Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 12 marca 2013r.

Sąd Apelacyjny w Katowicach V Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 27 lutego 2013r. w Katowicach

na rozprawie

sprawy z powództwa (...)Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w C.

przeciwko (...) Spółce Akcyjnej w C.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanej

od wyroku Sądu Okręgowego w Częstochowie

z dnia 25 lipca 2012r., sygn. akt V GC 69/12

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od pozwanej na rzecz powoda kwotę 7.200 (siedem tysięcy dwieście) złotych tytułem kosztów postępowania apelacyjnego.

Sygn. akt V ACa 698/12

U z a s a d n i e n i e.

Powódka wniosła o zasądzenie na jej rzecz od pozwanej kwoty 145.817,10 zł, objętej fakturą VAT nr (...), za wykonane i dostarczone wyroby żeliwne.

W sprzeciwie od wydanego przez Sąd Okręgowy w postępowaniu upominawczym nakazu zapłaty pozwana Spółka wniosła o oddalenie powództwa. Nie kwestionując dochodzonej wierzytelności podniosła zarzut jej umorzenia wskutek potrącenia dokonanego przed wniesieniem pozwu.

Wyrokiem z dnia 30 kwietnia 2009 r. Sąd Okręgowy oddalił powództwo.

Według ustaleń tego Sądu, w dniu 8 października 2007 r. strony zawarły umowę o współpracy gospodarczej w następstwie sprzedaży powódce przez pozwaną zakładu produkcyjnego nr (...) w C., jako zorganizowanej części przedsiębiorstwa przystosowanej do produkcji żeliwa szarego. Powódka miała produkować żeliwo w ustalonej wielkości gwarantującej opłacalność produkcji, a pozwana zobowiązała się do odbioru żeliwa oraz do pomocy w postaci wskazanego oprzyrządowania i doradztwa. Za powyższe usługi pozwana miała otrzymać ustalone wynagrodzenie, przewidziane w § (...) umowy, w terminie 1 miesiąca po zakończeniu kontraktu, przy czym było ono uwarunkowane nieponoszeniem strat przez producenta (§(...) umowy). Po zakończeniu umowy o współpracy pozwana, pismem z dnia 10 listopada 2008 r., złożyła oświadczenie o potrąceniu swojej wierzytelności z tytułu wynagrodzenia umownego z ceną dostarczonych przez powódkę wyrobów żeliwnych w miesiącach: maju, czerwcu i lipcu 2008 r.

Potrącenie to było – w ocenie Sądu skuteczne, a dowody przedstawione przez powódkę później, niż w pozwie, dotyczące okoliczności z §(...)umowy, sprekludowane na podstawie art. 479 ^{( 12)} § 1 k.p.c.

Wyrokiem z dnia 13 października 209 r. Sąd Apelacyjny oddalił apelację powódki podzielając stanowisko Sądu Okręgowego.

Na skutek skargi kasacyjnej wniesionej przez powódkę Sąd Najwyższy uchylił ten wyrok i sprawę przekazał Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania podzielając zarzuty skarżącego dotyczące braku podstaw do zastosowania prekluzji dowodowej.

Sąd Apelacyjny uchylił zaskarżony wyrok i sprawę, jako nierozpoznaną co do istoty, przekazał Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania.

Postanowieniem z dnia 19 stycznia 2012 roku Sąd Rejonowy w Częstochowie ogłosił upadłość (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w C. i do toczącego się postępowania w charakterze strony powodowej przystąpiła, w miejsce upadłego, (...) SA w C..

Po ponownym rozpoznaniu sprawy z udziałem wymienionego(...), wyrokiem z dnia 25 lipca 2012 roku, Sąd Okręgowy zasądził od pozwanej na rzecz powoda kwotę 145.817,10 zł wraz z ustawowymi odsetkami w wysokości 11,5% od dnia 21 lipca 2008 r. do dnia 14 grudnia 2008 r. i 13% od dnia 15 grudnia 2008 r. oraz orzekł o kosztach procesu ustalając, co następuje.

Strony łączyła umowa o współpracy zawarta 8 października 2007 roku, która została zawarta w związku ze sprzedażą zorganizowanej części przedsiębiorstwa tj. zakładu produkcyjnego nr (...) w C. przy ul. (...).

