II UK 291/07
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Jednostka obsługująca sprawę:
-
Forma orzeczenia:
-
Typ składu:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Informacje o źródle orzeczenia:
- Link do źródła orzeczenia
-
Data publikacji:14-11-2012
Dodatkowe informacje:
Pełny tekst orzeczenia
Wyrok z dnia 20 maja 2008 r.
II UK 291/07
Wpis w ewidencji działalności gospodarczej o miejscu jej prowadzenia
nie jest równoznaczny z określeniem miejsca prowadzenia działalności zlece-
niodawcy w rozumieniu art. 12 ust. 3 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o
systemie ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2007 r. Nr 11, poz.
74 ze zm.).
Przewodniczący SSN Zbigniew Korzeniowski, Sędziowie SN: Jolanta
Strusińska-Żukowska, Herbert Szurgacz (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 20 maja
2008 r. sprawy z wniosku Zbigniewa H. - Przedsiębiorstwa Drogowego „B.” w S.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w G. o zapłatę zaległych
składek, na skutek skargi kasacyjnej wnioskodawcy od wyroku Sądu Apelacyjnego w
Gdańsku z dnia 8 marca 2007 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Apelacyjnemu w
Gdańsku do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasa-
cyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Decyzją z dnia 28 października 2004 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Od-
dział w G. dokonał przypisu składki na ubezpieczenie wypadkowe osób wykonują-
cych u wnioskodawcy - Zbigniewa H. prowadzącego Przedsiębiorstwo Drogowe „B.”
- umowy zlecenia, za okres od maja 2000 r. do września 2003 r. w wysokości
17.899,84 zł, wraz z odsetkami za zwłokę.
Zbigniew H. wniósł odwołanie od tej decyzji wskazując, iż obowiązek opłaca-
nia powyższych składek został na niego niesłusznie nałożony, albowiem obowiązek
ten, zgodnie z art. 12 ust. 1 i 3 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, nie do-
tyczy osób zatrudnionych na podstawie umowy zlecenia, które wykonują prace poza
2
siedzibą lub miejscem prowadzenia działalności przez zleceniodawcę. Wprawdzie w
ewidencji działalności gospodarczej wnioskodawca wskazał, iż wykonuje działalność
na terenie Polski, to jednak, jego zdaniem, nie oznacza to, iż „prowadzi działalność”
na terenie całego kraju. Przedmiotem prowadzonej działalności jest między innymi
projektowanie i nadzór budów oraz utrzymywanie dróg i ulic. W sezonie zatrudnia
około 70 osób do różnych prac wykonywanych w ramach umowy zlecenia najczę-
ściej poza siedzibą prowadzenia działalności.
Sąd Okręgowy-Sąd Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku z siedzibą w Gdyni
wyrokiem z dnia 30 maja 2005 r. uwzględnił odwołanie Zbigniewa H., zmienił zaskar-
żoną decyzję i ustalił, że wnioskodawca nie ma obowiązku opłacania składek na
ubezpieczenie wypadkowe zleceniobiorców za okres od maja 2000 r. do września
2003 r. w wysokości 17.899,84 zł wraz z odsetkami w kwocie 7.141,50 zł. Sąd Okrę-
gowy ustalił, że Zbigniew H. prowadzi pozarolniczą działalność gospodarczą, pod
nazwą Przedsiębiorstwo Drogowe „B.”, świadcząc usługi budowlane, głównie roboty
drogowe. Usługi te może wykonywać na terenie całej Polski, choć w praktyce działa
na terenie dwóch województw: p. i w.-m. Siedzibą przedsiębiorstwa jest S., ul. J.,
natomiast zasadnicza działalność przedsiębiorstwa skoncentrowana jest w miejsco-
wości W.W., tam też znajdują się biura oraz produkcja przedsiębiorstwa. Wniosko-
dawca zatrudnia na podstawie umowy o pracę 30 pracowników, większość z nich
pracuje w S. oraz W.W. W sezonie, tj. od wiosny do jesieni, wnioskodawca zatrudnia
ponadto około 100 osób na podstawie umowy zlecenia do wykonywania poszczegól-
nych czynności w ramach zawieranych umów. Osoby te świadczą usługi w różnych
miejscowościach: w S., D., S.D., S.T., M., także na terenie dróg krajowych w E., T.
oraz dróg wojewódzkich w G. i E.
