Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 540/07
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 15 maja 2008 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Krzysztof Strzelczyk (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Teresa Bielska-Sobkowicz
SSN Kazimierz Zawada
w sprawie z powództwa E. D.
przeciwko "A.(...)" Spółce z o.o. w W. i "P.(...)" Spółce z o.o. w W.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 15 maja 2008 r.,
skargi kasacyjnej powódki od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 21 czerwca 2007 r.,
sygn. akt VI ACa (…),
oddala skargę kasacyjną.
Uzasadnienie
Powódka E. D., po ostatecznym sprecyzowaniu roszczenia zarówno co do jego
wysokości jak i podstawy faktycznej i prawnej, domagała się zasądzenia in solidum od
pozwanych, „A.(...)” Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w W., na podstawie art. 79
w związku z art. 101 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach
pokrewnych (Dz. U. Nr 24, poz. 83 ze zm. określanej dalej jako u.p.a.p.p.), oraz
Przedsiębiorstwa „P.(...)” w W., w związku z nienależytym wykonaniem zobowiązania,
2
kwoty 247.200 złotych z odsetkami ustawowymi od dnia 24 sierpnia 2000 r. do dnia
zapłaty.
Wyrokiem z dnia 8 czerwca 2004 r. Sąd Okręgowy w W. oddalił w całości
powództwo. Na skutek apelacji powódki Sąd Apelacyjny uchylił opisany wyrok i
przekazał sprawę do ponownego rozpoznania sądowi pierwszej instancji. W pisemnych
motywach tego wyroku wskazano, że zwielokrotnienie techniką cyfrową utworów
powódki bez jej zgody oraz wprowadzenie do obrotu płyt kompaktowych i kaset stanowi
naruszenie jej praw majątkowych do artystycznych wykonań.
W wyniku ponownego rozpoznania sprawy Sąd Okręgowy w W. zasądził na rzecz
powódki od pozwanej spółki A.(...) kwotę 37.944 złotych z odsetkami ustawowymi od
dnia 22 lipca 2001 r. do dnia zapłaty oraz od Przedsiębiorstwa Państwowego „P.(...)” w
W. kwotę 18.972 złotych z odsetkami ustawowymi od dnia 22 lipca 2001 r. z tym, że ta
ostatnia kwota płatna, według dosłownego brzmienia wyroku: „in solidum” w relacji
pomiędzy pozwanymi.
Według ustaleń Sądu Okręgowego, w 1967 r. na mocy umowy z powódką
pozwane Przedsiębiorstwo Państwowe „P.(...)” wydało na płycie winylowej fonogram
pod nazwą „E. D. śpiewa piosenki Z. K.”. 19 kwietnia 1999 r. te same strony zawarły
kolejną umowę, mocą której powódka przeniosła na rzecz „P.(…)” prawa autorskie i
prawa do artystycznych wykonań do utworów zawartych na wymienionej płycie
winylowej, przy czym wszelkie prawa wynikające z umowy pozwane Przedsiębiorstwo
mogło przenieść na inne osoby tylko w porozumieniu z powódką. W umowie tej strony
ustaliły wysokość wynagrodzenia należnego powódce na 20% ceny każdego
sprzedanego egzemplarza, z tym ,że powódce miało być wypłacane 18% a pozostała
część miała być przeznaczona na finansowanie działań związanych z ochroną praw
powódki i pozwanego wynikających z umowy.
Na bazie wymienionej płyty pozwana spółka „A.(...)” wyprodukowała i wprowadziła
do obrotu do dnia 21 lipca 2000 r. 20.000 płyt kompaktowych i 1.200 kaset
magnetofonowych. Zgłosiła ten fakt do Ministerstwa Kultury w dniu 22 sierpnia 2000 r.
Współpozwani zawarli 28 maja 2001 r. ugodę, na podstawie której spółka „A.(...)”
zobowiązała się wypłacić „P.(...)” wynagrodzenie w kwocie 50.000 złotych za dokończenie
korzystania z praw do fonogramów oraz praw do artystycznych wykonań wielu
wykonawców, w tym także E. D.
