Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 562/07
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 8 maja 2008 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Lech Walentynowicz (przewodniczący)
SSN Mirosław Bączyk (sprawozdawca)
SSN Antoni Górski
w sprawie z powództwa I-szego Klubu Sportowego "Ś.(...)" w W.
przeciwko W. M. i B. M.
o pozbawienie wykonalności tytułów wykonawczych,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 8 maja 2008 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 13 marca
2007 r., sygn. akt I ACa (…),
uchyla zaskarżony wyrok w części oddalającej apelację powoda i orzekającej o
kosztach i w tym zakresie przekazuje sprawę Sądowi Apelacyjnemu do
ponownego rozpoznania oraz rozstrzygnięcia o kosztach postępowania
kasacyjnego.
Uzasadnienie
Powód - I Klub Sportowy Ś.(...) w W. w pozwie wniesionym przeciwko pozwanym
- W. M. i B. M. domagał się pozbawienia wykonalności orzeczeń bliżej opisanych w
pozwie. Według powoda, wierzytelności wynikające z tych orzeczeń i przysługujące
pozwanym wobec powoda, zostały w całości umorzone w wyniku dokonania przez
2
powoda potrącenia przysługujące powodowi wobec pozwanych wierzytelnością
kredytową, nabytą od banku po powstaniu tytułu wykonawczych objętych żądaniem
pozwu. Sąd Okręgowy pozbawił w części wykonalności wyroki określone w pkt I wyroku
z dnia 3 października 2006 r. w zakresie skapitalizowanych odsetek za okres od
wymagalności poszczególnych kwot do dnia 12 stycznia 2001 r. w kwocie190.077,80 zł,
w zakresie kwoty głównej – 174.000 zł oraz w zakresie kosztów procesu ponad kwotę
26.181,80 zł. Pozbawienie wykonalności nastąpiło zatem do wysokości 375.000 zł.
Oddalił dalej idące powództwo strony powodowej, która domagała się - na podstawie
art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c. – pozbawienia wykonalności także innych jeszcze wyroków
określonych w pozwie. Podstawowe, istotne elementy, ustalonego przez Sąd Okręgowy
stanu faktycznego, przedstawiają się następująco.
W dniu 22 grudnia 2000 r. zawarta została umowa sprzedaży (cesji)
wierzytelności pomiędzy P.(…) Bank S.A. - Oddział w W. (cedentem) i stroną powodową
(cesjonariuszem). Umową tą objęto wierzytelność kredytową Banku, przysługującą mu
wobec pozwanych i wynikającą z zawartej w 1993 r. umowy o kredyt skonwertowany.
W dniu 22 sierpnia 2001 r. strona powodowa poinformowała pozwanych
o nabyciu wierzytelności kredytowej i jednocześnie złożyła oświadczenie o dokonaniu
potrącenia tej wierzytelności z przysługującymi pozwanym wobec strony powodowej
wierzytelności, ani stwierdzonymi wyrokami Sądowymi, objętymi obecnie żądaniem
pozwu.
