Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 531/07
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 15 maja 2008 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Krzysztof Strzelczyk (przewodniczący)
SSN Teresa Bielska-Sobkowicz (sprawozdawca)
SSN Kazimierz Zawada
Protokolant Ewa Krentzel
w sprawie z powództwa Krajowej Spółdzielczej Kasy Oszczędnościowo-Kredytowej
i in.
przeciwko A. M.
o nakazanie publikacji sprostowania i odpowiedzi prasowych,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 15 maja 2008 r.,
skargi kasacyjnej powodów od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 2 lipca 2007 r.,
1. uchyla zaskarżony wyrok w punkcie II i III w części
dotyczącej Krajowej Spółdzielczej Kasy Oszczędnościowo-
Kredytowej i w tym zakresie przekazuje sprawę do
ponownego rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu,
pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach
postępowania kasacyjnego;
2. umarza postępowanie kasacyjne wywołane skargą G. B., W.
K., L. L. i J. K oraz nakazuje zwrot kwoty po 300 (trzysta)
złotych na rzecz każdego z tych powodów z kasy Sądu
2
Apelacyjnego tytułem zwrotu połowy opłaty uiszczonej od
skargi kasacyjnej.
Uzasadnienie
3
Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia 20 października 2006 r. nakazał pozwanemu
A. M. – redaktorowi naczelnemu „[…]” opublikowanie na łamach tego pisma trzech
odpowiedzi powódki - Krajowej Spółdzielczej Kasy Oszczędnościowo – Kredytowej
na zagrażające jej dobrom osobistym wypowiedzi zawarte w artykule „SKOK brnie
w kłopoty” z dnia 22 kwietnia 2005 r. Oddalił powództwo w części zawierającej
żądanie nakazania opublikowania dalszych odpowiedzi dotyczących tego artykułu
oraz artykułu „SKOK do prokuratora” uznając, że w części nie odnoszą się do
stwierdzeń zawartych w tych publikacjach, w części dotyczą informacji, które bądź
nie znalazły się w materiale prasowym, bądź nie zagrażają dobrom osobistym
powódki, bądź też opublikowanie odpowiedzi jest zbędne wobec tego, że w
artykułach tych zamieszczono już obszerne wypowiedzi prezesa zarządu powódki.
Niektóre z odpowiedzi ponadto przekraczają dwukrotną objętość fragmentu tekstu,
którego dotyczą. Sąd Okręgowy oddalił również żądanie nakazania opublikowania
sprostowania nieprawdziwych informacji zawartych w obu artykułach. W ocenie
Sądu, niektóre sprostowania dotyczą informacji, które w rzeczywistości nie znalazły
się w materiałach prasowych, niektóre sprostowania przekraczają dwukrotną
objętość tekstu, którego dotyczą, inne zaś ograniczają się jedynie do zanegowania
podanych informacji, bez wskazania własnych faktów i z tego względu nie mogą
być uznane za rzeczowe. Oddalono również powództwo takiej samej treści
wniesione przez powodów /.../ z tych samych względów. Ponadto, osoby te jako
członkowie władz Kasy Krajowej są z nią ściśle związani, a żądanie
zwielokrotnionego opublikowania takich samych odpowiedzi i sprostowań jest zbyt
daleko idące. Realizacja uprawnienia określonego w art. 31 prawa prasowego
mogłaby nastąpić w drodze ich wspólnego żądania publikacji jednego tekstu
odpowiedzi.
Na skutek apelacji powodów Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 2 lipca 2007 r.