Po zawarciu umowy pomiędzy stronami współpraca stron odbiegała od ustaleń poczynionych w umowie. Zakład nr (...) był technicznie przestarzały, przez lata nie odtwarzano urządzeń, a stacja przerobu mas nie została wyposażona w urządzenia do schładzania masy formierskiej, co niekorzystnie wpływało na cykl produkcyjny i jakość uzyskiwanych odlewów. Liczba braków przekraczała normę 5- 8%, co podrażało koszty produkcji. Nigdy zakład nr(...)nie osiągnął zakładanej w umowie zdolności produkcji (240 ton odlewów).

Pozwana była jedynym klientem powódki. Nie wywiązywała się z obowiązku uzyskiwania od swoich klientów na dopuszczenie do produkcji seryjnej i dostarczał jej oprzyrządowanie w złym stanie, co utrudniało wykonanie odlewów dobrej jakości. Mimo przyjętych zobowiązań, pozwana nie naprawiła oprzyrządowania łuku (...), co uniemożliwiało wykonanie tego odlewu w styczniu 2008 r. i nie udzieliła jej pomocy przy produkcji odlewów bębnów hamulcowych. W czerwcu 2008 roku wypowiedziała umowę dzierżawy maszyn, tzw. rdzeniarek, co uniemożliwiło powódce realizację umowy o współpracy. Zamówienia, które miały być realizowane w danym miesiącu, były przez pozwaną dostarczane pod koniec miesiąca uniemożliwiając ich wykonanie umowy w danym miesiącu i powodując kumulację zamówień na kolejny miesiąc. Powódka ponosiła wysokie koszty a nie otrzymywała zapłaty za dostarczane odlewy. Pozwana nie świadczyła również powodowi pomocy technicznej.

Pozwana złożyła powódce zamówienie w formie elektronicznej na miesiące maj, czerwiec, lipiec 2008 r. i odebrała zamówione towary, za które powódka wystawiła fakturę VAT nr (...) na kwotę 145.817,10 zł z terminem płatności do dnia 19 lipca 2008 roku.

Pismem z dnia 5 września 2008 roku pozwana, uznając roszczenie objęte niniejszym pozwem oraz należności powódki objęte innymi wystawionymi za dostarczone odlewy (w tym samym okresie) fakturami, zaproponowała kompensatę wzajemnych wierzytelności. W dniu 8 października 2008 roku, po zakończeniu umowy, wystawiła fakturę nr (...) na kwotę 1.256.878,77 zł , płatną do dnia 8 listopada 2008 roku i w dniu 10 listopada 2008 roku złożyła powodowi oświadczenie o potrąceniu wierzytelności przysługującej powódce w wysokości 1.041.889,58 zł ze swoją wierzytelnością w kwocie 1.256.878,77 zł.

Wierzytelność przedstawioną przez pozwaną do potrącenia zakwestionowała powódka, podnosząc, że poniosła stratę wobec niewywiązania się przez powódkę z umowy o współpracy i brak jest w związku z tym podstaw do naliczenia wynagrodzenia, o którym mowa w § (...)umowy.

Na podstawie przeprowadzonych dowodów i opinii biegłego M. W. Sąd Okręgowy ustalił, że zgodnie z §(...) pkt(...) w zw. z § (...) umowy o współpracy, celem umożliwienia powódce wykonania zobowiązania polegającego na sprzedaży 240 ton żeliwa szarego miesięcznie, pozwana zobowiązała się zapewnić własnym staraniem odpowiednią liczbę zamówień oraz niezbędną obsługę handlową, za zapłatą wynagrodzenia go w wysokości 150.000 euro netto. Powódka miała zapłacić również pozwanej kwotę 100.000 euro wynagrodzenia ryczałtowego za zapewnienie jej przez pozwaną oprzyrządowania do produkcji odlewów oraz kwotę 50.000 euro za udzielanie wszelkiej pomocy w zakresie doradztwa w sferach produkcji, technologii , handlu, inwestycji. Wypłata wynagrodzenia uwarunkowana była brakiem straty na bezpośredniej działalności produkcyjnej zakładu nr(...)w okresie trwania umowy.

W ocenie Sądu Okręgowego, wobec powstania straty, którą powódka wykazała dokumentami finansowymi i co wynika również z opinii biegłego, który potwierdził wystąpienie straty na bezpośredniej działalności operacyjnej przy produkcji żeliwa szarego w okresie od 8 października 2007 do 8 października 2008r., nie ziścił się warunek, od którego spełnienia strony umowy uzależniły powstanie prawa do wynagrodzenia. Biegły wyliczył, iż roczny okres współpracy zakończył się stratą w wysokości 1.979.623,52 zł. Przy założeniu wskazanym w umowie, w razie produkcji 240 ton miesięcznie strata wynosiłaby 1404290,97 zł, a bez korygowania poziomu sprzedaży strata wynosiłaby 1.682.506,12 zł. Biegły wskazał, że w okresie współpracy stron nastąpiły znaczne podwyżki cen surowców, wynoszące około 58% z uwzględnieniem cen energii, co miało istotne znaczenie dla uzyskiwanej rentowności sprzedaży wyrobów, tym bardziej, że ceny wyrobów sprzedawanych przez powoda pozwanemu wzrosły o ok. 15 %, co nie pokrywało wzrostu kosztów.