W wyniku kontroli przeprowadzonej w czerwcu 2004 r. przez ZUS Wydział
Kontroli Płatników Składek Oddział w G. ustalono, iż w okresie od maja 2000 r. do
września 2003 r. wnioskodawca nie odprowadzał składek na ubezpieczenie wypad-
kowe od osób zatrudnionych na podstawie umowy zlecenia. Wnioskodawca wyja-
śniał, iż składek tych nie odprowadził, albowiem praca jest wykonywana przez te
osoby poza siedzibą przedsiębiorcy. Wyjaśnił również, iż od października 2003 r.
zaczął odprowadzać składki na ubezpieczenie wypadkowe od wszystkich osób pra-
cujących na podstawie umowy zlecenia z uwagi na duże zagrożenie wypadkowe.
Sąd pierwszej instancji stwierdził, że stosownie do treści art. 12 ust. 1 i 3 w
związku z art. 6 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubez-
3
pieczeń społecznych obowiązkowi ubezpieczenia wypadkowego podlegają osoby
zatrudnione na podstawie umowy zlecenia, chyba że wykonują pracę poza siedzibą
lub miejscem prowadzenia działalności zleceniodawcy. W rozpoznawanej sprawie
ustalono, że wnioskodawca prowadzi działalność gospodarczą polegającą na świad-
czeniu usług budowlanych. Siedziba jego działalności znajduje się w S. przy ulicy J.,
natomiast oddział znajduje się w W.W. Tam pracuje większość pracowników zatrud-
nionych na podstawie umowy o pracę. Natomiast na podstawie umowy zlecenia
zatrudniani są pracownicy do świadczenia usług poza miejscem prowadzenia dzia-
łalności gospodarczej. Bez znaczenia, zdaniem Sądu Okręgowego, pozostaje fakt, iż
w zaświadczeniu o wpisie do ewidencji działalności gospodarczej jako miejsce jej
wykonywania wskazano „teren Polski”. Fakt ten nie oznacza, jak to przyjął ZUS, iż w
związku z tym każda osoba zatrudniona na podstawie umowy zlecenia, która świad-
czy pracę w Polsce, winna podlegać obowiązkowemu ubezpieczeniu wypadkowemu.
Samo sformułowanie „teren Polski” oznacza bowiem w zasadzie obszar, na terenie
którego przedsiębiorstwo potencjalnie może świadczyć usługi. Nie może on być na-
tomiast utożsamiany z pojęciem miejsce prowadzenia działalności. Pod tym poję-
ciem, zdaniem Sądu rozumieć należy konkretne miejsce, w którym w sposób stały
wykonywana jest działalność gospodarcza płatnika składek ZUS. Za miejsce prowa-
dzenia działalności przedsiębiorcy w rozpoznawanej sprawie uznać należy miejsca,
wokół których skoncentrowana jest działalność handlowa, administracyjna oraz pro-
dukcyjna przedsiębiorstwa, tj. S. ul. J. 47 oraz W.W. Jak wynika z zeznań wniosko-
dawcy oraz przedłożonych przez niego umów, na podstawie których świadczy usługi,
osoby zatrudnione na podstawie umowy zlecenia świadczą swe usługi poza wskaza-
nymi wyżej miejscami. Pozwany ZUS nie przedłożył w sprawie żadnych dowodów
mogących świadczyć o tym, iż osoby zatrudnione w oparciu o umowę zlecenia pra-
cowały w miejscu prowadzenia przez wnioskodawcę działalności gospodarczej. Swe
ustalenia oparł jedynie o treść wpisu w ewidencji działalności gospodarczej. Wpis ten
został mylnie zinterpretowany przez pozwanego, ponadto ma charakter deklaratyw-
ny, a ogólne sformułowanie „teren Polski” nie może zdaniem Sądu być utożsamiane
z miejscem prowadzenia działalności gospodarczej. Dlatego też zdaniem Sądu
przyjąć należy, iż stosownie do art. 12 ust. 1 i 3 ustawy o systemie ubezpieczeń
społecznych na wnioskodawcy nie ciążył obowiązek odprowadzania za tychże pra-
cowników składek na ubezpieczenie wypadkowe.
4
Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w G. zaskarżył powyższy wyrok
apelacją zarzucając mu naruszenie prawa materialnego: art. 12 ust. 1 i 3 ustawy o
systemie ubezpieczeń społecznych, poprzez przyjęcie, że wnioskodawca będący
płatnikiem nie jest zobowiązany do zgłoszenia do ubezpieczenia i opłacenia składek
na ubezpieczenie wypadkowe za osoby zatrudnione na podstawie umowy zlecenia.
Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku wyrokiem
z dnia 8 marca 2007 r. zmienił zaskarżony wyrok i oddalił odwołanie. Uzasadniając
swoje rozstrzygnięcie Sąd Apelacyjny wskazał, że przeważającym rodzajem działal-
ności gospodarczej firmy „B.” Zbigniewa H. była budowa dróg kołowych i szynowych,
budowa autostrad, dróg, lotnisk i obiektów sportowych. W związku z tym wniosko-
dawca miał podstawy do wskazania w zgłoszeniu, iż działalność gospodarczą pro-
wadzi nie tylko w siedzibie firmy w S., czy zakładzie produkującym artykuły budowla-
ne w W.W., ale podejmuje się prac w zakresie działalności firmy na terenie całego
kraju z uwagi na specyfikę tej działalności. Nie można zatem przyjąć za Sądem
Okręgowym, ustalającym niesporny w sprawie fakt zlecania usług osobom, z którymi
zawierał umowy na ich wykonanie poza siedzibą firmy i zakładem produkcyjnym, iż
wpis o zakresie działalności miał jedynie charakter deklaratoryjny. Zdaniem Sądu
Apelacyjnego z treści zaś art. 12 ust. 3 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o sys-
temie ubezpieczeń społecznych wynika jednoznacznie, że nie podlegają obowiązko-
wo ubezpieczeniu wypadkowemu osoby wykonujące pracę na podstawie umowy zle-
cenia lub innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym
stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, jeżeli wykonują pracę poza siedzibą lub
miejscem prowadzenia działalności zleceniodawcy. Skoro w sytuacji firmy wniosko-
dawcy jej siedziba nie jest tożsama z miejscem prowadzenia działalności, nie jest
trafne stanowisko Sądu Okręgowego o wyłączeniu zleceniobiorców z obowiązkowe-
go ubezpieczenia wypadkowego.
Wyrok ten został zaskarżony przez wnioskodawcę skargą kasacyjną. Skarga
została oparta na obu podstawach z art. 3983
§ 1 k.p.c. Jako naruszenie prawa mate-
rialnego skarżący wskazał błędną wykładnię przepisu art. 12 ust. 1 i 3 ustawy z dnia
13 października 1998 r o systemie ubezpieczeń społecznych, poprzez przyjęcie, że
wnioskodawca obowiązany jest opłacać składki na ubezpieczenie wypadkowe od
osób wykonujących roboty na podstawie umowy zlecenia na jego rzecz, ale poza
siedzibą przedsiębiorstwa wnioskodawcy. Skarżący podkreślił, że przyjęcie takiej
wykładni przywołanego przepisu w oparciu o ustalenia kontrolne ZUS poczynione na
5
podstawie wpisu do ewidencji działalności gospodarczej wnioskodawcy ma ten sku-
tek, że inni przedsiębiorcy, którzy nie podali zakresu wykonywania działalności jako
„teren Polski”, mimo iż na tym terenie działalność swą wykonują, nie są obciążani
przez ZUS obowiązkiem opłacania składek na ubezpieczenie zdrowotne od osób
wykonujących pracę na podstawie umowy zlecenia poza siedzibą przedsiębiorstwa.
Tym samym zaskarżony wyrok narusza również konstytucyjną zasadę równości
wszystkich obywateli Rzeczypospolitej wobec prawa wyrażoną w art. 32 ustawy za-
sadniczej. Przedsiębiorcy - zleceniodawcy posługujący się w działalności osobami
fizycznymi zleceniobiorcami, a będący jednocześnie osobami prawnymi (np. spółki z
o.o.) nie są bowiem przez pozwanego zobowiązywane do opłacania składek, gdyż w
odpisach KRS rubryka mówiąca o miejscu lub terenie prowadzenia działalności nie
występuje. Zdaniem skarżącego pomocne dla określenia pojęcia miejsca świadcze-
nia usług mogą być przepisy o obowiązku opodatkowania podatkiem VAT w związku
z VI dyrektywą Rady UE 77/388 EWG oraz orzecznictwem ETS.
