Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 25 października 2012 r.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku – Wydział V Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 25 października 2012 r. w Gdańsku na rozprawie

sprawy z powództwa A. L.

przeciwko Skarbowi Państwa - Dyrektorowi Izby Skarbowej w B.

o zwolnienie spod egzekucji

na skutek apelacji powódki

od wyroku Sądu Okręgowego w Bydgoszczy

z dnia 6 czerwca 2012 r. sygn. akt I C 576/11

uchyla zaskarżony wyrok i znosząc postępowanie przed Sądem Okręgowym w Bydgoszczy na rozprawie w dniu 25 maja 2012 roku, przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania temu Sądowi i orzeczenia o kosztach postępowania apelacyjnego.

UZASADNIENIE

W dniu 14 września 2011 R. A. L. wniosła do Sądu pozew przeciwko Skarbowi Państwa (...)w B. o zwolnienie spod egzekucji administracyjnej udziałów stanowiących 1/2 własności ruchomości:

samochodu ciężarowego (...) nr rej (...)

przyczepy ciężarowej (...)

ciągnika samochodowego V. (...) nr rej (...)

naczepy uniwersalnej K. S. nr rej. (...)

naczepy ciężarowej B.„ nr rej (...)

ciągnika samochodowego V. nr rej (...)

ciągnika siodłowego V. (...), nr rej (...)

W uzasadnieniu pozwu powódka wskazała, że w dniu 22 października 2009 r. uprawomocnił się wyrok rozwodowy wydany przez Sąd Okręgowy rozwiązujący jej małżeństwo z W. L.. Dodała, że nie została rozstrzygnięta sprawa podziału majątku pomiędzy byłymi małżonkami, która jest prowadzona z wniosku W. L. przed Sądem Rejonowym w (...) sygn. akt I Ns(...).

Naczelnik Urzędu (...) w dniu 29 kwietnia 2011 r. dokonał zajęcia udziału w wysokości ½ przysługującego W. L. we własności wyżej wskazanych pojazdów. Dodała, że pismem z dnia 13 maja 2011 r. złożyła wniosek o wyłączenie spod egzekucji udziałów w ruchomości, nie będących własnością W. L.. Postanowieniem z dnia 01 czerwca 2011 r. Naczelnik Urzędu (...) odmówił wyłączenia spod egzekucji wskazanych przez nią praw majątkowych. Powyższe postanowienie zostało utrzymane w mocy postanowieniem Dyrektora Izby Skarbowej w B. postanowieniem o sygn. akt (...) z dnia 09 sierpnia 2011 r.

Powódka podniosła, że organ administracji błędnie przyjął równość udziałów w majątku wspólnym małżonków, co w skutek wszczętej egzekucji może prowadzić do jej pokrzywdzenia. Nadmieniła, że wielkość udziałów w majątku wspólnym przypadająca poszczególnym małżonkom po rozwodzie zostanie ustalona dopiero po prawomocnym zakończeniu sprawy o podział majątku wspólnego. Podniosła, że w sprawie o podział majątku wspólnego wystąpiła z wnioskiem o ustalenie przez Sąd nierównych udziałów w majątku wspólnym, co uzasadniła poczynionymi znacznymi nakładami na majątek wspólny. Wskazała, że przedmiotowe pojazdy wykorzystuje w prowadzonej działalności gospodarczej i ponosi koszty ich utrzymania. Wyraziła stanowisko, że dopiero prawomocny wyrok sądowy w sprawie działowej z rozstrzygnięciem wysokości udziałów byłych małżonków uprawni organ egzekucyjny do zajmowania i egzekucji z tych udziałów wobec zobowiązań jednego z byłych małżonków.

W odpowiedzi na pozew Prokuratoria Generalna Skarbu Państwa wniosła o oddalenie powództwa oraz zasądzenie kosztów postępowania na rzecz Skarbu Państwa – Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa. W odpowiedzi na pozew podniesiono, że Dyrektor (...)nie jest wierzycielem egzekwującym. Ponadto podniesiono, że w myśl art. 43 § 1 k.r.o. udziały w majątku wspólnym są równe, żądanie ustalenia nierównych udziałów ma charakter prawokształtujący i dopiero na skutek uprawomocnienia się orzeczenia w tym przedmiocie lub dokonania umownego działu majątku powódka mogłaby udowodnić swoje twierdzenia i wywodzić skutecznie roszczenia dotyczące wyższych udziałów w majątku wspólnym. Ponadto pozwany podniósł, że nie jest przesądzonym, czy powódka na skutek wszczętego postępowania o podział majątku wspólnego uzyska własność zajętych przedmiotów.