Spółka „A.(...)” prowadziła sprzedaż hurtową płyt i kaset, które były gorszej jakości.
W sprzedaży hurtowej płyty CD sprzedawano za cenę od 3 do 5 złotych. W sprzedaży
3
detalicznej płyty osiągały cenę od 6 do 7,5 zł. Kasety magnetofonowe były sprzedawane
tylko w tym trybie, średnio po 4,5 zł.
Sąd Okręgowy ocenił powództwo jako słuszne, co do zasady. Na podstawie umowy
z 1967 r. nie doszło do przeniesienia na rzecz „P.(…)”, nieznanego wówczas, prawa do
artystycznych wykonań. Dlatego „P.(...)” nie mogły ugodą z 2001 r. przenieść na spółkę
„A.(...)” prawa do artystycznych wykonań utworów powódki. Dokonanie zwielokrotnienia
techniką cyfrową utworów powódki bez jej zgody i wprowadzenie do obrotu płyt CD i kaset
magnetofonowych stanowiło naruszenie praw majątkowych powódki do artystycznych
wykonań.
Według Sądu Okręgowego roszczenia pieniężne powódki są zawyżone ponieważ
działalność, jaką wykonywała spółka „A.(...)” różniła się znacznie od działalności
prowadzonej przez „P.(...)” między innymi, co do jakości płyt. Powódce należy się
odszkodowanie odpowiadające wysokości tantiem, jakie otrzymałaby powódka, gdyby
zawarła stosowną umowę ze spółką „A.(...)”. Kierując się treścią art. 322 k.p.c., Sąd
Okręgowy wziął pod uwagę średnie (5 zł płyta CD i 4,5 zł kaseta) ceny uzyskiwane przez
tę spółkę ze sprzedaży 20.000 płyt i 1.200 kaset oraz 18% (na podstawie umowy z 19
kwietnia 1999 r.) wskaźnik dla wyliczenia tantiem należnych wykonawcom i na tej
podstawie wyliczył odszkodowanie należne powódce na kwotę 18.972 złotych, które
zastało zasądzone od „P.(…)” na podstawie art. 471 k.c.
Na podstawie art. 79 ust. 1 u.p.a.p.p. Sąd Okręgowy zasądził od pozwanej spółki
„A.(...)” dwukrotność wyliczonej sumy uznając, że problemy interpretacyjne związane z
wymieniona ustawą nie pozwalają przypisać tej Spółce zawinionego działania na szkodę
powódki.
Orzeczenie Sądu Okręgowego zaskarżyła wyłącznie powódka kwestionując
wysokość zasądzonego świadczenia. Wyrokiem z dnia 21 czerwca 2007 r.
Sąd Apelacyjny oddalił tę apelację prostując jednocześnie oznaczenie pozwanego
Przedsiębiorstwa Państwowego P.(...), które w toku postępowania uległo
przekształceniu w spółkę handlową pod firmą „P.(...)” Spółka z ograniczoną
odpowiedzialnością z siedzibą w W.
Zdaniem Sądu Apelacyjnego wysokość wynagrodzenia należnego na podstawie
art. 79 ust. 1 w związku z art. 101 u.p.a.p.p. od spółki „A.(...)” oraz wysokość
odszkodowania należnego na podstawie art. 471 k.p.c. od spółki „P.(...)”, zostały
ustalone prawidłowo. W przypadku naruszenia autorskich praw majątkowych przepis art.
