Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 8 maja 2008 r.
I UK 346/07
Okres prowadzenia gospodarstwa rolnego lub pracy w tym gospodar-
stwie po ukończeniu 16 roku życia przed dniem 1 stycznia 1983 r. nie jest okre-
sem, który samodzielnie wystarcza do nabycia prawa do emerytury rolniczej.
Przewodniczący SSN Herbert Szurgacz (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Zbigniew Hajn, Zbigniew Myszka.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 8 maja
2008 r. sprawy z odwołania Marii B. następcy prawnego Wiktorii Ł. przeciwko Kasie
Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego-Oddziałowi Regionalnemu w N.S. o emery-
turę rolniczą, na skutek skargi kasacyjnej ubezpieczonej od wyroku Sądu Apelacyj-
nego w Krakowie z dnia 24 maja 2007 r. [...]
o d d a l i ł skargę kasacyjną.
U z a s a d n i e n i e
Decyzją z dnia 29 stycznia 2003 r. Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecz-
nego-Oddział Regionalny w N.S. odmówiła wnioskodawczyni - Wiktorii Ł. - prawa do
emerytury rolniczej.
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Krakowie wyrokiem z
dnia 29 listopada 2005 r. uwzględnił odwołanie wnioskodawczyni od tej decyzji i
zmienił ją w ten sposób, że przyznał Wiktorii Ł. prawo do emerytury rolniczej po-
cząwszy od dnia 1 sierpnia 2002 r. W toku przeprowadzonego przez Sąd pierwszej
instancji postępowania dowodowego ustalono, że Wiktoria Ł. w okresie od 19 listo-
pada 1938 r. do 30 września 1969 r. pracowała w gospodarstwie rolnym swojego
męża i to ona głównie zajmowała się jego prowadzeniem, ponieważ jej mąż wykony-
wał pracę także jako murarz. W okresie od 1 października 1969 r. do 31 lipca 1972 r.
wnioskodawczyni była zatrudniona w SP ZOZ w Z. Po wyjeździe wnioskodawczyni
do USA w 1971 r. prowadzenie gospodarstwa przejęła jej córka.
2
Uwzględniając odwołanie wnioskodawczyni Sąd Okręgowy przywołał orze-
czenie Sądu Najwyższego z dnia 19 listopada 1993 r., II URN 47/93 (OSNC 1994 nr
5, poz. 117), zgodnie z którym ubezpieczonym w rozumieniu ubezpieczeń społecz-
nych jest każdy, kto podlegał kiedykolwiek obowiązkowi ubezpieczenia, a nie tylko
ten, kto obecnie podlega temu obowiązkowi. Sąd Okręgowy wskazał także na
uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 1 kwietnia 1992 r., II UZP 7/92 (OSNCP 1992 nr
7-8, poz. 134), zgodnie z którą warunkiem nabycia prawa do emerytury rolniczej jest
osobiste prowadzenie działalności rolniczej, przy czym nie musi ono trwać do dnia
zgłoszenia wniosku o emeryturę rolniczą.
Apelację od powyższego wyroku wywiódł organ rentowy, zarzucając zaskar-
żonemu wyrokowi naruszenie prawa materialnego poprzez pominięcie definicji ubez-
pieczenia emerytalno-rentowego wynikającej z art. 6 pkt 11 ustawy o ubezpieczeniu
społecznym rolników. Apelujący podniósł, że zgodnie z tym przepisem jako ubezpie-
czenie emerytalno-rentowe należy rozumieć każdy okres podlegania ubezpieczeniu
społecznemu rolników po 1 stycznia 1977 r., a z okoliczności sprawy wynika zaś, że
wnioskodawczyni żadnym takim okresem się nie legitymuje i w związku z tym prze-
słanek nabycia prawa do emerytury rolniczej nie spełnia. Podnosząc te zarzuty od-
wołujący się wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie odwołania.
Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Krakowie wyrokiem
z dnia 24 maja 2007 r. uznał, że apelacja jest uzasadniona. Sąd drugiej instancji
zwrócił uwagę na fakt, że spełnienie przesłanek prawa do emerytury rolniczej wyma-
gało rozważenia przepisów ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu spo-
łecznym rolników. Rozważenia takie Sąd pierwszej instancji przeprowadził w oparciu
o prawidłowo poczynione ustalenia faktyczne, które Sąd Apelacyjny w pełni podzielił i
uznał za własne. Na podstawie tych ustaleń przyznanie wnioskodawczyni prawa do
emerytury rolniczej nie było jednak, w ocenie Sądu drugiej instancji, zasadne.