Pozwana nie wykonała swoich zobowiązań w zakresie składania zamówień, nie wykazała w toku procesu, że realizowała swe zobowiązania w zakresie produkcji, doradztwa, handlu, o których mowa w § (...)pkt (...)umowy oraz że zapewniła powódce odpowiednie oprzyrządowanie i odpowiednią ilość zamówień i niezbędna obsługę handlową na poziomie ustalonego progu rentowności tj. 240 ton odlewów żeliwa szarego miesięcznie; nadto – bezspornie - powódka nie uzyskała produkcji na poziomie 240 ton odlewów żeliwa szarego miesięcznie. Nie zaistniały zatem przesłanki do naliczenia przez pozwaną wynagrodzenia ryczałtowego objętego zarzutem potrącenia wobec braku podstaw do przyjęcia, że pozwanej przysługiwała przedstawiona do potrącenia wierzytelność, a co jest przesłanką potrącalności na gruncie art. 498 § 1 k.c.

Wyrok ten zaskarżyła pozwana zarzucając Sądowi Okręgowemu:

1. naruszenie prawa materialnego poprzez obrazę art. 498§1 i 2 k.c. tj. pominięcie okoliczności, iż wierzytelność dochodzona pozwem została umorzona,

2. naruszenie art. 233§ 1 k.p.c. poprzez dokonanie przez Sąd w sposób bardzo swobodny interpretacji opinii biegłego oraz umowy o współpracę,

3. naruszenie przepisów postępowania poprzez bezzasadną zmianę postanowienia Sądu o dopuszczeniu dowodu z uzupełniającej ustnej opinii biegłego sądowego i oddalenie tego wniosku,

4. naruszenie art. 245, 246, 247 k.p.c. poprzez przeprowadzanie dowodów przeciw i ponad osnowę dokumentu tj. umowy o współpracy,

5. dokonanie błędów w ustaleniach faktycznych będących podstawą wyrokowania,

6. naruszenie prawa procesowego poprzez oddalenie wniosku o przesłuchanie świadka E. S. .

I wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku przez oddalenie powództwa w całości ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania. Nadto wniosła o dopuszczenie dowodu z uzupełniającej opinii biegłego M. W. w celu wyjaśnienia i ustosunkowania się do pytań zadanych przez pozwaną w piśmie z dnia 03.02.2012r. i przesłuchanie świadka E. S. na okoliczność wywiązania się pozwanego z postanowień umowy zawartych w § (...)umowy o współpracy z dnia 8 października 2007r.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Pomiędzy stronami istnieje spór co do wykonania przez pozwaną obowiązków uprawniających ją do otrzymania umówionego wynagrodzenia na podstawie § (...) umowy). Samo roszczenie dochodzone przez stronę powodową a obejmujące żądanie zapłaty za dostarczone pozwanej w miesiącu czerwcu i lipcu 2008 r. odlewy żeliwne nie było bowiem sporne co do zasady a powódka kwestionuje jedynie uprawnienie pozwanej do otrzymania wynagrodzenia przedstawionego do potrącenia.