częściowo uwzględniając apelację powodów zmienił powyższy wyrok w taki
sposób, że nakazał opublikowanie odpowiedzi powodów na stwierdzenia zawarte w
artykule „SKOK do prokuratora” i w artykule „SKOK brnie w kłopoty następującej
treści: „1. Kasa Krajowa nie ingeruje w funkcjonowanie SKOK-ów za pomocą
innych instrumentów poza tymi, które są prawnie określone; 2. Gospodarka
finansowa Kasy Krajowej jest transparentnie prowadzona zgodnie z przepisami
4
obowiązującego prawa. Zarządzanie środkami pieniężnymi jest zgodne z
rachunkiem ekonomicznym zapewnia cele działalności Kasy Krajowej-zapewnienie
bezpieczeństwo lokat oszczędnościowych i całego systemu SKOK; 3. Kasa
Krajowa stwierdza, iż osoby pełniące funkcję w jej organach kierowały się w swych
działaniach literą prawa, w szczególności nie dopuściły się przestępstw;
4. Wysokość składek wnoszonych przez SKOK-i wynikały z obowiązującego
prawa; 5. Osoby pełniące funkcję członków organów Kasy Krajowej powoływane
zgodnie z procedurą przewidzianą w przepisach prawnych i kryteriami
profesjonalizmu; 6. Koszty szkolenia kandydatów na członków zarządów Kas
zamykały się w kwocie ok. 1 tysiąca złotych na jednego kandydata; 7. Zawieranie
umów najmu z podmiotami zewnętrznymi wynikało z ograniczeń ustawowych
w zakresie inwestycji przez Kasy w nieruchomości; czynsze najmu były rynkowe,
a procedura zawierania umów była zgodna ze statutem i transparentna;
8. O sukcesie ekonomicznym lokalnych Kas decydują w ogromnej mierze wiedza,
doświadczenie, kompetencja i energia osób zarządzających poszczególnymi
SKOK-ami; 9. O fuzji SKOK-ów decydowały jedynie względy ekonomiczne,
a proces przekształceń odbywał się według określonej prawnie procedury. Majątek
likwidowanych Kas był przekazywany następcom zgodnie z literą prawa; Krajowa
Spółdzielcza Kasa Oszczędnościowo-Kredytowa, G. B., W. K., L. L”.
Sąd Apelacyjny podzielił dokonane w sprawie ustalenia i stanowisko, że
żądanie sprostowania nie spełniało wymagań art. 31 pkt 1 prawa prasowego, uznał
jednak za błędną ocenę, że część wypowiedzi zawartych w materiale prasowym nie
zagraża dobrom osobistym powodów. Uznał wszakże, iż zgodnie z art. 32 ust. 7 in
fine prawa prasowego tekst wszystkich odpowiedzi nie może przekraczać
dwukrotnej objętości całej publikacji prasowej, której dotyczy. Sąd drugiej instancji
uznał także, iż w wypadku, gdy tekst nosi cechy sprostowania, a redaktor naczelny
nie podjął żadnych czynności wynikających z prawa prasowego, sąd cywilny
rozstrzygający sprawę na podstawie art. 39 pkt 1 prawa prasowego jest władny do
dokonania korekty tekstu sprostowania w granicach określonych w art. 32 pkt 6
prawa prasowego. Sąd cywilny dokonujący oceny tekstu pod kątem posiadania
przez niego cech sprostowania i orzekający o zasadności żądania opublikowania
sprostowania nie może bowiem działać w granicach węższych, niż redaktor
5
naczelny. Z tego względu uwzględnił w części powództwo, dokonując jednak
skrótów i korekty odpowiedzi, których opublikowanie uznał za zasadne.
Skargę kasacyjną od powyższego wyroku, opartą na obu podstawach
kasacyjnych, wnieśli powodowie, zaskarżając go w części oddalającej apelację
i w zakresie orzeczenia o kosztach procesu. W ramach pierwszej podstawy
kasacyjnej zarzucali naruszenie prawa materialnego poprzez niewłaściwe
zastosowanie art. 31 ust. 1 ustawy prawo prasowe w związku z art. 65 § 1 i 2 k.c.
polegające na uznaniu, że zainteresowani w kolejnych sprostowaniach ograniczali
się wyłącznie do samego zaprzeczenia wiadomości z materiału prasowego „bez
zaprezentowania własnej wersji”, a tym samym sformułowali sprostowania nie
spełniające wymogów art. 31 ustawy, podczas gdy w konkretnych sprostowaniach
samo zaprzeczenie tezie publikacji prasowej w wystarczający sposób artykułowano
„własną, alternatywną wersję co do faktów” ze strony powodów; błędną wykładnię
art. 31 pkt 1 i 2 w związku z art. 32 ust. 7 prawa prasowego polegające na uznaniu,
że względem jednego materiału prasowego (tzw. „publikacji”) zainteresowanemu
służy prawo do żądania publikacji tylko jednego sprostowania (odpowiedzi), które
ewentualnie (w razie wielkości wiadomości i stwierdzeń w materiale prasowym),
może składać się z wielu „fragmentów”, lecz nadal stanowi jedno sprostowanie
(odpowiedź), podczas gdy z art. 31 oraz art. 32 ust. 7 ustawy jednoznacznie
wynika, że sprostowanie i odpowiedź nie odnoszą się do całości materiału
prasowego, lecz do poszczególnych zawartych w nim stwierdzeń i wiadomości;
błędną wykładnie i nieprawidłowe zastosowanie art. 31 pkt 1 i 2 w związku z art. 32
ust. 7 i art. 33 ust. 2 pkt 5 ustawy prawo prasowe polegające na uznaniu, że
dyspozycja art. 32 ust. 7 dotyczy całego tekstu sprostowania lub odpowiedzi,
odnoszącego się do danej publikacji, podczas gdy dotyczy jedynie sprostowania
lub odpowiedzi odnoszących się do fragmentu tekstu, podlegających odrębnemu
badaniu według kryterium objętości, błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie
art. 31 pkt 1 i 2 ustawy prawo prasowe w związku z art. 32 ust. 6 i 7 pp i art. 33 ust.
