Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 23 kwietnia 2008 r.
III UK 128/07
Pojęcie „ustalone prawo do emerytury” w rozumieniu art. 7 ust. 1 i art. 16
ust. 3 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników
(jednolity tekst: Dz.U. z 2008 r. Nr 50, poz. 291 ze zm.) obejmuje także sytuację,
w której prawo do emerytury żołnierza zawodowego zostało ustalone decyzją
wojskowego organu emerytalnego z mocą wsteczną.
Przewodniczący SSN Andrzej Wróbel, Sędziowie SN: Zbigniew Hajn (spra-
wozdawca), Jerzy Kwaśniewski.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 23 kwietnia
2008 r. sprawy z odwołania Dariusza S. od decyzji Kasy Rolniczego Ubezpieczenia
Społecznego-Oddziału Regionalnego w L. z udziałem zainteresowanej Joanny S. o
podleganie ubezpieczeniu społecznemu rolników i zapłatę składek, na skutek skargi
kasacyjnej organu rentowego od wyroku Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 14
sierpnia 2007 r. [...]
o d d a l i ł skargę kasacyjną.
U z a s a d n i e n i e
Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego-Oddział Regionalny w L. decy-
zją z 22 września 2006 r. stwierdziła podleganie ubezpieczeniu społecznemu rolni-
ków, małżonków Joanny S. od 17 sierpnia 2005 r. do 31 grudnia 2005 r. i od 1 lipca
2006 r. oraz Dariusza S. od 1 lutego 2006 r. do 31 marca 2006 r. oraz zobowiązała
ich solidarnie do opłacenia zaległych składek na ubezpieczenie społeczne wraz z
odsetkami w kwocie 1.037,40 zł.
Od tej decyzji, w części dotyczącej podlegania ubezpieczeniu społecznemu
rolników Dariusza S., odwołanie do Sądu Okręgowego-Sądu Ubezpieczeń Społecz-
nych w Lublinie wniósł Dariusz S. podnosząc, że od 1 lutego 2006 r. pobiera emery-
2
turę wojskową, zaś wcześniej do 31 stycznia 2006 r. pełnił zawodową służbę woj-
skową.
Wyrokiem z 20 grudnia 2006 r. Sąd Okręgowy-Sąd Ubezpieczeń Społecznych
w Lublinie zmienił zaskarżoną decyzję i ustalił, że Dariusz S. nie podlega ubezpie-
czeniu społecznemu rolników od 1 lutego 2006 r. do 31 marca 2006 r. i nie jest zo-
bowiązany do zapłaty składek za ten okres.
Zaskarżonym rozpoznawaną skargą kasacyjną wyrokiem z 14 sierpnia 2007 r.
Sąd Apelacyjny oddalił apelację pozwanej Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecz-
nego Oddziału Regionalnego w L.
Sąd Okręgowy ustalił, że Joanna S. i Dariusz S. są współwłaścicielami gospo-
darstwa rolnego o pow. 2,20 ha fizycznych. Dariusz S. pełnił zawodową służbę w
Wojsku Polskim od 24 kwietnia 1984 r. do 31 stycznia 2006 r., a od 1 lutego 2006 r.
ma ustalone prawo do emerytury wojskowej na podstawie decyzji Dyrektora Wojsko-
wego Biura Emerytalnego w L. z 22 lutego 2006 r. Sąd zaznaczył, że przedmiotem
sporu jest ustalenie czy Dariusz S. podlega obowiązkowemu ubezpieczeniu rolników
z mocy ustawy z 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (jednolity
tekst: Dz.U. z 1998 r. Nr 7, poz. 25 ze zm., powoływana dalej, jako ustawa o u.s.r.) i
jako podstawę prawną rozstrzygnięcia powołał art. 7 ust. 1 (ubezpieczenie wypadko-
we, chorobowe, macierzyńskie) i art. 16 ust. 1 oraz ust. 3 (ubezpieczenie emerytal-
no-rentowe) powołanej ustawy. W myśl tych przepisów ubezpieczeniu społecznemu
rolników podlega rolnik, którego gospodarstwo obejmuje obszar użytków rolnych
powyżej 1 ha przeliczeniowego lub dział specjalny oraz domownik rolnika, jeżeli nie
podlega ubezpieczeniu społecznemu, nie ma ustalonego prawa do emerytury lub
renty. Zdaniem Sądu przepisy te, wskazując na „prawo do emerytury lub renty”, nie
wiążą tej przesłanki z datą wydania decyzji w tym przedmiocie. Decydujące bowiem
znaczenie ma data ustalenia prawa odwołującemu się do emerytury, a nie data wy-
dania decyzji przez WBE. Tym samym Sąd uznał, że Dariusz S. od 1 lutego do 31
marca 2006 r. nie podlegał ubezpieczeniu społecznemu rolników. Powołany przez
organ rentowy art. 3a ust. 4 ustawy o u.s.r. dotyczy wyłącznie ustania ubezpieczenia
społecznego rolników. Brak jest zatem podstaw do stosowania przepisów o ustaniu
ubezpieczenia społecznego rolników (art. 3a ust. 4) do ustalenia podlegania obo-
wiązkowemu ubezpieczeniu społecznemu rolników, uregulowanego w art. 7 i 16 tej
ustawy.
