Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 479/07
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 4 kwietnia 2008 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Józef Frąckowiak (przewodniczący)
SSN Elżbieta Skowrońska-Bocian
SSN Katarzyna Tyczka-Rote (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa K. L.
przeciwko Spółdzielni Mieszkaniowej „O.(...)” w W.
o przyjęcie do spółdzielni,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 4 kwietnia 2008 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 15 czerwca
2007 r., sygn. akt VI ACa (…),
oddala skargę kasacyjną.
Uzasadnienie
Wyrokiem z dnia 22 listopada 2006 r. Sąd Okręgowy w W. nakazał pozwanej
Spółdzielni Mieszkaniowej „O.(...)” w W. przyjęcie powódki K. L. w poczet członków i
przydzielenie jej - na warunkach lokatorskiego prawa do lokalu - mieszkania nr (...) przy
ul. K. w W.
Sąd Okręgowy ustalił, że spółdzielcze lokatorskie prawo do tego lokalu
przysługiwało dziadkom powódki - małżonkom M. i E. T. M. T. zmarła 15 grudnia 1990
2
r., a E. T. 7 maja 2000 r. Powódka zamieszkała z dziadkiem po śmierci swojej babci.
Była wówczas uczennicą klasy maturalnej. Zajęła oddzielny pokój i przeniosła tam swoje
rzeczy osobiste. Dziadek starał się w Spółdzielni o zgodę na zameldowanie powódki na
stałe. Chciał by po jego śmierci uzyskała prawa do mieszkania. Powódka nie złożyła
pozwanej deklaracji członkowskiej wraz z wnioskiem o przyjęcie jej w poczet członków i
przydzielenie mieszkania. Zamiast tego przed upływem roku od dnia śmierci dziadka
wystąpiła na drogę sądową z niniejszym procesem.
Sąd Okręgowy uznał, że powódka wypełniła wymagania § 29 ust. 2 i 3 statutu
spółdzielni - była osobą bliską dla E. T., mieszkała z nim, była nawet czasowo
zameldowana w mieszkaniu dziadka. Niezłożenie w terminie roku deklaracji, wniosku o
przyjęcie w poczet członków spółdzielni i przydział lokalu zastąpione zostało
wystąpieniem przez powódkę w tym terminie z tożsamym treściowo roszczeniem
procesowym. Statut pozwanej nie wymagał od powódki wyczerpania drogi
postępowania wewnątrzspółdzielczego.
Wyrok Sądu Okręgowego pozwana zaskarżyła apelacją, domagając się jego
zmiany poprzez oddalenie w całości żądań powódki.
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 15 czerwca 2007 r. oddalił apelację pozwanej w
części kwestionującej zasadność nakazania przyjęcia powódki w poczet członków
spółdzielni, natomiast w pozostałym zakresie (to jest w części zaskarżającej nakazanie
przydzielenia powódce spornego lokalu) odrzucił ją na podstawie art. 373 k.p.c. w zw. z
art. 370 k.p.c. i art. 1303
§ 3 k.p.c. w zw. z art. 27 i art. 13 i 18 ust. 2 ustawy z dnia 28
lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. Nr 167, poz. 1389), z
powodu nieuiszczenia przez profesjonalnego pełnomocnika należnej opłaty
stosunkowej.
Sąd II instancji rozważył problem według jakich przepisów powinno zostać
rozpoznane powództwo. Powódka wystąpiła z pozwem przeciwko Spółdzielni przed
wejściem w życie ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych
(Dz. U. z 2001 r. Nr 4 poz. 27 ze zm.), której art. 29 dokonał skreślenia m. in. art. 218-
222 ustawy z dnia 16 września 1982 r. - Prawo spółdzielcze (jednolity tekst: Dz. U. z
1995 r. Nr 54, poz. 288 ze zm.). Nowa ustawa w art. 15 ust. 2 w wypadku wygaśnięcia
spółdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu mieszkalnego w następstwie ustania
członkostwa przyznała osobom bliskim prawo do wystąpienia z roszczeniami o przyjęcie
do spółdzielni i zawarcie umowy o ustanowienie spółdzielczego prawa do lokalu
mieszkalnego. Brak przepisów przejściowych określających, czy do spraw będących w
3
toku stosuje się przepisy uchylone czy nowe uzasadnia, zdaniem Sądu II instancji,
przyjęcie bezpośredniego działania ustawy nowej.
