Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 20 marca 2008 r.
II PK 211/07
Żądanie ustalenia istnienia stosunku pracy na podstawie art. 189 k.p.c.
nie jest alternatywnym roszczeniem przysługującym z mocy art. 67 k.p. w razie
naruszenia przez pracodawcę przepisów o wygaśnięciu umowy o pracę (art.
4771
k.p.c.).
Przewodniczący SSN Roman Kuczyński (przewodniczący), Sędziowie SN:
Józef Iwulski, Jerzy Kwaśniewski (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 20 marca
2008 r. sprawy z powództwa Aldony K. przeciwko Gimnazjum [...] w P. o ustalenie
istnienia stosunku pracy i przywrócenie do pracy, na skutek skargi kasacyjnej po-
wódki od wyroku Sądu Okręgowego w Poznaniu z dnia 23 marca 2007 r. [...]
o d d a l i ł skargę kasacyjną.
U z a s a d n i e n i e
Powódka Aldona K. w pozwie domagała się od pozwanego Gimnazjum [...] w
P. przywrócenia do pracy na stanowisku nauczycielki, a w razie braku podstaw do
uwzględnienia tego żądania, ustalenia istnienia stosunku pracy między nią a pozwa-
nym. Na rozprawie w dniu 28 grudnia 2006 r. cofnęła pozew w przedmiocie przywró-
cenia do pracy, podtrzymując swoje roszczenie w zakresie ustalenia istnienia sto-
sunku pracy pomiędzy nią a pozwanym pracodawcą. Strona pozwana wyraziła
zgodę na cofnięcie powództwa w części, poza tym wnosiła o oddalenie powództwa.
Wyrokiem z dnia 23 marca 2007 r. Sąd Okręgowy-Sąd Pracy w Poznaniu na
podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację powódki od wyroku Sądu Rejonowego-
Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Poznaniu z dnia 28 grudnia 2006 r., odda-
lającego powództwo w zakresie roszczenia o ustalenie istnienia stosunku pracy (w
przedmiocie roszczenia o przywrócenie do pracy postępowanie zostało umorzone w
postępowaniu przed Sądem pierwszej instancji).
2
Sąd drugiej instancji podzielił ustalenia faktyczne oraz podstawę prawną za-
skarżonego apelacją wyroku. Przedstawiają się one następująco. Powódka od dnia
31 sierpnia 1989 r. była zatrudniona w Szkole Podstawowej [...] w P. na stanowisku
nauczyciela geografii na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony w pełnym
wymiarze czasu pracy. Powódka posiada wykształcenie wyższe z tytułem zawodo-
wym magistra geografii w specjalizacji nauczycielskiej. W dniu 1 września 1992 r.
powódka została mianowana na stanowisko nauczyciela geografii w Szkole Podsta-
wowej [...]. We wrześniu 1999 r. w budynku, w którym mieściła się Szkoła Podsta-
wowa [...], rozpoczęło działalność Gimnazjum [...]. Pismem z dnia 4 maja 1999 r. dy-
rektor Szkoły Podstawowej, powołując się na zmiany organizacyjne pracy szkoły
oraz art. 18 ust. 1 Karty Nauczyciela, zwrócił się do powódki z propozycją, aby w celu
realizacji pełnego etatu, prowadziła zajęcia z geografii w wymiarze 7/18 etatu oraz z
języka angielskiego w wymiarze 8/18 etatu w Szkole Podstawowej [...] oraz zajęcia z
języka angielskiego w wymiarze 3/18 etatu w nowo powstałym Gimnazjum [...]. W
dniu 11 maja 1999 r. powódka wyraziła zgodę na wskazane wyżej warunki pracy.
Aktem nadania stopnia awansu zawodowego nauczyciela z dnia 6 kwietnia 2000 [...]