3
W apelacji organ rentowy zarzucił naruszenie art. 7 ust. 1 i art. 16 ust. 1 w
związku z art. 3a ustawy o u.s.r., polegające na przyjęciu, że Dariusz S. nie podlega
ubezpieczeniu społecznemu rolników od 1 lutego do 31 marca 2006 r., pomimo że
nie podlegał innemu ubezpieczeniu społecznemu i nie miał ustalonego prawa do
emerytury lub renty.
Sąd Apelacyjny, uznając za prawidłowe ustalenia faktyczne oraz rozważania
prawne Sądu pierwszej instancji, stwierdził, że zarzut naruszenia art. 7 ust. 1¸ art. 16
ust. 1 oraz art. 3a ustawy o u.s.r. okazał się chybiony. Z przepisów tych wynika, że
własność lub współwłasność bądź posiadanie samoistne przez rolnika lub jego do-
mownika gospodarstwa rolnego przekraczającego 1 ha przeliczeniowy sama w sobie
nie powoduje powstania obowiązku ubezpieczenia społecznego rolników. Jest on
wyłączony w następstwie podlegania przez rolnika lub domownika innemu ubezpie-
czeniu społecznemu lub przez ustalenie rolnikowi prawa do emerytury lub renty albo
ustalenie prawa do świadczeń z ubezpieczeń społecznych. Dariusz S. nie podlegał
ubezpieczeniu społecznemu rolników z mocy ustawy z uwagi na pełnienie zawodo-
wej służby wojskowej. Nie ma racji skarżący, że zwolnienie ubezpieczonego z zawo-
dowej służby wojskowej z dniem 31 stycznia 2006 r. spowodowało powstanie od 1
lutego 2006 r. obowiązku ubezpieczenia społecznego rolników przewidzianego w art.
7 ust. 1 i art. 16 ust. 1 ustawy o u.s.r. Przymus ubezpieczenia społecznego rolników
wyłączony został w wyniku ustalenia mu od 1 lutego 2006 r. emerytury wojskowej
decyzją Dyrektora Wojskowego Biura Emerytalnego w L. z 22 lutego 2006 r. Ustale-
nie prawa do emerytury lub renty, zgodnie z art. 7 ust. 1 oraz art. 16 ust. 3 ustawy o
u.s.r., stanowi przesłankę niepozwalającą na stwierdzenie z mocy ustawy ubezpie-
czenia społecznego rolników. Stosownie do art. 6 pkt 10c ustawy o u.s.r., ilekroć w
ustawie jest mowa o ustalonym prawie do emerytury lub renty rozumie się przez to
ustalone prawo do emerytury lub renty z ubezpieczenia albo ustalone prawo do eme-
rytury lub renty na podstawie przepisów emerytalnych lub innych przepisów o za-
opatrzeniu emerytalnym.
Prawo ubezpieczonego do emerytury zostało ustalone w oparciu o ustawę z
10 grudnia 1993 r. o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz ich ro-
dzin (jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 8, poz. 66), czyli na podstawie „innych przepi-
sów o zaopatrzeniu emerytalnym”, o których mowa w art. 6 pkt 10c ustawy o u.s.r.
Wobec tego nie ma wątpliwości, że należy on do kręgu osób wymienionych w tym
przepisie, a tym samym jest rolnikiem posiadającym ustalone prawo do emerytury w
4
rozumieniu art. 7 ust. 1 ostatnie zdanie i art. 16 ust. 3 ustawy o ubezpieczeniu spo-
łecznym rolników. Sąd Apelacyjny nie zgodził się z apelującym, że dla powstania
obowiązku ubezpieczenia społecznego rolników ma znaczenie data wydania decyzji
ustalającej odwołującemu się prawo do emerytury wojskowej. Po pierwsze, art. 7 ust.