1 pkt 1 tej ustawy polegające na uznaniu, że zainteresowani w sprostowaniach
i odpowiedziach mają prawo wyłącznie do prezentacji własnego komunikatu co do
wiadomości lub stwierdzeń z materiału prasowego; nie mogą natomiast przytoczyć
kwestionowanego fragmentu publikacji, ani oświadczyć się co do zagrożenia dobra
6
osobistego, względnie nieprawdziwości komentowanej wiadomości, podczas gdy
elementy te wynikają z istoty i funkcji sprostowania (odpowiedzi), nie uchybiają
wymogowi rzeczowości, a ich pominięcie osłabia znaczenie sprostowania
(odpowiedzi); błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie art. 31 pkt 1 i 2
w związku z art. 33 ust. 2 pkt 2 ustawy polegające na uznaniu, że można
„kumulować” zbieżne sprostowania i odpowiedzi różnych podmiotów.
W ramach drugiej podstawy kasacyjnej zarzucali naruszenie prawa
procesowego, mogące mieć wpływ na treść rozstrzygnięcia, a to art. 328 § 2 k.p.c.
w związku z art. 378 § 1 i art. 391 § 1 k.p.c. poprzez zaniechanie wyjaśnienia
w uzasadnieniu, do jakich żądań pozwu i elementów stanu faktycznego sprawy
Sąd Apelacyjny się odniósł, niewyjaśnienie podstawy prawnej rozstrzygnięcia,
nieodniesienie się do zarzutu nr 13 apelacji, co w istocie uniemożliwia rekonstrukcję
toku rozumowania Sądu odwoławczego i przeprowadzenie kontroli kasacyjnej
wyroku.
Skarżący zarzucili ponadto bezpodstawne wykluczenie spod regulacji
o sprostowaniach i odpowiedziach tytułów i podtytułów materiałów prasowych
i kwestionowali stanowisko, że opublikowanie na łamach czasopisma (dziennika)
właściwego do publikacji sprostowań (odpowiedzi) innej formy wypowiedzi
zainteresowanego, np. wywiadu, własnego artykułu, etc., powoduje wygaśnięcie
uprawnienia z art. 31 pp do żądania publikacji sprostowania (odpowiedzi), a nadto,
że taka „inna” wypowiedź (a także opublikowane lub tylko zasądzone wyrokiem
„właściwe” sprostowanie/ odpowiedź) jednego z zainteresowanych powoduje
wygaśnięcie uprawnień z art. 31 przysługujących pozostałym zainteresowanym,
W konkluzji wnosił o uchylenie w zaskarżonej części wyroku i orzeczenie co
do istoty sprawy przez Sąd Najwyższy względnie o uchylenie wyroku w zaskarżonej
części i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Instytucja sprostowania i odpowiedzi prasowej uregulowana została w art. 31
i nast. ustawy z dnia 26 stycznia 1984 r. – prawo prasowe (tekst jedn. - Dz. U.
z 2007 r., nr 8, poz. 22 ze zm.; dalej – pr. pr.). "Sprostowaniem" jest rzeczowa,
odnosząca się do faktów wypowiedź, zawierająca korektę wiadomości podanej
7
przez prasę, którą prostujący uznaje za nieprawdziwą lub nieścisłą. "Odpowiedzią"
jest natomiast rzeczowa odpowiedź dotycząca zawartych w materiale prasowym
stwierdzeń, zagrażających dobrom osobistym (art. 31 pr.pr.). Sprostowanie odnosi
się wyłącznie do faktów, zaś odpowiedź dotyczy przede wszystkim ocen, chociaż
może także dotyczyć faktów. Wypowiedzi, które nie są sprostowaniami i nie
stanowią odpowiedzi na stwierdzenia zagrażające dobrom osobistym, lecz przeczą
tezom lub argumentacji materiału prasowego, mają charakter polemiki.