79 ust. 1 wymienionej ustawy daje twórcy prawo domagania się stosownego
4
wynagrodzenia w podwójnej bądź potrójnej wysokości a jest to, jak wskazał Sąd
Najwyższy w wyroku z dnia 25 marca 2004 r. (sygn. akt II CK 90/03, OSNC 2005/4/66)
takie wynagrodzenie, jakie otrzymałby autor, gdyby osoba, która naruszyła jego prawa
majątkowe, zawarła z nim umowę o korzystanie z utworu w zakresie dokonanego
naruszenia. Ciężar wykazania tych okoliczności spoczywał na powódce, która
bezpodstawnie odwoływała się do umowy zawartej z „P.(…)”. Nie można bowiem
pominąć rodzaju i skali prowadzonej działalności przez ten podmiot w porównaniu z
działalnością spółki „A.(...)”. Dlatego, zdaniem Sądu Apelacyjnego, właściwe było
odniesienie się do okoliczności leżących po stronie naruszyciela praw autorskich powódki
a zwłaszcza cen uzyskiwanych przez spółkę „A.(...)” ze sprzedaży nośników utworów.
Stosowne wynagrodzenie musi być ustalane przy uwzględnieniu hipotetycznej sytuacji,
gdyby doszło do zawarcia umowy powódki i spółki „A.(...)” i dlatego nie można stosować
stawki, która satysfakcjonowałaby jedynie twórcę, bez uwzględnienia interesów drugiej
strony. Sąd Apelacyjny zgodził się ze stanowiskiem Sądu pierwszej instancji, że brak
jest podstaw do przypisania spółce „A.(...)” zawinionego naruszenia praw majątkowych
powódki do artystycznych wykonań, co usprawiedliwiałoby zasądzenie wynagrodzenia w
potrójnej wysokości.
Powódka wniosła skargę kasacyjną od wyroku Sądu Apelacyjnego. Wbrew
zawartemu w skardze stwierdzeniu, wyrok Sądu Apelacyjnego został zaskarżony w
całości. Powódka zarzuciła naruszenie zarówno prawa materialnego jak i przepisów
postępowania. Do naruszenie art. 79 ust. 1 w związku z art. 101 u.p.a.p.p. a także art.
322 k.p.c. miało dojść przez ich niewłaściwą wykładnię i zastosowanie. Kolejny
wymieniony we wstępnej części skargi art. 386 § 6 k.p.c. został według skarżącej
niewłaściwie zastosowany. Z uzasadnienia skargi kasacyjnej wynika, że Sąd Apelacyjny
błędnie przyjął za podstawę wynagrodzenia ceny jednostkowe sprzedaży stosowane
przez pozwaną spółkę „A.(...)” uznając, że wyprodukowane przez tę spółkę płyty i kasety
były niższej jakości. Stosowne wynagrodzenie powinno bowiem zależeć od woli autora
(wykonawcy), który nie ma żadnego obowiązku godzenia się na przedsięwzięcie
ekonomiczne pozostające w sprzeczność z partykularnym interesem twórcy i jego
prawami. Jako pozbawioną podstaw ocenił skarżący ekskulpację pozwanego związaną
z interpretowaniem prawa autorskiego. Przewidziane w art. 386 § 6 związanie oceną
prawną sądu drugiej instancji miało zostać naruszone przez nieuwzględnienie
naruszenia art. 2 ust. 2 i 4 ustawy z dnia 9 czerwca 2000 r. o zmianie ustawy o prawie
autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. Nr 53, poz. 637).
5
Na tych podstawach powódka wniosła o uchylenie zaskarżonego orzeczenia i
uwzględnienie powództwa o zasądzenie od pozwanych dalszych 190.284 zł ewentualnie
o uchylenie wyroku oddalającego apelację i przekazanie sprawy do ponownego
rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Powódka w toku postępowania w pierwszej instancji jednoznacznie określiła
podstawę swojego roszczenia. Art. 79 ust. 1 pkt 3 lit. b u.p.a.p.p. stanowi podstawę
alternatywnego – obok odszkodowania na ogólnych zasadach z art.. 79 ust. 1 pkt 3 lit. a
tej ustawy – sposobu naprawienia szkody z tytułu naruszenia autorskich prawa
majątkowych. Dokonanie przez powódkę wyboru tej podstawy prawnej uprawnia do
uzyskania świadczenia, które odpowiada wynagrodzeniu, jakie w chwili dochodzenia
roszczenia byłoby należne tytułem udzielenia przez uprawnionego zgody na korzystanie
z utworu.
