Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CSK 364/07
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 9 maja 2008 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Jan Górowski (przewodniczący)
SSN Zbigniew Kwaśniewski (sprawozdawca)
SSN Elżbieta Skowrońska-Bocian
w sprawie z powództwa "A.(...)" sp. z o.o. w O.
przeciwko A. K.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 9 maja 2008 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 8 maja 2007
r., sygn. akt I ACa (…),
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi Apelacyjnemu do
ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
Sąd I instancji oddalił powództwo o zapłatę, którym powodowa spółka dochodziła
od pozwanego roszczenia opartego na podstawie art. 299 § 1 k.s.h. Sąd ten ustalił, że
postanowieniem z dnia 6 sierpnia 2004 r. komornik umorzył postępowanie egzekucyjne
z powodu jego całkowitej bezskuteczności, które prowadzone było przeciwko spółce nie
będącej stroną niniejszego postępowania, a której członkiem zarządu był pozwany.
2
Jednocześnie Sąd ten ustalił, że powódka będąca wierzycielem wystąpiła w dniu 24
maja 2005 r. z wnioskiem o ogłoszenie upadłości dłużnika, a postanowieniem
zmieniającym z dnia 23 grudnia 2005 r. Sąd ogłosił upadłość obejmującą likwidację
majątku dłużnika. W oparciu o te ustalenia Sąd I instancji uznał, że powódka nie
wykazała przesłanki bezskuteczności egzekucji, ponieważ postanowienie komornika o
umorzeniu egzekucji i wyciągi z kont bankowych nie są wystarczające do uznania, że
zaspokojenie z majątku dłużnika jest niemożliwe, a ponadto dlatego, że Sąd nie oddalił
wniosku o ogłoszenie upadłości ani nie umorzył postępowania upadłościowego.
Sąd Apelacyjny oddalił apelację strony powodowej, w której strona skarżąca
twierdziła, że postępowanie egzekucyjne zostało umorzone właśnie z powodu
bezskuteczności egzekucji, a fakt prowadzenia postępowania upadłościowego nie ma
żadnego znaczenia dla zastosowania art. 299 § 1 k.s.h., wobec wykazania
niemożliwości zaspokojenia wierzyciela w ramach prowadzonej egzekucji.
W uzasadnieniu tego orzeczenia Sąd odwoławczy uznał za prawidłowe ustalenia
faktyczne Sądu I instancji, podzielił je i przyjął za własne. W ocenie Sądu II instancji
powódka nie wykazała przesłanki bezskuteczności egzekucji, ponieważ powołanie się
jedynie na okoliczność umorzenia postępowania egzekucyjnego przez komornika z
powodu bezskuteczności egzekucji nie świadczy w sposób oczywisty o braku
jakiegokolwiek majątku spółki – dłużnika, z którego wierzytelność mogłaby zostać
zaspokojona. Sąd ten uznał, że nie można mówić o spełnieniu wymogu bezskuteczności
egzekucji, a zatem roszczenie powódki jest przedwczesne, ponieważ postępowanie
upadłościowe wykazało istnienie majątku spółki będącej dłużnikiem, a wierzytelność
powódki została ujęta na sporządzonej przez syndyka liście wierzytelności. W
konsekwencji Sąd Apelacyjny podzielił stanowisko Sądu I instancji, że podstawą
oddalenia powództwa był brak wykazania przesłanki bezskuteczności egzekucji, a nie
uwolnienie się pozwanego od odpowiedzialności na podstawie art. 299 § 2 k.s.h.
Skarga kasacyjna strony powodowej, zaskarżająca wyrok w całości, oparta
została na pierwszej podstawie kasacyjnej obejmującej zarzuty błędnej wykładni
i niewłaściwego zastosowania art. 299 § 1 k.s.h., polegające na przyjęciu, że do
stwierdzenia bezskuteczności egzekucji przeciwko spółce konieczne jest zakończenie
prowadzonego przeciwko niej postępowania upadłościowego oraz wystąpienie po
stronie wierzyciela szkody w wysokości całej kwoty przysługującej powódce względem
dłużnika.