Analiza przepisu art. 19 ust. 1 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników
prowadzi do wniosku, że wnioskodawczyni nie spełniła wskazanych w tym przepisie
przesłanek, ponieważ nie podlegała ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu przez
okres co najmniej 100 kwartałów, więcej, wnioskodawczyni w ogóle nie podlegała
ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu, jako że w okresie prowadzenia przez nią go-
spodarstwa rolnego (1938-1969) system ubezpieczeń społecznych rolników nie zo-
stał jeszcze wprowadzony, przeto nie mogła ona być ubezpieczona. Przywołując wy-
rok Sądu Najwyższego z dnia 19 listopada 1993 r. Sąd Apelacyjny podkreślił, że
3
uwzględnianie ubezpieczenia na postawie „przepisów dotychczasowych” możliwe
jest tylko w odniesieniu do okresów, gdy takie przepisy istniały, a ubezpieczony opła-
cał składki, co w okolicznościach przedmiotowej sprawy nie miało miejsca.
Skarga kasacyjna następcy prawnego wnioskodawczyni została oparta na za-
rzucie naruszenia art. 19 ust. 1 pkt 2 oraz 20 ust. 1 pkt 2 ustawy o ubezpieczeniu
społecznym rolników, przez przyjęcie, iż okres prowadzenia gospodarstwa rolnego
oraz okres wykonywania pracy w gospodarstwie rolnym po ukończeniu 16 roku ży-
cia, a przed 1 lipca 1977 r., nie jest okresem, który samoistnie rodzi uprawnienie
emerytalno-rentowe na podstawie powołanych przepisów. Zdaniem skarżącego, z
użytego w art. 20 ust. 1 pkt 2 sformułowania, że do okresu podlegania ubezpieczeniu
emerytalno-rentowemu „zalicza się” a nie „dolicza się” okresy prowadzenia gospo-
darstwa rolnego lub pracy w gospodarstwie rolnym po ukończeniu 16 roku życia,
przed dniem 1 stycznia 1983 r. wynika, że okresy te samodzielnie mogą stanowić
przesłankę nabycia prawa do emerytury. Skarżący powołał się na orzeczenia Sądu
Najwyższego, z których wynika, że osobiste prowadzenie działalności rolniczej nie
musi trwać do daty zgłoszenia wniosku, co - jego zdaniem - potwierdza zaprezento-
waną interpretację przepisów.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie zawiera usprawiedliwionych podstaw. Na gruncie nie-
spornych okoliczności faktycznych spór sprowadza się do interpretacji art. 19 ust. 1
pkt 2 w związku z art. 20 ust. 1 pkt 2 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników, w
szczególności, czy fakt prowadzenia gospodarstwa rolnego lub pracy w gospodar-
stwie rolnym po ukończeniu 16 roku życia przed 1 stycznia 1983 r. jest równoznacz-
ny z podleganiem ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu przewidzianemu w tej usta-
wie. Stanowisko skarżącego, który uważa, że okres ten jest równoznaczny z podle-
ganiem ubezpieczeniu społecznemu jest błędne, nie znajduje ono uzasadnienia ani
w brzmieniu odpowiednich przepisów, ani w ogólniejszych założeniach systemu za-
bezpieczenia na wypadek starości, którego rodzajem jest ubezpieczenie emerytalne
rolników. W przedmiocie tych ogólniejszych założeń wystarczy w tym miejscu wska-
zać, że ubezpieczenia społeczne jako urządzenie służące łagodzeniu konsekwencji
socjalnych takich zdarzeń losowych pozbawiających lub ograniczających możliwości
utrzymania się z własnej pracy, jak niezdolność do pracy, starość i inne polega na
4
gromadzeniu środków finansowych (funduszów) ze składek osób objętych danym
rodzajem ubezpieczenia, z których następnie, w razie zaistnienia zdarzenia losowe-
go wypłaca się odpowiednie świadczenia. Konsekwencją tego jest związanie prawa
do świadczeń i ich wysokości z uprzednim opłacaniem składek. Prawo do świadczeń
z reguły powstaje po odpowiednio długim okresie opłacania składek przez przyszłych
świadczeniobiorców - ubezpieczonych. Z różnych względów o charakterze socjal-
nym, ale też z motywów politycznych, ustawodawca wprowadza wyjątki od wymie-
nionej zasady, nakazując zaliczenie do okresu ubezpieczenia (okresu opłacania
składek) innych okresów, tzw. okresów zaliczanych (zaliczalnych) do okresu ubez-
pieczenia społecznego.