Wyrokiem z dnia 6 czerwca 2012 r. Sąd Okręgowy w Bydgoszczy oddalił powództwo, rozstrzygnął o kosztach procesu, następująco uzasadniając rozstrzygnięcie:

Naczelnik Urzędu (...) prowadzi postępowanie egzekucyjne z majątku W. L. celem wyegzekwowania nie uiszczonych w terminie należności podatkowych.

W dniu 29 kwietnia 2011 r. Naczelnik (...) dokonał zajęcia udziału w wysokości ½ przysługującego W. L. we własności pojazdów pozostających we wspólności majątkowej małżeńskiej W. i A. L. tj.

- (...) nr rej (...)

przyczepy ciężarowej (...)

ciągnika samochodowego V. (...) nr rej (...)

naczepy uniwersalnej K. S. nr rej. (...)

naczepy ciężarowej B.” nr rej (...)

ciągnika samochodowego V. nr rej (...)

ciągnika siodłowego V. (...), nr rej (...)

Pojazdy te pozostawiono pod nadzorem A. L.

Pismem z dnia 13 maja 2011 r. powódka złożyła wniosek o wyłączenie spod egzekucji udziałów w ruchomości, które jej zdaniem nie są własnością W. L.. Jednocześnie wniosła o wstrzymanie czynności egzekucyjnych wobec należących do niej udziałów.

Postanowieniem z dnia 01 czerwca 2011 r. nr(...) Naczelnik Urzędu Skarbowego w I. odmówił wyłączenia spod egzekucji przedmiotowych pojazdów.

Sąd ustalił okoliczności faktyczne sprawy w oparciu o załączone do akt sprawy dokumenty. Ich autentyczność nie była kwestionowana przez żadną ze stron i nie budziła wątpliwości Sądu.

Sąd oddalił wniosek dowodowy o przeprowadzenie dowodu z akt sprawy I Ns (...) albowiem nie prowadził on do obalenia istniejącego na obecnym etapie postępowania domniemania ustawowego.

Strony niniejszego procesu na posiedzeniu wyznaczonym w dniu 25 maja 2012 roku zgodnie oświadczyły, że nie składają żadnych wniosków dowodowych i jednocześnie nie wniosły o uzupełnienie niniejszego postępowania.

Sąd Okręgowy dokonując subsumcji ustalonego stanu faktycznego do obowiązujących przepisów prawa, stwierdził, że żądanie powódki podlegało w niniejszej sprawie ocenie na gruncie art. 841 k.p.c. Zgodnie z § 1 powołanego przepisu osoba trzecia może w drodze powództwa żądać zwolnienia zajętego przedmiotu od egzekucji, jeżeli skierowanie do niego egzekucji narusza jej prawa.

Wypadki naruszenia prawa mogące stanowić podstawę powództwa – wskazywane przykładowo w doktrynie – obejmują sytuację, w których:

skierowano egzekucję do przedmiotu stanowiącego własność osoby trzeciej,

osobie trzeciej przysługuje ograniczone prawo rzeczowe do zajętego przedmiotu, a ustawa nie nakazuje uwzględnić tego prawa w inny sposób w egzekucji

zajęty przedmiot nie należy do dłużnika, a osoba trzecia ma prawo żądać wydania tego przedmiotu,

na korzyść osoby trzeciej istnieje obowiązujący wierzyciela zakaz zbywania lub obciążania przedmiotu

(S. Kozik (w:) Kodeks postępowania cywilnego. Postępowanie zabezpieczające i egzekucyjne. Komentarz, wyd. III, red. Z. Szczurek, Sopot 2005, s. 375).

Przewidziane w art. 841 powództwo chroni nie dłużnika, lecz wyłącznie osobę trzecią, a warunkiem jego wytoczenia jest wszczęcie postępowania egzekucyjnego. Powództwo ekscydencyjne zmierza do zakwestionowania zasadności lub dopuszczalności egzekucji, mimo że osoba trzecia nie zarzuca niezgodności z prawem dotychczas dokonanych czynności. Małżonek dłużnika, który nie został objęty tytułem wykonawczym, zachowuje status osoby trzeciej. Przyjmuje się, że przeciwko czynnościom, które spowodowały naruszenie praw osoby trzeciej, pomimo dokonania ich zgodnie z przepisami prawa egzekucyjnego, osoba ta może skutecznie wytoczyć powództwo przewidziane w art. 841.