Wiadomości prasowe, choćby podobne lub nawet tożsame, zawarte
w różnych materiałach prasowych, podlegają odrębnemu sprostowaniu
i odpowiedzi. Tymczasem, w zaskarżonym wyroku Sąd Apelacyjny uznał za
prawidłowe nakazanie opublikowania łącznych odpowiedzi na wiadomości zawarte
w dwóch artykułach prasowych, to jest „SKOK brnie w kłopoty” i „SKOK do
prokuratora”. Ustawa nie daje podstaw do tego rodzaju ograniczania prawa
wynikającego z art. 31, a zainteresowana osoba może domagać się stosownego
zamieszczenia sprostowania lub (oraz) odpowiedzi na wiadomości zawarte
w każdym z tych artykułów. Trafny jest tym samym zarzut naruszenia art. 31 pr. pr.
przez uznanie, że żądanie powodów odnosić się winno do obu artykułów
prasowych łącznie.
Zgodnie z art. 32 ust. 7 pr. pr., tekst sprostowania lub odpowiedzi nie może
być dłuższy od dwukrotnej objętości fragmentu materiału prasowego, którego
dotyczy, a redaktor naczelny nie może wymagać, aby były one krótsze niż pół
strony znormalizowanego maszynopisu. Wskazane ograniczenia objętości odnoszą
się do każdego sprostowania lub odpowiedzi, niezależnie od ich liczby. W sytuacji,
w której w materiale prasowym jest kilka wiadomości uznanych przez
zainteresowaną osobę za nieprawdziwą lub nieścisłą, albo za zagrażającą dobrom
osobistym, każda z nich może podlegać odpowiednio sprostowaniu czy odpowiedzi
i każdej z nich dotyczy reżim określony w tym przepisie. Może się zatem zdarzyć,
że tekst wszystkich odpowiedzi i sprostowań przekroczy objętość samego artykułu.
Nie jest tym samym uprawnione twierdzenie Sądu Apelacyjnego, że dyspozycja art.
32 ust. 7 in fine odnosi się do całego tekstu sprostowania i (lub) odpowiedzi,
dotyczącego danej publikacji.
8
Wbrew ocenie Sądu drugiej instancji, ani redaktor naczelny, ani sąd
rozpoznający roszczenie o nakazanie opublikowania sprostowania czy odpowiedzi,
nie jest uprawniony do dokonywania skrótów czy zmian w ich tekście. Instytucje te
służą przedstawieniu zainteresowanemu własnej wersji odnośnie do opisanych
faktów, bądź własnej oceny wpływu sposobu ich opisania i prawdziwości na dobra
osobiste tej osoby. Ingerencja w tekst sprostowania lub odpowiedzi może
zniekształcać ich sens i niweczyć intencje autora. Dlatego też zakres ewentualnej
korekty jest bardzo ograniczony (art. 32 ust. 6 pr. pr.) i sprowadza się w istocie do
poprawienia błędów ortograficznych czy gramatycznych, usunięcia fragmentów
obraźliwych, obelżywych, naruszających dobra osobiste innej osoby. Jeżeli
sprostowanie lub odpowiedź zostały uznane za rzeczowe, nie zawierające
wskazanych uchybień, powinny być opublikowane bez ingerowania w ich treść,
o ile mieszczą się w ramach objętościowych określonych w ust. 7 tego przepisu
i odpowiadają kryteriom określonym w art. 33 ust. 1 i 2. Sąd Apelacyjny dokonał
korekty przekraczającej wskazany zakres, co w świetle powyższych uwag nie może
być uznane za prawidłowe.
Odmawiając uwzględnienia żądania opublikowania sprostowań, orzekające
w sprawie Sądy uznały, że nie są one rzeczowe, bowiem ograniczają się do
zanegowania zawartej w publikacji wiadomości. Z natury rzeczy, sprostowanie,
których jakim mowa w art. 31 pkt 1 pr. pr., stanowi formę wypowiedzi, w której
zainteresowany przedstawia przebieg wydarzeń odmiennie niż to uczyniono
w materiale prasowym. Trafnie zarzucał skarżący, że niekiedy samo zanegowanie
wiadomości niesie przekaz pozytywny. Bardziej szczegółowe odniesienie się do tej
kwestii nie jest jednak możliwe, bowiem poza ogólnym stwierdzeniem, że żądane
sprostowania nie zawierają treści pozytywnych, Sąd Apelacyjny nie dokonał ich
analizy, co w istocie nie pozwala na kontrolę kasacyjną orzeczenia z tego punktu
widzenia i stanowi jednocześnie o naruszeniu art. 328 § 2 k.p.c. Nie można
podzielić jednak poglądu, że w tekście sprostowania czy odpowiedzi nie można
powtórzyć zamieszczonej w publikacji wiadomości, ani też oświadczyć się co do
zagrożenia dobra osobistego. Biorąc pod uwagę fakt, że zwykle sprostowanie czy
odpowiedź na wiadomości zawarte w gazecie ukazują się po pewnym czasie od
opublikowania materiału prasowego, nawiązanie do tej wiadomości przez jej
9
zacytowanie nie jest wykluczone, a zainteresowanego limituje jedynie wzgląd na
kryterium rzeczowości i objętości tekstu. Należy też zresztą wskazać, że niektóre
z żądanych sprostowań czy odpowiedzi zawierają także wprost treści pozytywne,
czego Sąd drugiej instancji nie dostrzegł.