Prezydent Miasta P. powołując się na art. 9b ust. 4 Karty Nauczyciela w związku z
art. 7 ust. 1 ustawy z dnia 18 lutego 2000 r. o zmianie ustawy Karta Nauczyciela oraz
o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 19, poz. 239 ze zm.), nadał powódce
stopień nauczyciela mianowanego, wskazując, że ukończyła ona studia wyższe na
kierunku geografia z wykształceniem pedagogicznym i może być zatrudniona w
szkołach podstawowych, gimnazjach, szkołach zawodowych i liceach. Wskazane
pismo zawierało informację, że z uwagi na fakt, że powódka w dniu 6 kwietnia 2000
r. oprócz geografii nauczała także języka angielskiego, do którego nie miała
wymaganych kwalifikacji, powinna je uzyskać do dnia 31 sierpnia 2006 r., przy czym
w razie niespełnienia tego warunku stosunek pracy ulegnie rozwiązaniu. Pismem z
dnia 5 maja 2000 r. Dyrektor Gimnazjum [...] zaproponował powódce przeniesienie z
dniem 1 września 2000 r. do pozwanego Gimnazjum na stanowisko nauczyciela ję-
zyka angielskiego w pełnym wymiarze czasu pracy, a powódka w dniu 11 maja 2000
r. wyraziła na to zgodę. Świadectwo pracy z dnia 31 sierpnia 2000 r. stwierdzało, że
stosunek pracy ze Szkołą Podstawową [...] ustał w wyniku zmian organizacyjnych w
roku szkolnym 2000/2001 na podstawie art. 18 ust. 1 Karty Nauczyciela przez prze-
niesienie powódki z dniem 1 września 2000 r. do pozwanego Gimnazjum w pełnym
wymiarze czasu pracy. Powódka przed dniem 31 sierpnia 2006 r. nie uzyskała wyż-
3
szego wykształcenia w zakresie anglistyki, nie zdała egzaminu państwowego z języ-
ka angielskiego, jak również nie uzyskała odpowiedniego certyfikatu potwierdzające-
go znajomość języka obcego. W związku z tym pismem z dnia 31 sierpnia 2006 r.
dyrektor Gimnazjum [...] stwierdził, że brak uzupełnienia kwalifikacji w zakresie na-
uczania języka obcego „skutkuje na mocy art. 7 ust. 1 ustawy z dnia 18 lutego 2000
r. wygaśnięciem łączącej strony umowy o pracę z dniem 31 sierpnia 2006 r.”.
Sąd drugiej instancji podzielił stanowisko Sądu pierwszej instancji, że ochrony
przed stwierdzonym przez pracodawcę wygaśnięciem umowy o pracę powódka nie
może poszukiwać w drodze powództwa o ustalenie istnienia stosunku pracy. Na
podstawie art. 67 k.p. w związku z art. 56 § 1 k.p. z tytułu naruszenia przez praco-
dawcę przepisów o wygaśnięciu umowy o pracę przysługuje żądanie przywrócenia
do pracy bądź odszkodowania. Dopuszczalność powództw o ustalenie prawa lub
stosunku prawnego (art. 189 k.p.c.) uzależniona jest od istnienia interesu prawnego
powoda. Brak jest zaś interesu prawnego w sytuacjach, w których występuje równo-
cześnie inna forma ochrony praw powoda. Możliwość wytoczenia powództwa o
przywrócenie do pracy bądź odszkodowanie wyklucza po stronie powoda istnienie
interesu prawnego w wytoczeniu powództwa o ustalenie naruszonego prawa lub sto-
sunku prawnego. Sąd drugiej instancji ponadto podzielił stanowisko Sądu pierwszej
instancji, że przyjmując hipotetycznie zgłoszenie roszczenia o przywrócenie do pracy
lub zasądzenia od pracodawcy przewidzianego prawem odszkodowania, to takie
roszczenia są niezasadne, bo wystąpiły przesłanki wygaśnięcia stosunku pracy po-
wódki z dniem 31 sierpnia 2006 r. Zgodnie z art. 7 ust. 1 zdanie 1 ustawy z dnia 18
lutego 2000 r. o zmianie ustawy - Karta Nauczyciela (Dz.U. Nr 19 poz. 239 ze zm.)