Poczynione przez Sąd I instancji ustalenia faktyczne istotne dla rozstrzygnięcia spornej kwestii Sąd Apelacyjny w pełni podziela przyjmując je za własne. Ustalenia te znajdują bowiem odzwierciedlenie w materiale dowodowym sprawy poddanym ocenie mieszczącej się w granicach art. 233§1 k.p.c. Dotyczy to również oceny opinii biegłego, jako mającej charakter kompleksowy i nie wymagający uzupełnienia , jako że biegły w sposób wyczerpujący i fachowy, odniósł się do objętych zleceniem zagadnień. Wnioski opinii stanowią logiczną konsekwencję wywodów w niej zawartych i korespondują z materiałem sprawy, w związku z czym zarzut naruszenia art. 233§1 k.p.c. podnoszony w apelacji jako nieuzasadniony, nie mógł odnieść rezultatu jeśli nadto zważyć, że takie same ustalenia i to w oparciu o opinie innych biegłych poczynił również Sąd Okręgowy w sprawie toczącej się pomiędzy tymi samymi stronami pod sygn. akt V C 113/08, której przedmiotem był zarzut potrącenia z wierzytelnością powódki w kwocie 866.186,93 zł, wynikającej z dalszych faktur wystawionych przez powódkę za dostarczone pozwanej wyroby żeliwne w miesiącach: maju, czerwcu i lipcu 2008 r., własnej wierzytelności w kwocie 1.256878,77 zł wywodzonej z § (...) pkt (...) umowy o współpracy z dnia 8 października 2007 r. Prawomocnym wyrokiem z dnia 4 maja 2012 r. Sąd ten utrzymał w mocy wydany przez ten Sąd nakaz zapłaty, zaś Sąd Apelacyjny, wyrokiem z dnia 25 października 2012 r. (sygn. akt V ACa 222/12) oddalił wniesioną przez pozwaną apelację uznając za niezasadny, z tych samych przyczyn, co w sprawie niniejszej, podniesiony przez pozwaną zarzut potrącenia. Nieuwzględnienie zarzutu potrącenia nie wiąże wprawdzie, co do faktu nieistnienia wierzytelności, sądu orzekającego w innej sprawie, w której dochodzona jest dalsza część wierzytelności wynikającej z tego samego stosunku prawnego (w orzecznictwie nie przyjmuje się powagi rzeczy osądzonej w odniesieniu do rozstrzygnięcia sądowego obejmującego zarzut potrącenia, gdyż jego podniesienie nie wywołuje takich skutków jak dochodzenie roszczenia w ramach powództwa) i nie ma podstaw do niejako automatycznego przenoszenia ustaleń sądu rozpoznającego zarzut potrącenia do ustaleń sądu w sprawie o zapłatę dalszej części wierzytelności, to jednak okoliczność ta nie może nie być brana pod uwagę przy ocenie zarzutu naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. w sytuacji, gdy takie same ustalenia i wnioski sąd orzekający w już prawomocnie rozpoznanej sprawie poczynił także na podstawie innych zebranych dowodów ( w tym opinii innych biegłych).

Za chybiony należało również uznać zarzut apelacji odnoszący się do nieprzeprowadzenia przez Sąd Okręgowy wcześniej dopuszczonego dowodu z opinii uzupełniającej, a także oddalenia wniosku o dopuszczenie dowodu z zeznań świadka E. S., jako sprekludowanego. Dotyczy bowiem naruszenia przepisów proceduralnych, co do których skuteczne postawienie zarzutu w apelacji wymagało spełnienia wymogów art. 162 k.p.c., a mianowicie zwrócenia uwagi Sądu na uchybienia przepisom postępowania oraz zawnioskowanie wpisania zastrzeżenia w tym przedmiocie do protokołu. Niezgłoszenie zaś zastrzeżenia w odpowiednim czasie i w odpowiedni sposób powoduje, że strona traci prawo powoływania się na takie uchybienie w dalszym toku postępowania, gdy nie wchodzi w grę naruszenie przepisów postępowania, które sąd powinien wziąć pod uwagę z urzędu, albo że strona uprawdopodobni, iż nie zgłosiła zastrzeżeń bez swojej winy. W tym przypadku Sąd pierwszej instancji zmienił swoje postanowienie dowodowe, do czego był uprawniony na podstawie art. 240 § 1 k.p.c., postanowieniem ogłoszonym na rozprawie w dniu 25 lipca 2012 r., w obecności pełnomocnika pozwanej, który nie zgłosił zastrzeżenia w trybie art. 162 k.p.c., a w grę nie wchodziło uchybienie w tym zakresie podlegające uwzględnieniu z urzędu. Z tego zatem względu skarżąca nie może skutecznie zarzucać w apelacji uchybienie przez Sąd pierwszej instancji przepisom postępowania w tym zakresie. Prekluzja przewidziana w tym przepisie obejmuje swym zakresem wszystkie uchybienia procesowe, w tym i te, które miały wpływ na wynik sprawy, jak również w zakresie postępowania dowodowego, gdy naruszenie przepisów postępowania znalazło wyraz w wydanym w tej materii postanowieniu (por. uchwały SN z 27 października 2005 r., III CZP 55/05, OSNC 2006 r., nr 9, poz. 144 oraz z 27 czerwca 2008 r. III CZP 50/08 i wyrok SN z 15 czerwca 2007 r., II CSK 96/07, niepubl).