Podnosząc z kolei zarzut naruszenia przepisów postępowania skarżący zrzucił
niewłaściwe zastosowanie zasad określonych w art. 233 § 1 k.p.c., poprzez przyzna-
nie mocy rozstrzygającej informacjom zawartym w zaświadczeniu o wpisie do ewi-
dencji działalności gospodarczej w zakresie miejsca wykonywania działalności wów-
czas, gdy z analizy przepisów ustawy z dnia 19 listopada 1999 r. - Prawo o działal-
ności gospodarczej, a mianowicie z jej art. 88b i art. 11 wynika, że wpis taki był bez-
przedmiotowy, z jednoczesnym pominięciem wpisu w Krajowym Rejestrze Urzędo-
wym Podmiotów Gospodarki Narodowej (REGON), w którym odnotowano, że wnio-
skodawca prowadzi działalność gospodarczą w S. przy ulicy J., czyli przekroczenie
ram swobodnej oceny dowodów.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Nie jest usprawiedliwiony zarzut skargi kasacyjnej naruszenia art. 233 § 1
k.p.c. Pomijając okoliczność, iż przepis ten zasadniczo nie może stanowić usprawie-
dliwionej podstawy skargi kasacyjnej, to sformułowany w skardze zarzut dotyczy w
gruncie rzeczy kwestii materialnoprawnej, a nie procesowej, gdyż wiąże się ze zna-
czeniem prawnym wpisu do ewidencji działalności gospodarczej.
Na gruncie poczynionych ustaleń faktycznych podstawowe zagadnienie
prawne sprowadza się do rozumienia zawartego w art. 12 ust. 3 ustawy o systemie
6
ubezpieczeń społecznych wyłączenia z obowiązku ubezpieczenia, a w konsekwencji
również spod obowiązku opłacania składek na to ubezpieczenie osób zatrudnionych
na podstawie umów zlecenia, jeżeli wykonują pracę poza siedzibą lub miejscem pro-
wadzenia działalności zleceniodawcy.
Ustawa systemowa nie nadaje pojęciom „siedziby” oraz „miejsca prowadzenia
działalności zleceniodawcy” szczególnego, techniczno-prawnego znaczenia. Należy
zatem odwołać się w pierwszym rzędzie do językowego znaczenia tych terminów.
Pojęcie „siedziby” w znaczeniu potocznym jest miejscem, gdzie ktoś stale przebywa
(mieszka), miejsce gdzie znajduje się jakaś instytucja. Sąd Apelacyjny ustalił, że sie-
dzibą przedsiębiorstwa drogowego „B.” jest miejscowość S., ul. J. W rozpoznawanej
sprawie sporne jest pojęcie „miejsca” prowadzenia działalności. W znaczeniu słowni-
kowym „miejsce” rozumiane jest jako część jakiejś przestrzeni, na której ktoś prze-
bywa, coś się znajduje lub odbywa; także pomieszczenie służące określonym celom
(Uniwersalny słownik języka polskiego, PWN 2006). W powiązaniu z prowadzeniem
działalności cały zwrot wskazuje nie tylko na aspekt terytorialny, ale również na sub-
strat materialny i organizacyjny w postaci zgromadzenia środków produkcji (świad-
czenia usług), zorganizowania miejsca pracy, kierowania działalnością przez zlece-
niodawcę poprzez wyznaczanie zadań i wydawanie poleceń czy wskazówek odno-
śnie do tego jak zadanie ma być wykonane. W świetle dokonanych ustaleń działal-
ność przedsiębiorstwa była skoncentrowana w miejscowości W.W., gdzie znajdują
się biura oraz prowadzona jest produkcja przedsiębiorstwa. Zdaniem Sądu Apelacyj-
nego, miejscem prowadzenia działalności przez zleceniodawcę jest jednak ponadto
każde inne miejsce, w którym wykonywały pracę osoby zatrudnione przez wniosko-
dawcę na podstawie umowy zlecenia, niezależnie od warunków, w jakich wykony-
wane było zlecenie. Podstawowym argumentem za takim rozumieniem miejsca pro-
wadzenia działalności przez zleceniodawcę miałoby być określenie w ewidencji
działalności gospodarczej miejsca jej prowadzenia jako obszaru całego kraju. Jest to
stanowisko nietrafne nie tylko w świetle wykładni językowej (gramatycznej) art. 12
ust. 3 ustawy systemowej, ale również na gruncie wykładni systemowej i funkcjonal-
nej tego przepisu.