Sąd Apelacyjny stwierdził, że w doktrynie i judykaturze przyjmuje się, iż osoba
zainteresowana, która z racji bliskości i zamieszkiwania razem z byłym członkiem
spółdzielni nabyła roszczenie o przyjęcie do spółdzielni może tego prawa dochodzić bez
wyczerpania drogi wewnątrzspółdzielczej i bez względu na upływ terminów,
ograniczających czasowo powództwa członków spółdzielni o uchylenie uchwały walnego
zgromadzenia. Unormowania te odnoszą się bowiem wyłącznie do członków, a nie
osób, które dopiero ubiegają się o członkostwo. Powódka wystąpiła z roszczeniem do
sądu, gdy nie upłynął jeszcze roczny termin, o jakim stanowił statut pozwanej
Spółdzielni, co przesądziło o nieuwzględnieniu zarzutu naruszenia przez sąd przepisu
art. 15 ust. 2 i 4 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych.
Wyrok Sądu Apelacyjnego pozwana zaskarżyła skargą kasacyjną skierowaną
przeciwko rozstrzygnięciu oddalającemu jej apelację. Wniosła o uchylenie wyroku w tej
części i oddalenie powództwa o przyjęcie do spółdzielni; ewentualnie o uchylenie w tym
zakresie wyroków Sądów obydwu instancji i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu
w W. do ponownego rozpoznania oraz rozstrzygnięcia o kosztach procesu za wszystkie
instancje.
Skarga oparta została na podstawie naruszenia prawa materialnego (art. 3983
§ 1
pkt 1 k.p.c.) poprzez niewłaściwe zastosowanie art. 15 ust. 2 i 4 ustawy o spółdzielniach
mieszkaniowych. Zdaniem skarżącej prawidłowe zastosowanie art. 15 ust. 4 wymaga
złożenia w terminie jednego roku deklaracji członkowskiej wraz z pisemnym
zapewnieniem o gotowości do zawarcia umowy o ustanowienie spółdzielczego
lokatorskiego prawa do lokalu mieszkalnego i obowiązek ten nie może być zastąpiony
wystąpieniem z powództwem do sądu powszechnego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Z niekwestionowanych ustaleń, które legły u podstaw zaskarżonego wyroku
wynika, że dziadek powódki, któremu przysługiwało spółdzielcze lokatorskie prawo do
lokalu, zmarł 7 maja 2000 r. Wtedy też, zgodnie z obowiązującym jeszcze art. 218 § 2
prawa spółdzielczego, wygasło przysługujące mu prawo do tego lokalu. Art. 221 § 1
prawa spółdzielczego określał krąg osób, którym przysługiwało roszczenie o przyjęcie
do spółdzielni i przydział lokalu po byłym członku. Powódka spełniała wymagania w nim
przewidziane. Nie dokonała jednak czynności przewidzianych w art. 221 § 3 prawa
spółdzielczego dla zachowania roszczenia, to znaczy nie złożyła bezpośrednio
4
spółdzielni w terminie określonym w statucie deklaracji członkowskiej i pisemnego
wniosku o przydział lokalu. Wyznaczony przez statut termin wynosił rok i w tym czasie
powódka złożyła pozew, w którym w formie żądania procesowego wyraziła wolę
przystąpienia do spółdzielni i uzyskania praw do lokalu, w którym zamieszkiwała jako
osoba bliska.
Po wystąpieniu przez powódkę na drogę sądową uległy zmianie m. in. przepisy
normujące uprawnienia osób bliskich członka, którego lokatorskie prawo do lokalu
wygasło; od dnia 23 kwietnia 2001 r. weszła bowiem w życie ustawa o spółdzielniach
mieszkaniowych. W orzecznictwie ustabilizował się już pogląd, że ustawa ta – wobec
braku przepisów intertemporalnych odmiennie regulujących to zagadnienie, działa
bezpośrednio (por. np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 2 grudnia 2005 r., II CK 255/05,
OSNC 2006/9/154). Słusznie zatem Sąd Apelacyjny oceniał sytuację prawną powódki
według przepisów nowej ustawy. Powódka spełnia wymagania stawiane przez art. 15
ust. 2 ustawy, dla uzyskania roszczenia o przyjęcie do spółdzielni i zawarcie umowy o
ustanowienie spółdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu. Czynności pozwalające
zachować to roszczenie określone zostały w art. 15 ust. 4 ustawy o spółdzielniach
mieszkaniowych, który przewiduje obowiązek złożenia terminie jednego roku deklaracji
członkowskiej wraz z pisemnym zapewnieniem o gotowości do zawarcia stosownej
umowy.
Argumentacja pozwanej skupia się na treści tego przepisu, który jej zdaniem nie
powala na zastosowanie go do czynności podjętych przez powódkę, a polegających na
wystąpieniu na drogę sądowa z powództwem w niniejszej sprawie. Stanowisko
skarżącej przyjmuje jednak sformalizowaną w nieuzasadniony sposób interpretację art.