nauczyciele zatrudnieni na podstawie mianowania w dniu wejścia w życie ustawy (6
kwietnia 2000 r.) uzyskują z tym dniem z mocy prawa stopień nauczyciela mianowa-
nego i stają się nauczycielami zatrudnionymi na podstawie mianowania w rozumieniu
Karty Nauczyciela, z tym że z nauczycielami zatrudnionymi na podstawie mianowa-
nia, którzy nie posiadają wymaganych kwalifikacji stosunek pracy wygasa z dniem 31
sierpnia 2006 r., o ile wcześniej nauczyciele ci nie uzupełnią kwalifikacji lub nie zo-
stanie z nimi rozwiązany stosunek pracy w odrębnym trybie. Ocenę, czy art. 7 ust. 1
ustawy z dnia 18 lutego 2000 r. znajduje zastosowanie do powódki należało rozpo-
cząć od zbadania, czy w dniu 6 kwietnia 2000 r. powódka spełniała wymagania kwa-
lifikacyjne w oparciu o obowiązujące wówczas przepisy, tj. rozporządzenie Ministra
Edukacji Narodowej z dnia 10 października 1991 r. w sprawie szczegółowych kwalifi-
4
kacji wymaganych od nauczycieli oraz określenia szkół i wypadków, w których
można zatrudnić nauczycieli niemających wyższego wykształcenia (Dz.U. Nr 98, poz.
433 ze zm.). Z dokonanych ustaleń faktycznych wynika, że na dzień 6 kwietnia 2000
r. oprócz zajęć z geografii w wymiarze 7/18 etatu, do których powódka miała wyma-
gane kwalifikacje prowadziła ona także zajęcia w zakresie języka angielskiego w wy-
miarze 11/18 etatu w Szkole Podstawowej [...] oraz w wymiarze 3/18 etatu w nowo
powstałym Gimnazjum [...]. W aktach osobowych powódki, a w szczególności w ak-
cie nadania stopnia awansu zawodowego zawarta jest informacja, że jeżeli do dnia
31 sierpnia 2006 r. nie uzupełni kwalifikacji, umowa o pracę zostanie z nią rozwią-
zana w trybie art. 7 ust. 1 ustawy z dnia 18 lutego 2000 r. Wobec tego, według Sądu
drugiej instancji, powódka była w sposób wystarczający poinformowana o stanie
faktycznym i prawnym związanym z jej zatrudnieniem, a także była świadoma, że
jest zobowiązana do podjęcia działań zmierzających do uzupełnienia w określonym
terminie swoich kwalifikacji do nauczania języka obcego pod rygorem wygaśnięcia
łączącego ją z pozwanym stosunku pracy. Kwalifikacje te określały przepisy
rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 10 września 2002 r. w
sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli oraz określenia szkół
i wypadków, w których można zatrudnić nauczycieli niemających wyższego wy-
kształcenia lub ukończonego zakładu kształcenia nauczycieli ( Dz.U. Nr 155, poz.
1288). Zgodnie z § 2 i § 3 w związku z § 7 ust. 2-3 powołanego rozporządzenia po-
wódka, aby posiadać stosowne kwalifikacje do prowadzenia zajęć z języka angiel-
skiego, musiałaby posiadać odpowiednie wykształcenie wyższe, zdany egzamin
państwowy bądź też miałoby uzyskać odpowiedni certyfikat potwierdzający znajo-
mość języka obcego. Powódka do dnia 31 sierpnia 2006 r. nie spełniła tych warun-
ków, chociaż w pozwanym Gimnazjum była zatrudniona wyłącznie na stanowisku
nauczyciela języka angielskiego, nie mając w tym zakresie wymaganych kwalifikacji.
Sąd drugiej instancji podkreślił, że twierdzenia apelującej, że zawarła ona
nową umowę o pracę z pozwanym Gimnazjum w sierpniu 2000 r. i w ten sposób
norma prawna zawarta w art. 7 ust. 1 ustawy z dnia 18 lutego 2000 r. nie znajduje do
niej zastosowania, nie są trafne. Według Sądu drugiej instancji w świetle okoliczności
sprawy oczywiste jest, że od dnia 1 września 2000 r. nastąpiła zmiana podmiotowa
po stronie pracodawcy powódki na rzecz Gimnazjum [...]. Powódka nie zawarła z
pozwaną szkołą nowej umowy o pracę, lecz kontynuowała dotychczasowy stosunek
pracy nawiązany ze Szkołą Podstawową [...].