Komentarz do art. 841 kodeksu postępowania cywilnego tom IV pod redakcją H. Dolecki, H. Ciepła, wydawnictwo Lex 2011

Roszczenie powódki, zdaniem Sądu, zmierzało w istocie do obalenia określonego w art. 43 § 1 k.r.o. domniemania równości udziałów małżonków w ich majątku wspólnym. Powódka twierdziła, iż zajęcie będących przedmiotem współwłasności ruchomości narusza jej prawa, ponieważ zostało wszczęte postępowanie o podział majątku wspólnego, które jest w toku. Podniosła, że w tym postępowaniu wystąpiła z wnioskiem o ustalenie przez Sąd nierównych udziałów w majątku wspólnym. Wskazała, że w rezultacie tego postępowania zajęte ruchomości mogą przypaść jej w większej niż ½ części.

W myśl art. 43 § 1 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego oboje małżonkowie mają równe udziały w majątku wspólnym. Natomiast w myśl art. 197 kodeksu cywilnego domniemywa się, że udziały współwłaścicieli są równe.

W art. 43 § 1 k.r.o. wyrażono zasadę równych udziałów w szerokim ujęciu, ponieważ dotyczy ona nie tylko sytuacji w chwili zniesienia wspólności, ale ponadto wskazuje, że małżonkowie w czasie trwania wspólności tworzą majątek wspólny, do którego mają równe uprawnienia, mające w czasie trwania wspólności nierozdzielny (niesamodzielny) charakter. Przepis art. 43 § 1 k.r.o. dotyczy w istocie po pierwsze, czasu, w którym istnieje jeszcze majątek wspólny małżonków – i wtedy udział każdego z małżonków w majątku wspólnym jest bezułamkowy (nie ma zatem udziałów ułamkowych i w tym znaczeniu jest to wspólność bezudziałowa). Po drugie, odnosi się do czasu po ustaniu wspólności, kiedy nie ma już majątku wspólnego, a więc ściśle rzecz biorąc nie mogą istnieć udziały w „nieistniejącym” de iure majątku, natomiast w skład majątków, należących do każdego z małżonków, wchodzą „samodzielne” udziały we wszystkich przedmiotach, które w czasie wspólności tworzyły majątek wspólny. Udziały te mają postać ułamków o wartościach, co do zasady, liczbowo równych.

Komentarz do art. 43 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego Henryk Dolecki (red.), Tomasz Sokołowski (red.), Marek Andrzejewski, Anita Lukiewicz-Rucińska, Adam Olejniczak, Anna Sylwestrzak, Andrzej Zielonacki

W przedmiotowej sprawie dokonano zajęcia ruchomości tylko w zakresie udziału przypadającemu małżonkowi powódki. Sąd nie znalazł podstaw do podzielenia stanowiska powódki iż zasadne jest wyłączenie spod egzekucji zajętych ruchomości w wysokości ½ udziałów przypadających jej mężowi. Wszczęte postępowanie o podział majątku wspólnego nie może być podstawą do przyjęcia, iż zasadne jest wyłączenie spod egzekucji zajętych ruchomości w ½ części przypadającej na majątek jej męża. Na chwilę obecną nie nastąpił jeszcze podział majątku wspólnego małżonków. Powódka nie wykazała, że dokonane zajęcie ½ udziałów w ruchomościach przypadających jej mężowi narusza jej prawa. Nie doszło bowiem do zajęcia takiego składnika majątkowego, z którego wierzyciel nie ma prawa zaspokoić swojej wierzytelności.

Ciężar dowodu, zgodnie z regułą wyrażoną w art. 6 kc, spoczywał na powódce. Ów ciężar rozumieć należy z jednej strony jako obarczenie twierdzącego obowiązkiem przekonania Sądu dowodami o słuszności swojego stanowiska, a z drugiej konsekwencjami poniechania realizacji tego obowiązku lub jego nieskuteczności.

Mając na uwadze powyższe Sąd na podstawie art. 841 § 1 a contrario k.p.c. oddalił powództwo.

Sąd na podstawie § 6 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz.U. z dnia 3 października 2002r.) zasądził od Skarbu Państwa kwotę 4.428 zł. na rzecz radcy prawnego Ł. M. tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powódce z urzędu. Przedmiotowa kwota uwzględnia należny 23% podatek od towarów i usług.