Zgodnie z utrwalonym w orzecznictwie Sądu Najwyższego stanowiskiem,
stosowne wynagrodzenie w rozumieniu tej normy prawnej, to wynagrodzenie, jakie
otrzymałby wykonawca, gdyby osoba, która naruszyła jego autorskie prawa majątkowe,
zawarła z nim umowę o korzystanie z utworu w zakresie dokonanego naruszenia (poza
cytowanym w pisemnych motywach wyrokiem z dnia 25 marca 2004 r., patrz wyrok z
dnia 29 listopada 2006 r., sygn. akt II CSK 245/06, niepubl. a także wyrok z dnia 13
grudnia 2007 r., sygn. akt I CSK 321/07, niepubl.).
Wyrządzona szkoda może być w ten sposób naprawiona przez zapłatę sumy
pieniężnej odpowiadającej dwukrotności, a w przypadku, gdy naruszenie jest zawinione,
trzykrotności wynagrodzenia. Wszystkie przesłanki warunkujące wypłatę wynagrodzenia
na podstawie art. 79 ust. 1 pkt 3 lit. b u.p.a.p.p., zgodnie z zasadą z art. 6 k.c., musi
wykazać osoba, która dochodzi tego świadczenia. Musi zatem wykazać: bezprawność
zachowania osoby wkraczającej w sferę majątkowych praw autorskich powoda, szkodę i
jej wysokość odpowiadającą wynagrodzeniu ustalonemu w opisany wyżej sposób a
także zawinienie sprawcy, niezbędne do przyznania wynagrodzenia w potrójnej
wysokości.
Wobec częściowego uwzględnienia powództwa i prawomocnego zakończenia
postępowania w tym zakresie (patrz wyrok Sądu Najwyższego) i związania oceną co do
przysługiwania roszczenia na podstawie art. 79 ust. 1 pkt 3 lit b u.p.a.p.p. należy
przyjąć, że doszło do naruszenia praw autorskich powódki. Aktualne pozostaje jedynie
spełnienie pozostałych przesłanek odpowiedzialności pozwanej spółki „A.(...)” i
6
powiązanej z nią odpowiedzialności kontraktowej „P.(…)”. Powódka nie wywiązała się
należycie z obowiązku wykazania tych okoliczności, które miałyby wpływ na wysokość
należnego wynagrodzenia. Jest to wyłącznie kwestia ustaleń faktycznych, które sąd
mógł poczynić na podstawie dowodów zaoferowanych przez strony i odpowiedzi na
pytanie, czy na ich podstawie było możliwe przyznanie jeszcze wyższego świadczenia.
Jak wskazano wyżej, wynagrodzenie wykonawcy uzależnione jest od wyniku
hipotetycznego założenia legalnego zachowania pozwanej spółki „A.(...)”, działającej za
zgodą powódki. Jedyne dane, jakimi w tym zakresie dysponowały Sądy obu instancji
pochodziły od pozwanej spółki i to z okresu wprowadzenia przez nią do obrotu płyt i kaset.
Dowody te zostały ocenione jako wiarygodne. Powódka składała natomiast wnioski
dowodowe oderwane od konkretnej, zindywidualizowanej sytuacji, które chociaż dotyczyły
współpracy powódki z współpozwanym Przedsiębiorstwem Państwowym „P.(...)”, nie
uwzględniały rozmiarów działalności prowadzonej przez spółkę, sposobu wprowadzenia do
obrotu płyt i kaset oraz ustalonej przez Sąd gorszej jakości wydawanych płyt i kaset. Ten
sposób ustalenia stosownego wynagrodzenia dla wykonawcy, powiązany wyłącznie z
zachowaniem podmiotu naruszającego jego prawa autorskie, odpowiada treści art. 79 ust.