5
W skardze kasacyjnej wniesionej od powyższego wyroku Sądu Okręgowego
powódka wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy
do ponownego rozpoznaniu Sądowi Okręgowemu w Poznaniu z pozostawieniem
temu sądowi rozstrzygnięcia o kosztach postępowania.
Skarga kasacyjna ma dwie podstawy. W ramach podstawy dotyczącej naru-
szenia przepisów prawa materialnego skarżąca zarzuciła: 1) naruszenie art. 7
ustawy o zmianie ustawy - Karta Nauczyciela oraz o zmianie niektórych innych
ustaw, przez jego błędne zastosowanie i pominięcie faktu, że powódka 6 kwietnia
2000 r. z mocy prawa nabyła stopień nauczyciela mianowanego jako nauczyciel
geografii; 2) błędną wykładnię art. 67 k.p. w związku z art. 56 k.p., przez uznanie, że
wskazane normy wykluczają roszczenie powódki o ustalenie istnienia stosunku pracy
na podstawie art. 189 k.p.c. w związku z art. 13 k.p.c.
W ramach podstawy dotyczącej naruszenia przepisów prawa procesowego
skarżąca zarzuciła naruszenie: 1) art. 386 k.p.c., przez oddalenie apelacji mimo pod-
stawy do jej uwzględnienia; 2) art. 189 k.p.c. w związku z art. 13 § 2 k.p.c. w związku
z art. 4771
k.p.c., przez błędne uznanie, że powódce nie przysługuje roszczenie o
ustalenie istnienia stosunku pracy.
W uzasadnieniu skargi podniesiono, że na podstawie aktu mianowania z dnia
1 września 1992 r. powódka była nauczycielem mianowanym na stanowisku nauczy-
ciela geografii spełniając wszystkie wymogi w zakresie kwalifikacji (posiadała wyższe
wykształcenie w zakresie nauczanego przedmiotu geografii). Wobec tego zgodnie z
art. 7 ustawy z dnia 18 lutego 2000 r. powódka jako nauczyciel zatrudniony w dniu
wejścia w życie powołanej wyżej ustawy (w dniu 6 kwietnia 2000 r.) na podstawie
mianowania, posiadająca wymagane kwalifikacje, z tym dniem uzyskała z mocy
prawa stopień nauczyciela mianowanego i stała się nauczycielem zatrudnionym na
podstawie mianowania w rozumieniu ustawy Karta Nauczyciela. Powyższe oznacza,
że do powódki nie może mieć zastosowania druga część normy z art. 7, która doty-
czy nauczycieli nieposiadających kwalifikacji do nauczania, lecz nauczycieli zatrud-
nionych do nauczania przedmiotu na podstawie mianowania. Powódka uczyła języka
angielskiego na podstawie umowy z pozwaną, nie spełniała w tym zakresie odpo-
wiednich kwalifikacji ale nie była na stanowisko nauczyciela języka angielskiego mia-
nowana. Zatem nie może mieć do powódki zastosowania wskazany przepis. Powód-
ka bowiem z mocy prawa od dnia 6 kwietnia 2000 r. ma stopień nauczyciela miano-
wanego i jest nauczycielem zatrudnionym na podstawie mianowania. Według skar-
6
żącej interes prawny w ustaleniu istnienia jej stosunku pracy jest oczywisty. Ponadto
Sąd Okręgowy w żaden sposób nie odniósł się do zarzutu naruszenia przez Sąd
Rejonowy art. 4771
k.p.c. Zgodnie z powołanym przepisem sąd pracy orzeka o rosz-
czeniach, które wynikają z faktów przytoczonych, także wtedy gdy nie były ono ob-
jęte żądaniem pracownika. Przy wyborze przez pracownika roszczenia alternatyw-
nego, które okaże się nieuzasadnione, sąd z urzędu może uwzględnić inne roszcze-
nie alternatywne.
