Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 556/07
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 27 marca 2008 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Iwona Koper (przewodniczący)
SSN Grzegorz Misiurek
SSN Dariusz Zawistowski (sprawozdawca)
Protokolant Maryla Czajkowska
w sprawie z powództwa "E." Spółki z ograniczoną
odpowiedzialnością w O.
przeciwko Skarbowi Państwa - Ministrowi Skarbu Państwa
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 27 marca 2008 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej
od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 12 czerwca 2007 r., sygn. akt [...],
uchyla zaskarżony wyrok w pkt 1) w części uwzględniającej
powództwo oraz w pkt 2) i 3) i w tym zakresie przekazuje sprawę
Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania
i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy w P. wyrokiem z dnia 9 lutego 2007 r. zasądził od Skarbu
Państwa - Ministra Skarbu Państwa na rzecz E. Spółki z o.o. w O. kwotę 80 300 zł
z odsetkami ustawowymi od dnia 24 marca 2006 r. oddalając dalej idące
powództwo. Sąd ten ustalił, że w dniu 3 lutego 1997 r. likwidator Przedsiębiorstwa
Ceramiki Budowlanej w P. sprzedał stronie powodowej prawo użytkowania
wieczystego nieruchomości położonej w O. przy ul. G. o łącznej powierzchni 11,42
ha wraz z prawem własności położonych na niej budynków za kwotę łącznie
160000 zł, z czego cena gruntu wynosiła 58 700 zł. Zgodę na zbycie tej
nieruchomości przez likwidatora wyraził Wojewoda […], jako organ założycielski w
piśmie z dnia 16 lutego 1998 r. Sąd Rejonowy w S. postanowieniem z dnia 3 lutego
1997 r. odmówił dokonania wpisu prawa użytkowania wieczystego na rzecz strony
powodowej uznając, że likwidator dokonując jego sprzedaży przekroczył zakres
zwykłego zarządu. W kwietniu 1997 r. Sąd Rejonowy w P. ogłosił upadłość
Przedsiębiorstwa Ceramiki Budowlanej w likwidacji, a w marcu 1999 r. stwierdził
ukończenie postępowania upadłościowego. Postanowieniem Sądu Rejonowego w
P. z dnia 24 czerwca 1999 r. przedsiębiorstwo to zostało wykreślone z rejestru. W
dniu 22 grudnia 2000 r. nieruchomość, której dotyczyła umowa z dnia 3 lutego 1997
r. została przejęta przez Skarb Państwa. W listopadzie 2001 r. została sprzedana
A. K. za cenę 151 000 zł.
Sąd pierwszej instancji uznał, że w tej sytuacji strona pozwana
bezpodstawnie wzbogaciła się kosztem strony powodowej. Należało jednak
uwzględnić, że Skarb Państwa uzyskał nieruchomość, która była jego własnością
i w konsekwencji prawo użytkowania wieczystego wygasło. Wzbogacenie było
związane z przejęciem budynków i budowli, których wartość wynosiła 80 300 zł
i jedynie w tej części powództwo zostało uwzględnione.
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 12 czerwca 2007 r. oddalił apelację strony
pozwanej oraz uwzględnił apelację strony powodowej podwyższając zasądzona na
jej rzecz kwotę do 151 000 zł. Uznając za bezsporny stan faktyczny w sprawie
stwierdził, że umowa przeniesienia prawa użytkowania wieczystego na rzecz
3
strony powodowej była ważna. Sąd drugiej instancji podkreślił, że na podstawie art.
40 § 2 k.c. i art. 49 ust. 1 ustawy o przedsiębiorstwach państwowych w brzmieniu
obowiązującym przed dniem 15 stycznia 2003 r. Skarb Państwa ponosił
odpowiedzialność za zobowiązanie zlikwidowanego Przedsiębiorstwa Ceramiki
Budowlanej dotyczące zwrotu ceny zapłaconej przez stronę powodową w
wykonaniu umowy sprzedaży, która nie doszła do skutku wobec odmowy
dokonania wpisu w księdze wieczystej. Pozwany powinien zatem zwrócić stronie
powodowej zapłaconą cenę ograniczoną do wartości nieruchomości z chwili jej
przejęcia. Wynosiła ona 151000 zł.
Skarga kasacyjna strony pozwanej została oparta o obie podstawy określone
w art. 3983
§ 1 k.p.c. W ramach podstawy naruszenia prawa materialnego skarżący
zarzucił obrazę art. 49 ust. 1 ustawy o przedsiębiorstwach państwowych, art. 40
§ 2, art. 410 k.c., art. 495 § 1 k.c. w zw. z art. 247 k.c. oraz art. 40 § 2 k.c. w zw.
z art. 232 § 1 k.c., art. 233 k.c., art. 238 k.c. i art. 247 k.c. W ramach zaś podstawy
naruszenia przepisów postępowania zarzucił obrazę art. 328 § 2 k.p.c. w zw. z art.