Pośród różnych rodzajów ubezpieczenia społecznego ubezpieczenie wypad-
kowe wykazuje cechy specyficzne w postaci chronionego ryzyka, rodzaju świadczeń,
ale również w zakresie obciążenia składką na to ubezpieczenie. W ubezpieczeniu
wypadkowym, od momentu jego wprowadzenia w końcu XIX stulecia całość składki
7
opłacali pracodawcy, podczas gdy w pozostałych rodzajach ubezpieczenia praco-
dawcy i pracownicy w odpowiednich częściach. Uzasadniało się to tym, że ubezpie-
czenie wypadkowe zwalniało w istocie pracodawców od odpowiedzialności cywilnej
za wypadki przy pracy. Wymieniony pogląd nie utracił aktualności w związku z wpro-
wadzeniem w Polsce ubezpieczenia wypadkowego, odpowiadającego dawniejszemu
modelowi ubezpieczenia wypadkowego (z zastrzeżeniami dotyczącymi odmiennego
ukształtowaniem szeregu elementów tego ubezpieczenia). Powyższe dotyczy odpo-
wiednio również zleceniodawców, na których z jednej strony ciąży obowiązek prze-
strzegania przepisów o bezpieczeństwie pracy w stosunku do zatrudnianych zlece-
niobiorców, przewidziany w przepisach resortowych dotyczących prowadzenia róż-
nych prac (wykonywania robót), a także w art. 8 ust. 11
pkt 1 ppkt 3 ustawy z 6 marca
1981 o Państwowej Inspekcji pracy (jednolity tekst: Dz.U. 2001 Nr 124, poz. 1362 ze
zm.), przewidującym nadzór i kontrolę zapewnienia bezpiecznych i higienicznych
warunków pracy przez jednostki organizujące pracę wykonywaną przez osoby fi-
zyczne na innej podstawie niż stosunek pracy, w ramach prac społecznie użytecz-
nych, a z drugiej - objęcie zleceniobiorców ubezpieczeniem wypadkowym, o ile zle-
cenie jest wykonywane w siedzibie lub miejscu prowadzenia działalności przez zle-
ceniodawcę (argument a contrario z art. 12 ust. 3 ustawy systemowej). Wyłączenie z
ubezpieczenia wypadkowego sytuacji wykonywania przez zleceniobiorcę pracy poza
siedzibą lub miejscem prowadzenia działalności zleceniodawcy stanowi konsekwen-
cję tego, że w tych wypadkach zleceniodawca nie organizuje zatrudnienia i nie ma
bezpośredniego wpływu na warunki wykonywania pracy przez zleceniobiorców. Tym
samym brak jest przesłanek do obciążania go obowiązkiem opłacania składek na
ubezpieczenie wypadkowe, co - jak wzmiankowano - zasadniczo zwalnia od pono-
szenia odpowiedzialności cywilnej za zaistniałe wypadki przy wykonywaniu zlecenia.
Warto przy okazji zwrócić uwagę, iż w analogicznej sytuacji ubezpieczeniu wypad-
kowemu nie podlegają również osoby wykonujące pracę na podstawie umowy agen-
cyjnej. Nie można zatem przyjąć, że formalny wpis w ewidencji działalności gospo-
darczej o miejscu prowadzenia działalności gospodarczej przez zleceniodawcę
miałby przesądzać o miejscu jej prowadzenia w rozumieniu art. 12 ust. 3 ustawy
systemowej, bez względu na konkretne warunki wykonywania zlecenia. Na pojęcie
miejsca prowadzenia działalności przez zleceniodawcę w rozumieniu tego przepisu
składa się zwłaszcza substrat materialny w postaci zorganizowanej przez zlecenio-
8
dawcę infrastruktury, organizowanie przez niego procesu pracy i nadzór nad wyko-
nywaniem zlecenia.
Skoro zatem skarga kasacyjna zawiera usprawiedliwioną podstawę, na pod-
stawie art. 39815
k.p.c. należało orzec jak w sentencji wyroku.
========================================
II UK 291/07
Wpis w ewidencji działalności gospodarczej o miejscu jej prowadzenia
nie jest równoznaczny z określeniem miejsca prowadzenia działalności zlece-
niodawcy w rozumieniu art. 12 ust. 3 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o
systemie ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2007 r. Nr 11, poz.
74 ze zm.).