1 i art. 16 ust. 1 nie uzależniają powstania przymusu ubezpieczenia rolniczego od
daty wydania decyzji ustalającej prawa do emerytury lub renty, lecz wyłącznie od
samego ustalenia prawa do świadczenia emerytalno-rentowego. Po drugie, data
ustalenia prawa do świadczenia nie jest tożsama z dniem wydania decyzji w tym za-
kresie. Przez dzień ustalenia prawa do emerytury uważa się dzień powstania prawa
do tego świadczenia. Z kolei prawo to powstaje z dniem spełnienia wszystkich wa-
runków wymaganych do nabycia tego prawa, o czym stanowi art. 100 ust. 1 ustawy z
17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych
(jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.), do którego odsyła również
art. 11 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych i ich rodzin.
Oznacza to, że prawo do świadczeń powstaje z dniem spełnienia się wszystkich wa-
runków wymaganych do nabycia tego prawa i powstaje ono z mocy ustawy, a nie z
mocy decyzji organu rentowego. Decyzja organu rentowego przyznająca prawo do
emerytury ma jedynie charakter deklaratoryjny, a nie prawotwórczy, co pomija po-
zwany organ rentowy. Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z 4 lutego 1999 r., II
UKN 456/98 (OSNAPiUS 2000 nr 6, poz. 250), zwrócił uwagę, że w art. 7 i art. 16
ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników decydujące znaczenie ma nabycie
prawa do emerytury lub renty, a nie data wydania decyzji. Z argumentacji tej wynika,
że 1 lutego 2006 r. nie mogło dojść do powstania po stronie Dariusza S. obowiązku
ubezpieczenia społecznego rolników. Skoro ten rodzaj ubezpieczenia nie powstał, to
nie można mówić o jego ustaniu, jak to mylnie czyni organ rentowy. Nie ma zatem
zastosowania w rozpoznawanej sprawie przepis art. 3a ustawy o u.s.r., regulujący
wyłącznie materię ustania ubezpieczenia społecznego rolników. Wobec czego tej
ostatniej normie prawnej nie mógł uchybić Sąd Okręgowy.
W skardze kasacyjnej, odniesionej do całego wyroku Sądu Apelacyjnego, or-
gan rentowy zarzucił: naruszenie prawa materialnego, przez błędną wykładnię i nie-
właściwe zastosowanie: (1) art. 3a ust. 1 i 4 ustawy o u.s.r., polegające na przyjęciu,
że odwołujący się nie wymaga objęcia ubezpieczeniem społecznym rolników od 1
lutego do 31 marca 2006 r., w sytuacji gdy decyzja o przyznaniu prawa do emerytury
wojskowej została wydana w 22 lutego 2006 r.; (2) art. 7 ust. 1 i art. 16 ust. 1 i 3,
5
przez przyjęcie, że odwołujący się nie podlega ubezpieczeniu społecznemu rolników
w okresie od 1 lutego do 31 marca 2006 r., pomimo, że jego prawo do emerytury
wojskowej zostało ustalone decyzją z 22 lutego 2006 r.