Sąd Okręgowy ustalił, że strona powodowa w wyniku cesji z dnia 22 grudnia 2000
r. nabyła wierzytelność kredytową wobec pozwanych w dniu 12 stycznia 2000 r. Uznał
za prawnie skuteczne oświadczenie o potrąceniu od dnia 12 stycznia 2001 r., ponieważ
wtedy nastąpił stan potrącalności (stronie powodowej przysługiwało wobec pozwanych
nabyta na podstawie cesji wymagalna wierzytelność kredytowa). Rozważał istnienie
wierzytelności kredytowej objętej cesją, jej wysokość oraz to, czy ulega ona
przedawnieniu w dniu 12 stycznia 2001 r. W ocenie Sądu Okręgowego, istnienie i
wysokość wierzytelności kredytowej przesądzał aneks do umowy kredytowej z dnia 28
stycznia 1994 r., w którym określono wysokość zadłużenia kredytowego pozwanych,
terminy i sumy spłat poszczególnych rat kredytu w poszczególnych latach (od 1994 r. do
1998 r.). Przyjmując trzyletni okres przedawnienia roszczenia o zwrot kredytu i początek
biegu tego przedawnienia odnośnie do poszczególnych rat kredytu, Sąd stwierdził, że w
dniu 14 grudnia 2000 r. (tj. w dacie nadania bankowym tytułom egzekucyjnym,
obejmującym wierzytelności kredytowe, klauzuli wykonalności) przedawnione były
3
jedynie roszczenia wymagalne do końca trzeciego kwartału 1997 r. Natomiast w
stosunku do raty wymagalnej od dnia 31 grudnia 1997 r. oraz rat wymagalnych od końca
poszczególnych kwartałów 1998 r. bieg przedawnienia został skutecznie przerwany. W
ocenie Sądu, w chwili nabycia przez stronę powodową omawianych wierzytelności
kredytowych (tj. w dniu 12 stycznia 2001 r.) cesjonariuszowi [P.(…) Bankowi S.A]
przysługiwała przeciwko pozwanym wierzytelność w kwocie 375.000. W takiej
wysokości, po uwzględnieniu przedawnienia, strona powodowa nabyła od Banku
scedowaną wierzytelność.
W związku ze zgłoszeniem zarzutu potrącenia Sąd Okręgowy przyjął następujący
mechanizm kompensacji ustawowej. Potrąceniem objęte zostały wspomniane
wierzytelności kredytowe i wierzytelności wynikające z tytułów wykonawczych
przysługujących pozwanym wobec powoda i wskazanych w pozwie. Strona powodowa
nie podnosiła w pozwie tego, który tytuł ma być pozbawiony wykonalności w pierwszej
kolejności. Nie podała też odpowiedniej sekwencji umorzenia poszczególnych
elementów długu (należność główna i odsetki). Sąd Okręgowy powołał się w związku z
tym na przepis art. 451 § 1 k.c. i przyjął sekwencję pozbawienia poszczególnych
elementów struktury długu powoda wobec pozwanych wynikających z każdego z tytułów
wykonawczych. W rezultacie więc pozbawił wykonalności tytuł wykonawczy wskazany w
pkt 1 wyroku z dnia 3 października 2006 r. najpierw w zakresie odsetek za opóźnienie
(za okres od dnia wymagalności poszczególnych kwot do dnia 12 stycznia 2001 r. w
kwocie 190.077,80 zł), następnie w zakresie należności głównej (w wysokości 174.000)
oraz w odniesieniu do kosztów procesu (ponad kwotę 26.181,80 zł). W wyniku tak
przyjętego mechanizmu kompensaty pozostała do zapłaty (na rzecz pozwanych) kwota
26.181,30 zł (po pozbawieniu wykonalności wyroków określonych w pkt I wyroku z dnia
3 października 2006 r.). W związku z tym oddalone zostało powództwo powoda w
pozostałym zakresie, obejmujące m.in. żądanie pozbawienia wykonalności innych,
wskazanych w pozwie wyroków.
Apelacje obu stron zostały oddalone jako nieuzasadnione. Sąd Apelacyjny
podzielił ustalenia faktyczne Sądu Okręgowego. Przyjął skuteczność cesji wierzytelności
kredytowych Banku na rzecz strony powodowej na dzień 12 stycznia 2001 r. Nabyta
wierzytelność kredytowa mogła być przedstawiona do potrącenia z wierzytelnościami
pozwanych wobec strony powodowej, wynikającymi z tytułów wykonawczych, w
zakresie, w jakim nie była jeszcze przedawniona w dniu 12 stycznia 2001 r., tj. w kwocie
375.000 zł. W związku ze zgłoszonym w apelacji zarzutem strony powodowej, że do
4
potrącenia powinna być też przedstawiona wierzytelność odsetkowa (o zapłatę odsetek
za opóźnienie ze spłatą kredytu), Sąd Apelacyjny analizował treść umowy o cesję z dnia
20 grudnia 2000 r., treść bankowego tytułu egzekucyjnego nr (…)/2000 i stwierdził, że
część odsetek od zadłużenia przeterminowanego, ujęta w tym tytule egzekucyjnym,
została obliczona przez Bank (wystawiający tytuł) od kapitału przedawnionego i w chwili
cesji wierzytelności kredytowych na rzecz powoda także była przedawniona.
