie prokuratora o umorzeniu postępowania przygotowawczego wy-
dane w warunkach określonych w art. 330 § 2 k.p.k. pokrzywdzonemu, któ-
17
ry uprzednio wykorzystał już uprawnienia przewidziane w art. 306 § 1 k.p.k.
nie przysługuje zażalenie. Ma on natomiast prawo wniesienia aktu oskar-
żenia określonego w art. 55 § 1 k.p.k. w terminie miesiąca od doręczenia
mu postanowienia prokuratora o umorzeniu postępowania przygotowaw-
czego, z wyjątkowym liczeniem rozpoczęcia biegu tego terminu, jeśli zaża-
lenie zostało wniesione jeszcze pod rządami ustawy w jej poprzednim
brzmieniu, ale nie zostało rozpoznane do dnia wejścia w życie przepisów
nowelizacyjnych.