391 § 1 k.p.c. W oparciu o te zarzuty wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku
poprzez oddalenie apelacji strony powodowej i uwzględnienie apelacji strony
pozwanej, ewentualnie uchylenie zaskarżonego wyroku za wyjątkiem części,
w której orzeczono nim o oddaleniu powództwa i przekazanie sprawy Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Sąd Apelacyjny stan faktyczny sprawy uznał za bezsporny. Przyjął
jednocześnie odmiennie niż sąd wieczystoksięgowy, że umowa z dnia 3 lutego
1997 r. dotycząca przeniesienia na rzecz strony powodowej prawa użytkowania
wieczystego była ważna, a strona pozwana odpowiada za zobowiązanie dotyczące
zwrotu zapłaconej ceny przez przedsiębiorstwo zbywające to prawo, powstałe na
skutek odmowy dokonania wpisu w księdze wieczystej, w wyniku czego umowa
„nie doszła do skutku". Istnienie tego zobowiązania wywiódł z treści art. 49 ust. 1
ustawy z dnia 25 września 1981 r. o przedsiębiorstwach państwowych (dalej - upp)
w brzmieniu obowiązującym do dnia 15 stycznia 2003 r. w zw. z art. 40 § 2 k.c.
Odwołując się do tych przepisów stwierdził, że strona pozwana „przejęła"
4
nieruchomość w dniu 22 grudnia 2000 r. Wskazuje to, że to faktyczne przejęcie
nieruchomości Sąd drugiej instancji utożsamił z przejęciem mienia przedsiębiorstwa
państwowego na gruncie art. 40 § 2 k.c. Tymczasem art. 49 ust. 1 upp przejęcie to
wiąże z dniem likwidacji lub upadłości przedsiębiorstwa. Ustalenie właściwej daty
przejęcia mienia państwowej osoby prawnej przez Skarb Państwa ma zaś istotne
znaczenie bowiem odpowiedzialność przewidziana w art. 40 § 2 k.c. dotyczy
jedynie zobowiązań powstałych przed tą datą.
W skardze kasacyjnej wyrażono zasadnie stanowisko, że pojęcie dnia
likwidacji lub upadłości przedsiębiorstwa państwowego należy wiązać z dniem jego
wykreślenia z rejestru (por. ocenę w tym zakresie wyrażoną przez Sąd Najwyższy
w wyroku z dnia 8 sierpnia 2007 r., I CSK 181/07). W rozstrzyganej sprawie istotne
było zatem dokonanie oceny, czy przed dniem 24 czerwca 1999 r., kiedy
wykreślono z rejestru Przedsiębiorstwo Ceramiki Budowlanej, powstało jego
zobowiązanie do zwrotu ceny zapłaconej przez stronę powodową. Takiej oceny
Sąd Apelacyjny zaniechał. Brak wskazania, kiedy powstało to zobowiązanie razi w
szczególności przy wyrażonej przez ten Sąd ocenie, że umowa z dnia 3 lutego
1997 r. była ważna. Wykluczało to przyjęcie powstania zobowiązania do zwrotu
ceny już w tej dacie. Sąd Apelacyjny nie przedstawił też argumentacji, która
wskazywałaby na powstanie tego zobowiązania w momencie odmowy dokonania
wpisu prawa użytkowania wieczystego w księdze wieczystej, co być może miał na
uwadze, skoro stwierdził, że umowa „nie doszła do skutku wobec odmowy wpisu".
Brak wskazanej wyżej oceny czyni zasadnym zarzut naruszenia art. 40 § 2 k. c. w
zw. z art. 49 ust. 1 upp, gdyż uniemożliwia kontrolę prawidłowego zastosowania art.
40 § 2 k.c.
Usprawiedliwione były również zarzuty naruszenia pozostałych przepisów
prawa materialnego powołanych w skardze kasacyjnej nawet przy założeniu,
że Sąd Apelacyjny zasadnie przyjął, iż art. 40 § 2 k.c. znajdował zastosowanie
w sprawie. Wiąże się to z brakiem rozważenia w uzasadnieniu zaskarżonego
wyroku okoliczności związanych z umową sprzedaży na rzecz strony powodowej
prawa użytkowania wieczystego nieruchomości, której Skarb Państwa był
właścicielem. W wyniku przejęcia tego składnika mienia przedsiębiorstwa
państwowego doszło na skutek konfuzji do wygaśnięcia prawa użytkowania
5
wieczystego. Uwzględnienie powództwa wymagało zatem stwierdzenia wartości
tego składnika. Sąd Apelacyjny nie podzielając argumentacji Sądu Okręgowego
w tym zakresie nie wyjaśnił, z jakich powodów nie uwzględnił prawa własności
Skarbu Państwa jako mającej znaczenie dla oceny wartości tego składnika w chwili
jego przejęcia przez Skarb Państwa. Wymaga przy tym podkreślenia, że regulacja
z art. 40 § 2 k.c. odnosi się wprost do sytuacji, gdy przejęty przez Skarb Państwa
składnik mienia państwowej osoby prawnej stanowił jej własność.
Z przyczyn wyżej wskazanych usprawiedliwiony był również zarzut
naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. Dlatego też skarga kasacyjna podlegała
uwzględnieniu i zaskarżony wyrok został uchylony na podstawie art. 39815
§ 1
k.p.c.
eb