W uzasadnieniu skargi stwierdzono, że w ocenie organu rentowego błędny
jest pogląd Sądów orzekających, które uznały, że decydujące znaczenie ma data, od
której przysługuje odwołującemu się prawo do emerytury (od 1 lutego 2006 r.), która
jest wedle nich tożsama z datą ustalenia prawa, a nie data wydania decyzji przyzna-
jącej świadczenie i w związku z tym odwołujący się nie spełnia warunków jakie mu-
szą być spełnione do ustalenia podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników. Na
dzień 1 lutego 2006 r. Dariusz S. nie podlegał innemu ubezpieczeniu i nie miał usta-
lonego prawa do emerytury. Prawo do emerytury zostało ustalone dopiero 22 lutego
2006 r. mocą decyzji Dyrektora WBE w L. Organ rentowy stoi na stanowisku, że sto-
sownie do powołanych w podstawie skargi przepisów powstał - wobec odwołującego
się - obowiązek ubezpieczenia z mocy ustawy od 1 lutego 2006 r. Natomiast decyzja
przyznająca mu emeryturę stanowi okoliczność uzasadniającą ustanie obowiązku
podlegania przez niego ubezpieczeniu społecznemu rolników. Ubezpieczenie to mo-
gło jednakże ustać dopiero z końcem kwartału, a więc z dniem 31 marca 2006 r.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Jak wynika z art. 7 ust. 1 i art. 16 ust. 1 i 3 ustawy o u.s.r., rolnik, którego go-
spodarstwo obejmuje obszar użytków rolnych powyżej 1 ha przeliczeniowego lub
dział specjalny oraz domownik takiego rolnika podlegają ubezpieczeniu wypadko-
wemu, chorobowemu i macierzyńskiemu oraz ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu
z mocy ustawy, jeżeli nie podlegają innemu ubezpieczeniu społecznemu lub nie mają
ustalonego prawa do emerytury lub renty albo nie mają ustalonego prawa do świad-
czeń z ubezpieczeń społecznych. Z kolei, jak wynika z art. 6 pkt 10c tej ustawy,
przez ustalone prawo do emerytury lub renty rozumie się ustalone prawo do emery-
tury lub renty z ubezpieczenia albo ustalone prawo do emerytury lub renty na pod-
stawie przepisów emerytalnych lub innych przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym, a
także ustalone prawo do zasiłku przedemerytalnego lub świadczenia przedemerytal-
nego, przyznanego na podstawie przepisów o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezro-
bociu, oraz świadczenia o charakterze rentowym z instytucji zagranicznej.
6
W rozpoznawanej sprawie jest niesporne, że odwołujący się, na podstawie
decyzji Dyrektora Wojskowego Biura Emerytalnego w L. z 22 lutego 2006 r. i zgodnie
z przepisami ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych i ich rodzin,
miał ustalone od 1 lutego 2006 r. prawo do emerytury wojskowej. Wobec tego, zgod-
nie z literalnym brzmieniem powołanych wyżej przepisów ustawy o u.s.r. nie mógł
podlegać obowiązkowemu ubezpieczeniu społecznemu rolników, bez względu na
datę wydania decyzji ustalającej mu prawo do emerytury wojskowej. W świetle tych
przepisów istotne jest bowiem to, że od lutego 2006 r. miał ustalone prawo do tej
emerytury. W rezultacie należy uznać, że pojęcie „ustalone prawo do emerytury” w
rozumieniu art. 7 ust. 1 i art. 16 ust. 3 ustawy o u.s.r. obejmuje także sytuację, w któ-
rej prawo do emerytury żołnierza zawodowego zostało ustalone decyzją wojskowego
organu emerytalnego z mocą wsteczną. W tej sytuacji, przepisy art. 3a ust. 1 i 4
ustawy o u.s.r. nie mogły mieć zastosowania, ponieważ odnoszą się one wyłącznie
do osób podlegających ubezpieczeniu społecznemu rolników, co w rozpoznawanej
sprawie nie miało miejsca.
Powyższe wnioski znajdują także potwierdzenie w wykładni celowościowej.
Nie można bowiem przyjąć, że celem ustawodawcy było objęcie osób znajdujących
się w sytuacji odwołującego się, który nabył prawo do emerytury wojskowej, ubezpie-
czeniem społecznym rolników i obowiązkiem opłacania składek na to ubezpieczenie.
Przy ocenie sensowności obciążania odwołującego się obowiązkowym ubezpiecze-
niem rolniczym należy też wziąć pod uwagę, że żołnierzowi zawodowemu zwolnio-
nemu z zawodowej służby wojskowej przysługuje przez okres jednego roku po zwol-
nieniu ze służby wypłacane co miesiąc świadczenie pieniężne w wysokości kwoty
uposażenia zasadniczego wraz z dodatkami o charakterze stałym, należnego w
ostatnim dniu pełnienia służby, chyba że, w razie zbiegu uprawnień do tego świad-
czenia i świadczenia emerytalnego, żołnierz wybierze emeryturę (zob. art. 95 pkt 1 i
96 ust. 3 ustawy z dnia 11 września 2003 r. o służbie wojskowej żołnierzy zawodo-
wych, Dz.U. Nr 179, poz.1750 ze zm.). Jak wynika z decyzji Dyrektora Wojskowego
Biura Emerytalnego w L. z 22 lutego 2006 r., odwołujący się w okresie objętym spo-
rem w niniejszej sprawie korzystał ze wskazanego wyżej świadczenia pieniężnego.
Z powyższych względów Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji na podstawie
art. 39814
k.p.c.
========================================