3
W uzasadnieniu skargi kasacyjnej powódka twierdzi, że przeprowadzenie
postępowania upadłościowego nie jest przesłanką wykluczającą możliwość
zastosowania art. 299 § 1 k.s.h., a o spełnieniu przesłanki bezskuteczności egzekucji
przesądza ukończenie egzekucji skierowanej do całego majątku dłużnika, bez
zaspokojenia wierzyciela. Nadto, w ocenie skarżącej, dowodem bezskuteczności
egzekucji może wręcz być stan trwającego postępowania upadłościowego, wszczętego
przez powódkę wobec zaniedbania tego obowiązku przez pozwanego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna zasługiwała na uwzględnienie wobec trafności po części
zarzutu błędnej wykładni przepisu art. 299 § 1 k.s.h., dokonanej przez Sąd II instancji.
Wadliwość tej wykładni polega na błędnym uznaniu przez Sąd II instancji, że o
bezskuteczności egzekucji w rozumieniu tego przepisu nie przesądza zakończenie
postępowania egzekucyjnego postanowieniem organu egzekucyjnego umarzającego to
postępowanie z powodu bezskuteczności egzekucji. Ustalenie przewidzianej w art. 299
§ 1 k.s.h. (dawniej art. 298 § 1 k.h.) przesłanki bezskuteczności egzekucji może nastąpić
na podstawie każdego dowodu, z którego wynika, że spółka nie ma majątku
pozwalającego na zaspokojenie wierzyciela pozywającego członków zarządu (v. wyrok
SN z dnia 26 czerwca 2003 r., sygn. akt V CKN 416/01, OSNC 2004 /nr 7-8/ poz. 129;
uchwała SN z dnia 15 czerwca 1999 r., sygn. akt III CZP 10/99, OSNC 1999 /nr 12/ poz.
203). Dowodem takim jest oczywiście także postanowienie komornika o umorzeniu
postępowania egzekucyjnego z powodu bezskuteczności egzekucji, a okolicznością
negującą wystąpienie przesłanki określonej w art. 299 § 1 k.s.h., potwierdzonej
wymienionym orzeczeniem organu egzekucyjnego, nie jest ani fakt wykazania,
że postępowanie upadłościowe zakończyło się ogłoszeniem upadłości, ani wykazanie w
toku tego postępowania istnienia jakiegoś majątku zadłużonej spółki, ani też ujęcia
wierzytelności na liście wierzytelności sporządzonej przez syndyka.
Bezskuteczność egzekucji oznacza przede wszystkim to, że nie doszło do
zaspokojenia roszczeń wierzyciela w postępowania wszczętym i prowadzonym według
przepisów k.p.c. o postępowaniu egzekucyjnym. Nie ma więc potrzeby wykazywania, że
wierzyciel wykorzystał wszelkie sposoby egzekucji, bo wystarczy wykazanie
bezskuteczności zaspokojenia przy wykorzystaniu jednego z nich. Jako klasyczny (choć
nie wyłączny) przejaw bezskuteczności egzekucji należy więc rozumieć brak rezultatu w
postaci zaspokojenia wierzyciela, pomimo prawnie zorganizowanego i wykonanego
działania organów egzekucyjnych, mającego na celu zadośćuczynienie interesowi
4
wierzyciela odzwierciedlonemu w tytule egzekucyjnym. Taka sytuacja wystąpiła w stanie
faktycznym niniejszej sprawy. Wykazanie wystąpienia przesłanki bezskuteczności
egzekucji orzeczeniem organu egzekucyjnego stwierdzającym fiasko prowadzonego
postępowania egzekucyjnego nie wyklucza oczywiście możliwości przedstawienia także
innych dowodów na potwierdzenie okoliczności bezskuteczności egzekucji. Tytułem
przykładu można wskazać na możliwe przypadki oddalenia przez Sąd wniosku o
ogłoszenie upadłości w razie wystąpienia przesłanek określonych w art. 13 ust. 1 i ust. 2
Prawa upadłościowego i naprawczego, czy też wykazania dysproporcji między
majątkiem dłużnika a wysokością jego zadłużenia na podstawie wykazu majątku
dłużnika sporządzonego na podstawie art. 913 § 2 k.p.c. w postępowaniu o wyjawienie
majątku.