Przedawnione odsetki nie mogły być przedstawione do potrącenia z wierzytelnością
wynikającą z tytułów wykonawczych. Na powodzie spoczywał ciężar wykazania tego, jaka
część przewidzianych w § 1 umowy z dnia 22 grudnia 2000 r. i nabytych przez niego
odsetek od kapitału (objętych bankowym tytułem egzekucyjnym) była w dniu 12 stycznia
2001 r. jeszcze nieprzedawniona (ze wskazaniem sposobu ich wyliczenia, a więc – kwoty
głównej, okresu opóźnienia i stopy procentowej). W rezultacie Sąd Apelacyjny stwierdził, że
powód powinien – wytaczając powództwo na podstawie art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c. – wykazać
okoliczności faktyczne uzasadniające żądanie w granicach zgłoszonej podstawy
powództwa. Oznacza to, że powinien udowodnić istnienie zgłoszonej do potrącenia
wierzytelności kredytowej, jej zaskarżalność oraz wysokość (kwotę) ze wskazaniem
sposobu obliczenia tej kwoty, skoro pozostaje ona sporna.
W skardze kasacyjnej powoda podniesiono zarzut naruszenia art. 232 zd. I k.p.c.,
art. 117 § 2 zd. I k.c. w zw. z art. 6 k.c. Skarżący wnosił o uchylenie zaskarżonego
wyroku w części oddalającej jego apelację i przekazanie sprawy w tym zakresie Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego jego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Z ustaleń dokonanych przez Sądy meriti wynika to, że na podstawie cesji powód
nabył wierzytelność kredytową obejmującą należność główną i odsetki za opóźnienie
(art. 509 § 2 k.c.). Fakt objęcia cesją także takich odsetek wynika wyraźnie z treści § 1
umowy z dnia 22 grudnia 2000 r. Tę złożoną strukturalnie wierzytelność kredytową
strona powodowa mogła potrącić z wierzytelnościami pozwanych wynikającymi z
kwestionowanych w pozwie tytułów wykonawczych. Rzecz jasna, wierzyciel wykonujący
zarzut potrącenia, wykazuje fakt istnienia wierzytelności przedstawionej do potrącenia,
w tym także jej wysokość (art. 499 k.c.). Dowód istnienia wierzytelności mógłby wynikać
także z treści bankowego tytułu egzekucyjnego, obejmującego scedowaną
wierzytelność, który został wadliwie wystawiony z formalnego punktu widzenia. Z treści
bankowego tytułu egzekucyjnego nr (…)/2000 [s. (…) akt sprawy], wystawionego przed
dokonaniem cesji, wynika istnienie zobowiązania kredytowego pozwanych
5
(kredytobiorców) wobec Banku (cesjonariusza). Wskazano w nim kwotę ogólnego
zadłużenia kredytobiorców, w tym kwotę kapitału kredytu i wysokość odsetek za
opóźnienie powstałych w podanych okresach opóźnienia. W uzasadnieniu
zaskarżonego wyroku stwierdzono, że na powodzie ciążył dowód wykazania tego, jaka
część odsetek, określonych w § 1 umowy z dnia 22 grudnia 2000 r. (objętych bankowym
tytułem egzekucyjnym nr (...)/2000), była w dniu 12 stycznia 2001 r. (w dniu
skuteczności cesji) jeszcze nieprzedawniona (ze wskazaniem sposobu wyliczenia tych
odsetek – a więc – kwoty głównej, okresu opóźnienia i zastosowania odpowiedniej stopy
procentowej). Według Sądu Apelacyjnego, część odsetek za opóźnienie kredytobiorców
ujęta w bankowym tytule egzekucyjnym została obliczona przez Bank od kapitału
przeterminowanego i w chwili dokonania cesji wierzytelności na rzecz powoda także była
przedawniona [s. (…) uzasadnienia zaskarżonego wyroku]. U podstaw takiego
rozumowania leży ogólne założenie, że powód jednak nie wykazał istnienia i zakresu
zobowiązania obejmującego odsetki na opóźnienie i tym samym nie sposób przesądzić,
czy doszło do ewentualnego przedawnienia (i w jakim zakresie) roszczenia odsetkowego.