Trafnie zarzucał także skarżący, że nie jest właściwe wykluczenie spod
regulacji o sprostowaniach i odpowiedziach tytułów i podtytułów materiałów
prasowych. Nie może być kwestionowane, że także tytuły i podtytuły mogą
zawierać wiadomości nieprawdziwe czy zagrażające dobrom osobistym
zainteresowanego. Także i one mogą zatem stanowić przedmiot sprostowania
i odpowiedzi, tym bardziej, że niektórzy czytelnicy właśnie do nich ograniczają
lekturę materiałów prasowych. Uzasadnienie zaskarżonego wyroku nie tłumaczy
jasno, dlaczego nie uwzględniono żądania w tym zakresie.
Z art. 32 ust. 5 pr. pr. wynika, że sprostowanie powinno być zamieszczone
pod widocznym tytułem. Sąd drugiej instancji nie odniósł się do podnoszonego
w apelacji żądania w tym przedmiocie, stąd też nie jest możliwa ocena trafności
zarzutów kasacyjnych tej kwestii dotyczących. Przy ponownym rozpoznaniu sprawy
także ta kwestia nie powinna ujść uwadze Sądu.
Jak wskazano wyżej, odmowa opublikowania sprostowania lub odpowiedzi
na wiadomości zamieszczone w publikacji prasowej może być podyktowana oceną,
że nie spełniają kryterium rzeczowości (art. 31 w związku z art. 33 ust. 1 pkt. 1 pr.
pr.). Oceniając podnoszone w skardze zarzuty z tego punktu widzenia, należy
zwrócić uwagę na następujące kwestie. Jak ustalono w sprawie, w treści obu
artykułów zamieszczono obszerne wyjaśnienia prezesa zarządu powódki,
odnoszące się do zawartych w nich wiadomości. Skarżąca w procesie żąda jednak
zamieszczenia ponownie sprostowań i odpowiedzi, w istocie przynajmniej w części
takich samych, jakie już w tych artykułach się znalazły. W takiej sytuacji nie jest
wykluczona odmowa opublikowania sprostowania czy odpowiedzi przy uznaniu, że
właśnie z tego względu nie spełniają kryterium rzeczowości. Ponadto, nie można
pomijać, że w niniejszej sprawie z identycznym w treści żądaniem wystąpiła
powódka – osoba prawna, jak i osobno członkowie jej zarządu i skarbnik.
Uwzględnienie powództwa w całości miałoby doprowadzić do nałożenia obowiązku
opublikowania pięciu obszernych identycznie brzmiących sprostowań i pięciu
10
obszernych identycznie brzmiących odpowiedzi. Prowadziłoby to do swoistego
„ukarania” wydawcy za treści zawarte w publikacjach, a nie taki jest cel
omawianych instytucji i ratio legis ustawy. Chodzi bowiem nie o karanie wydawcy,
lecz jedynie o umożliwienie zainteresowanemu zamieszczenia swobodnej, lecz
rzeczowej wypowiedzi prostującej wiadomości jego zdaniem nieprawdziwe bądź
odpowiadającej na zagrożenie jego dobrom osobistym. Wystarczające w takim
wypadku jest opublikowanie jednego tekstu sprostowania czy odpowiedzi,
podpisanego przez wszystkich zainteresowanych. Wprawdzie ostatecznie pozostali
powodowie cofnęli skargę kasacyjną, jednak zamieszczenie tej uwagi, na
marginesie rozważań, należy uznać za celowe.
Wobec powyższego Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji na podstawie art.
39815
k.p.c.
W stosunku do powodów /.../ postępowanie kasacyjne zostało umorzone na
podstawie art. 39821
w związku z art. 391 § 2 k.p.c. wobec cofnięcia skargi
kasacyjnej.
db