Wszystkie te możliwe do wykorzystania sposoby wykazania przesłanki
bezskuteczności egzekucji mają jednak odrębny byt i samodzielny charakter, co
oznacza, że powodzenie wykazania wystąpienia tej przesłanki przy pomocy jednego z
wielu możliwych dowodów nie może być skutecznie kontestowane wskazywaniem na
ewentualne rezultaty późniejszego wykorzystania innych możliwych instrumentów
prawnych, w tym ma wyniki, zakończonego ogłoszeniem upadłości, postępowania
upadłościowego.
Natomiast nie można uznać za trafny zarzutu powódki błędnej wykładni art. 299 §
1 k.s.h. uzasadnionego przez skarżącą kwestionowaniem przyjęcia przez Sąd
Apelacyjny wystąpienia szkody po stronie wierzyciela jako przesłanki odpowiedzialności
na podstawie tego przepisu. W uzasadnieniu zaskarżonego wyroku brak jest bowiem
jakichkolwiek podstaw do przypisywania Sądowi Apelacyjnemu poglądu, którego Sąd
ten nie wyraził, ponieważ w żadnej części uzasadnienia zaskarżonego wyroku Sąd
odwoławczy nie odniósł się do nader kontrowersyjnej kwestii, czy szkoda jest
materialnoprawną przesłanką odpowiedzialności na podstawie art. 299 § 1 k.s.h. Za
okoliczność przesądzającą o oddaleniu apelacji od wyroku oddalającego powództwo
Sąd Apelacyjny uznał wyłącznie, choć uczynił to błędnie, niewykazanie przez powoda
przesłanki bezskuteczności egzekucji pomimo wykazania faktu umorzenia postępowania
egzekucyjnego postanowieniem komornika, z powodu bezskuteczności egzekucji
stwierdzonej postanowieniem tego organu egzekucyjnego. Ta wadliwa wykładnia normy
art. 299 § 1 k.s.h. spowodowała zanegowanie przez Sąd Apelacyjny możliwości
zastosowania tego przepisu, a w konsekwencji uznanie braku potrzeby odnoszenia się
do ewentualnego wystąpienia okoliczności wyłączających odpowiedzialność pozwanego
5
z mocy art. 299 § 2 k.s.h. Wobec uwzględniania częściowo trafnego zarzutu błędnej
wykładni art. 299 § 1 k.s.h. i wynikających stąd konsekwencji nie da się więc uniknąć
potrzeby oceny stanu faktycznego przez pryzmat okoliczności wymienionych w art. 299
§ 2 k.s.h., czego dokonania zaniechał Sąd Apelacyjny. W tym przedmiocie nie ma
jednak istotnego znaczenia podnoszona przez powódkę w skardze kasacyjnej
okoliczność, że wszczęcie postępowania upadłościowego zostało zainicjowane jej
wnioskiem, a nie wnioskiem pozwanego członka zarządu. Tymczasem trafnie przyjmuje
się w piśmiennictwie, że pozwany członek zarządu nie musi wykazywać, że to on
wystąpił z wnioskiem o ogłoszenie upadłości, a niezbędne jest tylko ustalenie czy
nastąpiło to we właściwym czasie. Pozwany członek zarządu może więc powołać się na
zgłoszony we właściwym czasie wniosek o ogłoszenie upadłości pochodzący od innych
członków zarządu, a nawet od wierzyciela spółki. Jednakże naruszenie obowiązku
zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości we właściwym czasie (bez względu na
podmiot zgłaszający wniosek) uzasadnia odpowiedzialność członków zarządu wobec
wierzycieli spółki na podstawie art. 299 § 1 k.s.h. Ponieważ przepis ten nie odnosi się do
momentu powstania zobowiązania, przeto możliwe jest przyjęcie, że odpowiedzialność
oparta na jego podstawie obejmuje zarówno zobowiązania istniejące w chwili, w której
zachodziły przesłanki ogłoszenia upadłości, jak i zobowiązania powstałe później. Innymi
słowy członkowie zarządu spółki z o.o. odpowiadają także za jej zobowiązania powstałe
dopiero po spełnieniu się przesłanek zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości
(uchwała SN z dnia 25 listopada 2003 r., sygn. akt III CZP 75/03, OSNC 2005 r. nr 1,
poz. 3).
W tym stanie rzeczy Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji, działając na
podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c.