1 pkt 3 lit. b u.p.a.p.p. Należy ponadto podnieść, że roszczenie powódki stanowi także
alternatywę dla żądania zwrotu korzyści przez naruszającego cudze prawa autorskie, a to
potwierdza konieczność rozpatrywania wysokości należnego wynagrodzenia w odniesieniu
do konkretnego naruszyciela.
Powódka nie wykazała też zawinienia po stronie pozwanej spółki „A.(...)”, od którego
zależy przyznanie potrójnego wynagrodzenia. W tym zakresie nie wystarczy stwierdzenie
bezprawności po stronie osoby, która narusza cudze prawa autorskie. Nie ma też
uzasadnionych podstaw do założenia zawinionego zachowania tej osoby zwłaszcza jeśli
uwzględni się – nieuprawnione, jak się później okazało - występowanie w imieniu powódki
przez Przedsiębiorstwo Państwowe „P.(...)”.
Z tych wszystkich względów nie można podzielić zawartych w skardze kasacyjnej
zarzutów dotyczących zaniżenia wynagrodzenia należnego na podstawie art. 79 ust. 1 pkt 3
lit. b u.p.a.p.p. także w związku z niewłaściwym zastosowaniem art. 322 k.p.c.
Celowe jest jednocześnie podkreślenie, iż co do zasady wysokość tego
wynagrodzenia ustala się według stanu z chwili zamknięcia rozprawy (art. 316 § 1 k.p.c.
(patrz wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 września 2004 r., sygn. akt III CK 366/03,
OSNC 2005/7-8/141). W rozpatrywanej sprawie Sądy obu instancji uwzględniły
wprawdzie stan z chwili dokonania naruszenia praw autorskich powódki, ale
7
wynagrodzenie zostało zasądzone z odsetkami ustawowymi liczonymi od dnia 22 lipca
2001 r., co przy trafnie eksponowanej w judykaturze i piśmiennictwie waloryzacyjnej
funkcji odsetek łagodzi skutki ewentualnej zmiany stosunków do chwili wyrokowania.
Ostatecznie należy jeszcze raz powtórzyć, iż strona powodowa, wbrew obowiązkowi
wynikającemu z art. 6 k.c. nie wykazała, że nastąpiła zmiana wysokości jej
wynagrodzenia liczonego jako określona część ceny sprzedaży płyt CD i kaset
magnetofonowych.
Nie doszło także do naruszenia wymienionego w skardze kasacyjnej art. 386 § 6
k.p.c. przez jego błędne zastosowanie. Jak należy wnosić na podstawie uzasadnienia
wniosku o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania, uchybienie Sądu drugiej instancji
miało polegać na wyłączeniu odpowiedzialności z tytułu naruszenia przepisów art. 2 ust.
2 i 4 ustawy nowelizującej ustawę o prawach autorskich i prawach pokrewnych (Dz. U.
Nr 53, poz. 637). Dla odparcia tego zarzutu wystarczy wskazać, że podstawą
zasądzenia wynagrodzenia było stwierdzenie bezprawnego naruszenia praw autorskich
powódki a o wysokości tego świadczenia zadecydowały ustalenia poczynione na
podstawie dowodów, które przedstawiły wiodące spór strony.
Powódka zaskarżyła w całości wyrok Sądu drugiej instancji, który obejmował
dwóch pozwanych. Pomimo to w skardze kasacyjnej nie wskazano żadnego zarzutu,
który odnosiłby się bezpośrednio do podstawy i zakresu odpowiedzialności pozwanego
Przedsiębiorstwa Państwowego „P.(...)” w W. następnie przekształconego w spółkę
„P.(...)” Spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w W.
Z tych wszystkich względów Sąd Najwyższy oddalił skargę kasacyjną powódki na
podstawie art. 39814
k.p.c.