Za pozbawiony podstaw należało również uznać zarzut naruszenia przepisów art. 245-247 k.p.c., w sytuacji gdy skarżąca nie wskazała jaki to dowód miał być przeprowadzony przez Sąd pierwszej instancji ponad bądź przeciw osnowie dokumentu. Dokument prywatny, w rozumieniu art. 129 k.p.c., stanowi według art. 245 k.p.c. wyłącznie dowód tego, że osoba, która dokument podpisała, złożyła oświadczenie objęte treścią dokumentu. W toku postępowania skarżący nie podnosili zaś zarzutów zmierzających do podważenia autentyczności dokumentów.

Przepisy te nie wykluczają zaś prowadzenia innych dowodów zmierzających do wykładni zawartych w dokumencie oświadczeń woli, jak i sposobu realizowania umowy, jej należytego wykonania, które to okoliczności mogą być wykazywane wszelkimi dostępnymi środkami dowodowymi (por. wyroki SN z 21 listopada 1998 r., I CKN 825/97, OSNC 1998 r., z. 5, poz. 86, z 23 czerwca 2005 r., II CK 739/04, z 15 września 2005 r., II CK 69/05, z 23 stycznia 2008 r., V CSK 474/07, OSNC-ZD 2008 D, poz. 109).

W świetle łączącej strony umowy, poza wystąpieniem przesłanki braku straty na działalności, warunkiem powstania po stronie pozwanej praw do wynagrodzenia było wykonanie przez pozwaną nałożonych nań w § (...) umowy obowiązków. Ciężar zaś wykazania ich wypełnienia spoczywał niewątpliwie na pozwanej, która z przysługiwaniem jej wierzytelności z tego tytułu określonej w § (...) ust.(...), łączyła swą obronę w procesie w postaci zarzutu potrącenia. Tymczasem pozwana wymienionych okoliczności nie wykazała (art. 6 k.c.).

Jak prawidłowo ustalił Sąd Okręgowy, niewykonanie przez w pełnym zakresie złożonych jej w okresie od października 2007 r. do sierpnia 2008 r. zamówień było również związane z okolicznościami, na których zaistnienie miało wpływ nienależyte wykonanie obowiązków umownych przez pozwaną: nieterminowe płatności za zrealizowane dostawy, a od czerwca 2008 r. w ogóle zaprzestanie jakichkolwiek płatności, zbyt późne składanie zamówień, uniemożliwiające ich zrealizowanie w terminie, a od sierpnia zaprzestania ich składania, niedostarczanie prawidłowego oprzyrządowania , w złym stanie technicznym, niedokonanie jego niezbędnej naprawy, składanie zamówień na elementy nie posiadające dopuszczenia do seryjnej produkcji, nie posiadające homologacji, nieudzielanie wsparcia przewidzianego w § (...) umowy i odebranie w lipcu 2008 r. maszyn rdzeniarskich. Stąd też brak jest podstaw do uznania, że za zaistniałą stratę faktyczną na działalności jaka wystąpiła przy współpracy do lipca 2008 r. odpowiedzialność ponosi powódka, gdy nadto jak wynika z opinii biegłego wpływ na to miał też wzrost cen surowców, jaki wystąpił w pierwszym półroczu 2008 r., a którego nie uwzględniała ustalona przez strony cena produktu. Ponadto, wbrew stanowisku skarżącej, przy ocenie nie można pomijać okoliczności, iż nawet w sytuacji gdyby zamówienia były realizowane przy zakładanej ilości 240 ton miesięcznie, to i tak wynik finansowy tej działalności byłby ujemny i wykazywałaby ona straty.

W stanie faktycznym sprawy, jak trafnie przyjął Sąd Okręgowy nie można przyjąć, że doszło do powstania po stronie pozwanej wierzytelności objętej złożonym przez nią oświadczeniem o potrąceniu. W konsekwencji oświadczenie to nie mogło odnieść łączonego z nim przez pozwaną skutku umorzenia wierzytelności powódki dochodzonej w niniejszej sprawie, a co czyni zarzut apelacji naruszenia art. 498 § 1 i 2 k.p.c. niezasadnym.

Z tych wszystkich przyczyn apelacja, jako pozbawiona uzasadnionych podstaw, podlegała oddaleniu na podstawie art. 385 k.p.c., co determinowało orzeczenie o kosztach postępowania apelacyjnego w świetle regulacji art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w zw. z art. 10 § 1 k.p.c. oraz § 6 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu ( Dz.U. Nr 163, poz.1349 z późn. zm.).