Zgodnie z art. 98 § 1 kpc strona przegrywająca sprawę obowiązana jest zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony. Z racji tego, iż pozwana przegrała niniejszą sprawę, Sąd na podstawie przytoczonego wyżej przepisu i § 6 pkt 6 i § 13 ust. 1 pkt 2 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. 2002 r. Nr 163, poz. 1348 ze zm.) zasądził od powódki na rzecz pozwanego kwotę 3600 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

Powyższy wyrok zaskarżyła apelacją powódka, która zarzucając pozbawienie możliwości obrony jej praw poprzez rozpoznanie sprawy pomimo braku możliwości skontaktowania się przez nią z pełnomocnikiem z urzędu przed wyznaczonym terminem rozprawy, naruszenie art. 195 § 2 k.p.c. poprzez nieobjęcie wyrokiem wszystkich pozwanych, naruszenie art. 177 § 1 pkt 1 poprzez nie zawieszenie postępowania do czasu zakończenia postępowania w sprawie o podział majątku wspólnego, nierozpoznanie istoty sprawy poprzez oddalenie wniosków dowodowych powódki, naruszenie interesu powódki poprzez dopuszczenie do egzekucji jej udziału w majątku wspólnym, wniosła o zmianę wyroku i uwzględnienie powództwa lub o jego uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.

Pozwany wniósł o oddalenie apelacji i zasądzenie kosztów.

Sąd Apelacyjny ustalił i zważył co następuje:

Apelacja powódki zasługuje na uwzględnienie.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego jako niezasadny ocenić należy zarzut nierozpoznania istoty sprawy, bowiem oddalenie wniosków dowodowych oraz ocena przeprowadzonych dowodów na niekorzyść strony skarżącej nie wyczerpuje dyspozycji przepisu art. 386 § 4 k.p.c.

Również nie zawieszenie postępowania w sprawie przez Sąd I instancji do czasu zakończenia postępowania w innej sprawie cywilnej przy braku wniosku powódki w tym przedmiocie nie może czynić zasadnym zarzutu naruszenia art. 177 § 1 pkt 1 k.p.c.

Z kolei niewezwanie do udziału w sprawie kolejnych podmiotów zgodnie z wnioskiem powódki zawartym w jej piśmie procesowym z dnia 3 stycznia 2012 r. bez wyjaśnienia czy intencją powódki było dopozwanie czy też przypozwanie innych podmiotów, wobec oddalenia powództwa może być oceniane wyłącznie w kategoriach uchybienia procesowego, które nie miało jednak wpływu na wynik sprawy.

Natomiast zgodzić się należy ze skarżącą, iż w sprawie aczkolwiek z przyczyn nie leżących po stronie Sądu rozpoznającego sprawę doszło do pozbawienia powódki możności obrony jej praw w rozumieniu przepisu art. 379 pkt 5 k.p.c. Skarżąca wykazała, że z uwagi na chorobę nie została skutecznie zawiadomiona przez swojego pełnomocnika z urzędu o jego ustanowieniu ani też o terminie rozprawy, po której doszło do wydania zaskarżonego wyroku, mimo wysłania do niej pisma w tym przedmiocie przez pełnomocnika, co uniemożliwiło jej kontakt z pełnomocnikiem, udział w rozprawie i pozbawiło możliwości złożenia wniosków dowodowych. Wskazać przy tym należy, że zgodnie z treścią przepisu art. 214 § 1 k.p.c. rozprawa ulega odroczeniu jeżeli nieobecność strony jest wywołana nadzwyczajnym wydarzeniem lub inną przeszkodą, której nie można przezwyciężyć. Oznacza to, że gdyby powódka została skutecznie zawiadomiona przez pełnomocnika o terminie rozprawy lub co najmniej o jego ustanowieniu mogłaby skutecznie ubiegać się o odroczenie rozprawy z uwagi na chorobę, co z uwagi na nieskuteczność tych zawiadomień nie było możliwe.

Powyższe okoliczności zdaniem Sądu Apelacyjnego wyczerpuje dyspozycję przepisu art. 379 pkt 5 k.p.c., co z kolei zgodnie z art. 386 § 2 k.p.c. powoduje konieczność uchylenia zaskarżonego wyroku, zniesienia postępowania przed Sądem Okręgowym w Bydgoszczy w sprawie w zakresie dotkniętym nieważnością to jest na rozprawie w dniu 25 maja 2012 r. oraz przekazania sprawy sądowi I instancji do ponownego rozpoznania, a także orzeczenia o kosztach postępowania apelacyjnego.