Tymczasem oba Sądy meriti dokonały pewnych ustaleń, które mogły być miarodajne dla
dokonania odpowiednich ocen w tym zakresie. Można bowiem stwierdzić, że Sąd
Apelacyjny nie skorzystał jednak z możliwości wzięcia pod uwagę takich kryteriów
jurydycznych, które pozwoliłyby jednak określić wysokość (rozmiar) roszczenia o odsetki
za opóźnienie. Ustalono przecież kwotę należności głównej, która na pewno nie uległa
przedawnieniu (375.000 zł), fakt opóźnienia kredytobiorców, okresy tego opóźnienia
(podane w treści bankowego tytułu egzekucyjnego). Ponadto w okresie opóźnienia
obowiązywała przecież wysokość stopy procentowej odnosząca się do odsetek za
opóźnienie (w rozporządzeniu wydanym na podstawie art. 359 § 3 k.c.). Wbrew
stanowisku strony powodowej, nie sposób oczywiście, przyjmować za miarodajną (w
całym okresie opóźnienia kredytobiorców) stopy procentowej (w wysokości 90%),
przyjętej w umowie kredytowej z 1993 r. i oznaczonej w tej umowie jako stopa zmienna.
Nie oznacza to jednak stanu niewykazania jednego z istotnych parametrów, niezbędnego
do określenia rozmiaru odsetek za opóźnienie, skoro stopa taka oznaczona była ex lege.
W toku postępowania pozwani kwestionowali (z różną motywacją) zarówno samo
istnienie ich zobowiązań z tytułu kredytu, jak i podnosili zarzut przedawnienia nabytego od
banku roszczenia o zwrot kredytu, obejmującego kapitał kredytu i odsetki za opóźnienie.
Kwestionowanie istnienia wierzytelności oznacza jednocześnie kwestionowanie jej
wysokości (np. z racji powoływania się przez powoda na wysoką stopę procentową,
6
dotyczącą odsetek za opóźnienie). Jak wcześniej wspomniano, Sąd Apelacyjny nie
rozważył możliwości zweryfikowania wysokości roszczenia obejmującego odsetki za
opóźnienie. Dopiero taka weryfikacja może przesądzać o potrzebie rozważenia
zasadności zgłoszonego zarzutu przedawnienia, obejmującego roszczenie odsetkowe
strony powodowej. Przedstawiony sposób obrony dłużników nie wskazuje na to, że
akceptują oni istnienie zadłużenia wobec powoda w tym zakresie, w tym także jego
wysokość. W tej sytuacji, wbrew sugestii skarżącego, nie można obciążać pozwanych
dowodem wykazania wystąpienia przedawnienia roszczenia odsetkowego.
Jeżeli natomiast odnieść zgłoszony w skardze kasacyjnej zarzut naruszenia art. 6
k.c. do kwestii wykazania istnienia wierzytelności kredytowej (także w zakresie
roszczenia o odsetki za opóźnienie), przedstawionej następnie do potrącenia, to należy
taki zarzut uznać za uzasadniony, skoro Sąd Apelacyjny przedwcześnie jednak oddalił
apelację strony powodowej, akcentując fakt nieudowodnienia przez powoda istnienia
wierzytelności w omawianym zakresie. Istniały zatem uzasadnione podstawy do
uchylenia zaskarżonego wyroku w części oddalającej apelacje powoda i orzekającej o
kosztach i przekazanie w tym zakresie sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego
rozpoznania oraz rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego (art. 39815
§ 1
k.p.c.).