Stosownie do art. 19 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników, emerytura
rolnicza przysługuje ubezpieczonemu, który spełnia łącznie następujące warunki: 1)
osiągnął wiek emerytalny (dla kobiet 60 lat, dla mężczyzn 65), 2) podlegał ubezpie-
czeniu emerytalno-rentowemu przez okres co najmniej 100 kwartałów, z uwzględnie-
niem art. 20. Przepis art. 20 ust. 1 z kolei stanowi, że do okresów ubezpieczenia,
wymaganych stosownie do art. 19, zalicza się okresy: 1) podlegania ubezpieczeniu
społecznemu rolników indywidualnych i członków ich rodzin w latach 1983-1990, 2)
prowadzenia gospodarstwa rolnego lub pracy w gospodarstwie rolnym po ukończe-
niu 16 roku życia, przed dniem 1 stycznia 1983 r., 3) pobierania renty inwalidzkiej
rolniczej jako renty okresowej, jednak nie więcej niż 2 lata, 4) od których zależy
prawo do emerytury w myśl przepisów emerytalnych. Z kolei w myśl art. 6 pkt 14,
ilekroć w ustawie jest mowa o okresach podlegania określonemu ubezpieczeniu
społecznemu - rozumie się tylko takie okresy, za które opłacano przewidziane w od-
powiednich przepisach składki na te ubezpieczenia, chyba że w myśl tych przepisów
nie istniał obowiązek opłacania składek.
Z przytoczonych regulacji prawnych wynika, że przesłanką uzyskania prawa
do emerytury jest podleganie ubezpieczeniu społecznemu rolników w rozumieniu
opłacania składek na to ubezpieczenie. Ubezpieczenie takie nie istniało w okresie
między 19 września 1938 r. a 30 września 1969 r. Obowiązek opłacania przez rolni-
ków indywidualnych składek na ubezpieczenie społeczne został wprowadzony
ustawą z 27 października 1977 r. o zaopatrzeniu emerytalnym oraz innych świadcze-
niach dla rolników. Obowiązek ten utrzymały następnie wszystkie późniejsze ustawy
dotyczące ubezpieczenia społecznego rolników, rozszerzając go od 1983 r. na do-
mowników.
5
Skarżący nietrafnie przyjmuje, że okres prowadzenia gospodarstwa rolnego
lub pracy w tym gospodarstwie po ukończeniu 16 roku życia, przed dniem 1 stycznia
1983 jest okresem, który samodzielnie wystarcza do nabycia uprawnień emerytal-
nych. Jak wskazano, przed 1983 r. domownicy nie opłacali składek na ubezpieczenie
emerytalne. Sąd Apelacyjny trafnie w tym kontekście stwierdził, że wymieniony okres
samodzielnie nie uzasadnia prawa do emerytury rolniczej. Już z samego sformuło-
wania art. 19 ust. 1 pkt 2, określającego minimalne okresy ubezpieczenia na „co
najmniej 100 kwartałów, z uwzględnieniem art. 20” wynika, że uwzględnienie tej re-
gulacji ma charakter uzupełniający. Podkreśla to również brzmienie art. 20, że do
okresu ubezpieczenia wymaganego zgodnie z art. 19 ust. 1 pkt 2 zalicza się między
innymi okres prowadzenia gospodarstwa rolnego lub pracy w tym gospodarstwie po
ukończeniu 16 roku życia, przed dniem 1 stycznia 1983 r. Skarżący nietrafnie argu-
mentuje, że gdyby sformułowanie „zalicza się” rozumieć w znaczeniu wyżej przyję-
tym , to ustawodawca użyłby określenia „dolicza się”, a nie „zalicza się”. Otóż usta-
wodawca posługuje się określeniem o „doliczaniu” liczby lat, ale w innym kontekście,
mianowicie zasad ustalania wysokości emerytury rolniczej. Zgodnie z art. 24, eme-
rytura rolnicza (lub renta inwalidzka rolnicza) składa się z części składkowej i części
uzupełniającej. Część składkową ustala się przyjmując po 1% emerytury podstawo-
wej za każdy rok podlegania ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu, z tym że do
liczby tych lat „dolicza się” między innymi liczbę lat prowadzenia gospodarstwa rol-
nego lub pracy w gospodarstwie rolnym - bez podlegania innemu ubezpieczeniu
społecznemu - po ukończeniu 16 roku życia, przypadających przed dniem 1 lipca
1977 r. Przedstawiona powyżej interpretacja przepisu art. 19 ust. 1 pkt 2 pozostaje w
zgodności nie tylko z wykładnią literalną, ale również z ogólniejszymi założeniami
ubezpieczenia społecznego, którego rodzajem, mimo wielu odrębności, jest ubezpie-
czenie społeczne rolników.
Z przytoczonych motywów, na podstawie art. 39814
k.p.c. orzeczono jak w
sentencji wyroku.
========================================