15 ust. 4 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych. Pozwana zakłada mianowicie, że
złożenie deklaracji i oświadczenia o treści określonej poprzednio w art. 221 ust. 3 prawa
spółdzielczego, a obecnie w art. 15 ust. 4 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych musi
nastąpić wyłącznie poprzez przekazanie pisemnych dokumentów bezpośrednio na ręce
organów spółdzielni. Tymczasem, jak trafnie, choć bez rozwinięcia tej myśli przyjęły
obydwa Sądy, dla zachowania roszczenia istotne jest, aby uprawniony dokonał w
przewidzianej formie pisemnej i w określonym terminie czynności, których treść
umożliwia wyinterpretowanie woli uzyskania członkostwa spółdzielni i przekazanie
spółdzielni ustawowo określonych danych (deklaracja) oraz gotowości nabycie praw do
lokalu (pisemny wniosek o przydział, obecnie oświadczenie o gotowości zawarcia
umowy o ustanowienie spółdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu). Zazwyczaj
5
dokumenty te są składane przez osobę uprawnioną bezpośrednio w spółdzielni, przy
wykorzystaniu stosowanych przez spółdzielnie formularzy. Nie znaczy to jednak, że
tylko tak dokonane czynności zachowawcze są skuteczne. Pozew złożony w
rozpatrywanej sprawie zawierał dane wystarczające, by można je uznać za
odpowiadające treści deklaracji członkowskiej (art. 16 ust. 1 prawa spółdzielczego w zw.
z art. 1 ust. 7 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych). Zawierał też wyraźny wniosek o
dokonanie przydziału lokalu przy ul. K., co odpowiadało wymaganiom art. 221 ust. 3
prawa spółdzielczego i statutu pozwanej w momencie składania pozwu. Wprawdzie
skarżąca ma rację, że złożenie pozwu w sądzie nie jest tożsame z otrzymaniem
deklaracji i wniosku (oświadczenia) przez pozwaną, jednak pozew jest pismem
doręczanym stronie przeciwnej, tak więc nie budzi wątpliwości, że w tej formie powódka
wypełniła obowiązki wynikające z art. 221 § 3 prawa spółdzielczego z chwilą otrzymania
jej pozwu przez pozwaną. Nie można wprawdzie pominąć okoliczności, że doręczenie
odpisu pozwu pozwanej nastąpiło już po upływie terminu rocznego przewidzianego w
art. 15 ust. 4 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych, jednak było to skutkiem
opieszałego działania sądu, a nie powódki, która złożyła pozew już 6 listopada 2000 r.
Przyczyny, które spowodowały opóźnienie były niezależne od powódki i w normalnym
toku czynności nie powinny były powstać. Przy tym podjęcie postępowania sądowego
było działaniem dalej idącym, mającym zapewnić powódce skuteczną realizację jej
praw. Wytoczenie powództwa w odniesieniu do terminów przedawnienia skutkowałoby
ich przerwą (art. 123 § 1 pkt 1 k.c.). Dlatego uznać należy, że wniesienie powództwa
w niniejszej sprawie spowodowało analogiczne skutki. Podnoszony przez pozwaną
argument, że art. 15 ust. 4 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych przewiduje
możliwość wystąpienia do sądu jedynie w wypadku, gdy uprawnienie z art. 15 ust. 1
przypada kilku osobom jest chybiony, ponieważ cywilnoprawny charakter roszczenia
przewidzianego w art. 15 ust. 1 tej ustawy umożliwia jego dochodzenie na drodze
sądowej w każdym wypadku i nie wymaga do tego szczególnego upoważnienia
ustawowego.
Skarżąca ma rację, że postępowanie o przyjęcie do spółdzielni osoby, której
przysługuje roszczenie o ustanowienie na jej rzecz lokatorskich praw do lokalu nie jest
postępowaniem wewnątrzspółdzielczym w rozumieniu art. 32 prawa spółdzielczego, już
z tego powodu, że nie dotyczy spraw między członkiem spółdzielni a spółdzielnią. Nie
była to jednak kwestia sporna w rozpatrywanej sprawie, skoro Sądy obydwu instancji
przyjmowały, że powódka nie miała obowiązku wyczerpania drogi postępowania
6
wewnątrzspółdzielczego. Sądy nie utożsamiały obowiązku złożenia deklaracji i wniosku
(oświadczenia) z postępowaniem wewnatrzspółdzielczym, lecz zauważały, że
obowiązkowi temu czyni zadość również wytoczenie powództwa. Przyjęty pogląd w
okolicznościach rozpatrywanej sprawy był uzasadniony.
W przytoczonych względów skarga kasacyjna podlegała oddaleniu na podstawie
art. 39814
k.p.c.