W odpowiedzi na skargę kasacyjną strona pozwana wniosła o wydanie posta-
nowienia o odmowie przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania, ewentualnie w
przypadku przyjęcia skargi do rozpoznania o jej oddalenie.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Podstawy skargi kasacyjnej oparte zostały na dwóch błędnych założeniach.
Po pierwsze, nie wiadomo dlaczego, bo wbrew ustalonym faktom, pełnomocniczka
skarżącej twierdzi, że stosunek pracy powódki w pozwanym Gimnazjum jest zupełnie
niezależny od poprzedniego zatrudnienia powódki w Szkole Podstawowej na pod-
stawie mianowania i nie jest objęty aktem nadania jej stopnia nauczyciela mianowa-
nego pod warunkiem uzupełnienia wymagań kwalifikacyjnych do dnia 31 sierpnia
2006 r. Takie założenie jest oczywiście sprzeczne z przedstawionymi w części spra-
wozdawczej ustaleniami faktycznymi zaskarżonego wyroku, które nie podlegają we-
ryfikacji w postępowaniu kasacyjnym (por. art. 39813
§ 2 k.p.c.). Powódka zatrud-
niona na podstawie mianowania w Szkole Podstawowej [...] w P. uzyskała zatrudnie-
nie w pozwanym Gimnazjum najpierw w zakresie 3/18 etatu, a następnie w pełnym
wymiarze czasu pracy, na podstawie przeniesienia za jej zgodą, w trybie określonym
w art. 18 ust. 1 Karty Nauczyciela. Na skutek przeniesienia do pozwanego Gimna-
zjum powódka nie utraciła swego statusu nauczyciela mianowanego, a z faktem wy-
konywania przez nią w dniu 6 kwietnia 2005 r., to jest w dniu wejścia w życie art. 7
ustawy z dnia 18 lutego 2000 r. o zmianie ustawy Karty Nauczyciela oraz o zmianie
niektórych innych ustaw, zatrudnienia w zakresie nauczania języka angielskiego łą-
czy się - z mocy wskazanego przepisu - konsekwencja wygaśnięcia stosunku pracy z
dniem 31 sierpnia 2006 r. wobec nieuzupełnienia wymaganych kwalifikacji do nau-
czania języka angielskiego. To dlatego, że powódka uzyskała zatrudnienie w pozwa-
nym Gimnazjum w drodze przeniesienia korzystała ona ze statusu nauczyciela mia-
7
nowanego, a następnie - po wejściu w życie powołanej wyżej ustawy nowelizującej
Kartę Nauczyciela - uzyskała z mocy prawa stopień nauczyciela mianowanego także
w pozwanym Gimnazjum, na warunkach określonych w art. 7 ust. 1 ustawy noweli-
zującej.
Pełnomocniczka skarżącej ignoruje prawidłowo ustalony, a nawet bezsporny
stan faktyczny sprawy, że powódka była zatrudniona w pozwanym Gimnazjum mając
stopień nauczyciela mianowanego i ucząc języka angielskiego pomimo braku wyma-
ganych w tym zakresie kwalifikacji. Taka sytuacja wynikała wyłącznie z zastosowania
do powódki i do jej zatrudnienia w pozwanym Gimnazjum konsekwencji powołanego
wyżej art. 7 ust. 1 ustawy nowelizującej Kartę Nauczyciela. To przecież ze względu
na uzyskany przez powódkę status nauczyciela mianowanego na warunkach okre-
ślonych w powołanym art. 7 ust. 1 ustawy mogła ona uzyskać zatrudnienie w pozwa-
nym Gimnazjum pomimo nieposiadania wymaganych kwalifikacji. Po drugie, pełno-
mocniczka skarżącej uważa, że powódka dochodzi w sprawie ustalenia stosunku
pracy na podstawie art.189 k.p.c., który - według tego stanowiska - miałby stanowić
jakąś równorzędną podstawę prawną w relacji do możliwości żądania przywrócenia
do pracy (albo odszkodowania) na podstawie art. 56 § 1 k.p. w związku z art. 67 k.p.
Powyższe założenie, które pełnomocniczka skarżącej zajmowała już w trakcie postę-
powania przed Sądem drugiej instancji, jest - podobnie jak pierwsze z nich - zupełnie
oderwane od ustalonych i co do zasady bezspornych okoliczności faktycznych. Pod-
stawę dochodzonego w sprawie roszczenia stanowią bowiem wyłącznie zdarzenia
dotyczące wygaśnięcia stosunku pracy powódki z powodu niewypełnienia przez nią
wymaganych kwalifikacji do dnia 31 sierpnia 2006 r. Najistotniejszym elementem
stanu faktycznego sprawy jest stwierdzenie przez dyrektora pozwanego Gimnazjum -
pismem z 31 sierpnia 2006 r. - że wobec braku uzupełnienia przez powódkę kwalifi-
kacji w zakresie nauczania języka obcego, z mocy art. 7 ust. 1 ustawy z 18 lutego
2000 r. stosunek pracy z powódką wygasł z dniem 31 sierpnia 2006 r. Oświadczeniu
pracodawcy o wygaśnięciu stosunku pracy, ażeby nie spowodowało wyrażonego w
nim skutku prawnego, powódka mogła przeciwstawić przysługujące jej roszczenia o
przywrócenie do pracy albo odszkodowanie stosownie do art. 56 § 1 k.p. w związku z
art. 67 k.p.
Zawarte w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku wyjaśnienie wyłączności okre-
ślonych w Kodeksie pracy środków ochrony przed naruszeniem przez pracodawcę
przepisów o wygaśnięciu umowy o pracę nie nasuwa zastrzeżeń. W kontekście ar-
8
gumentów powołanych w skardze kasacyjnej warto do wyjaśnień zaskarżonego wy-
roku dodać uwagę, że stanowisko skarżącej pozostaje w wyraźnej sprzeczności z
konstrukcją środków ochrony pracownika przed rozwiązaniem i wygaśnięciem sto-
sunku pracy. Wystarczy w tym kontekście wskazać na znaczenie przepisów Kodeksu
pracy konstruujących roszczenia (w tym powołanych wyżej przepisy stanowiące pod-
stawę rozstrzygnięcia) jako dotyczących sporów o roszczenia ze stosunku pracy
poddanych właściwości sądów (art. 262 § 1 k.p.), które mogą być dochodzone w
przewidzianych terminach (por. art. 264 k.p.). Tymczasem skarżąca bezzasadnie
upatruje możliwości rozstrzygnięcia sporu o bezpodstawne - jej zdaniem - stwierdze-
nie przez pracodawcę wygaśnięcia stosunku pracy z pominięciem przysługującego
pracownikowi trybu ochrony - w tym terminu określonego dla roszczeń dotyczących
wygaśnięcia umowy o pracę, tak jakby ten tryb i te terminy nie miały znaczenia
prawnego.
Należy ponadto zauważyć, że wobec prawomocnego umorzenia postępowa-
nia w przedmiocie przywrócenia powódki do pracy nie ma podstaw do rozpoznania
takich roszczeń jak to zdaje się sugerować skarga kasacyjna. Powołanie się w tym
zakresie na art. 4771
§ 1 k.p.c. jako przepis nakładający na sąd obowiązek orzecze-
nia o roszczeniach, które wynikają z faktów przytoczonych przez pracownika także
wówczas, gdy roszczenie nie było objęte żądaniem pracownika lub gdy było zgłoszo-
ne w rozmiarze mniejszym niż usprawiedliwiony wynikiem postępowania, jest w spo-
sób oczywisty chybione, także z tego względu, że powołany w skardze przepis nie
obowiązuje od 5 lutego 2005 r. (por. art. 1 pkt 66 ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o
zmianie ustawy - Kodeksu postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw -
Dz.U. Nr 172, poz. 1804).
Z powyższych przyczyn uznając bezzasadność podstaw skargi kasacyjnej
Sąd Najwyższy orzekł zgodnie z art. 39814
k.p.c.
========================================