Przewodniczący SSN Zbigniew Korzeniowski, Sędziowie SN: Jolanta
Strusińska-Żukowska, Herbert Szurgacz (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 20 maja
2008 r. sprawy z wniosku Zbigniewa H. - Przedsiębiorstwa Drogowego „B.” w S.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w G. o zapłatę zaległych
składek, na skutek skargi kasacyjnej wnioskodawcy od wyroku Sądu Apelacyjnego w
Gdańsku z dnia 8 marca 2007 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Apelacyjnemu w
Gdańsku do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasa-
cyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Decyzją z dnia 28 października 2004 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Od-
dział w G. dokonał przypisu składki na ubezpieczenie wypadkowe osób wykonują-
cych u wnioskodawcy - Zbigniewa H. prowadzącego Przedsiębiorstwo Drogowe „B.”
- umowy zlecenia, za okres od maja 2000 r. do września 2003 r. w wysokości
17.899,84 zł, wraz z odsetkami za zwłokę.
Zbigniew H. wniósł odwołanie od tej decyzji wskazując, iż obowiązek opłaca-
nia powyższych składek został na niego niesłusznie nałożony, albowiem obowiązek
ten, zgodnie z art. 12 ust. 1 i 3 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, nie do-
tyczy osób zatrudnionych na podstawie umowy zlecenia, które wykonują prace poza
2
siedzibą lub miejscem prowadzenia działalności przez zleceniodawcę. Wprawdzie w
ewidencji działalności gospodarczej wnioskodawca wskazał, iż wykonuje działalność
na terenie Polski, to jednak, jego zdaniem, nie oznacza to, iż „prowadzi działalność”
na terenie całego kraju. Przedmiotem prowadzonej działalności jest między innymi
projektowanie i nadzór budów oraz utrzymywanie dróg i ulic. W sezonie zatrudnia
około 70 osób do różnych prac wykonywanych w ramach umowy zlecenia najczę-
ściej poza siedzibą prowadzenia działalności.
Sąd Okręgowy-Sąd Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku z siedzibą w Gdyni
wyrokiem z dnia 30 maja 2005 r. uwzględnił odwołanie Zbigniewa H., zmienił zaskar-
żoną decyzję i ustalił, że wnioskodawca nie ma obowiązku opłacania składek na
ubezpieczenie wypadkowe zleceniobiorców za okres od maja 2000 r. do września
2003 r. w wysokości 17.899,84 zł wraz z odsetkami w kwocie 7.141,50 zł. Sąd Okrę-
gowy ustalił, że Zbigniew H. prowadzi pozarolniczą działalność gospodarczą, pod
nazwą Przedsiębiorstwo Drogowe „B.”, świadcząc usługi budowlane, głównie roboty
drogowe. Usługi te może wykonywać na terenie całej Polski, choć w praktyce działa
na terenie dwóch województw: p. i w.-m. Siedzibą przedsiębiorstwa jest S., ul. J.,
natomiast zasadnicza działalność przedsiębiorstwa skoncentrowana jest w miejsco-
wości W.W., tam też znajdują się biura oraz produkcja przedsiębiorstwa. Wniosko-
dawca zatrudnia na podstawie umowy o pracę 30 pracowników, większość z nich
pracuje w S. oraz W.W. W sezonie, tj. od wiosny do jesieni, wnioskodawca zatrudnia
ponadto około 100 osób na podstawie umowy zlecenia do wykonywania poszczegól-
nych czynności w ramach zawieranych umów. Osoby te świadczą usługi w różnych
miejscowościach: w S., D., S.D., S.T., M., także na terenie dróg krajowych w E., T.
oraz dróg wojewódzkich w G. i E.
W wyniku kontroli przeprowadzonej w czerwcu 2004 r. przez ZUS Wydział
Kontroli Płatników Składek Oddział w G. ustalono, iż w okresie od maja 2000 r. do
września 2003 r. wnioskodawca nie odprowadzał składek na ubezpieczenie wypad-
kowe od osób zatrudnionych na podstawie umowy zlecenia. Wnioskodawca wyja-
śniał, iż składek tych nie odprowadził, albowiem praca jest wykonywana przez te
osoby poza siedzibą przedsiębiorcy. Wyjaśnił również, iż od października 2003 r.
zaczął odprowadzać składki na ubezpieczenie wypadkowe od wszystkich osób pra-
cujących na podstawie umowy zlecenia z uwagi na duże zagrożenie wypadkowe.
Sąd pierwszej instancji stwierdził, że stosownie do treści art. 12 ust. 1 i 3 w
związku z art. 6 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubez-
3
pieczeń społecznych obowiązkowi ubezpieczenia wypadkowego podlegają osoby
zatrudnione na podstawie umowy zlecenia, chyba że wykonują pracę poza siedzibą
lub miejscem prowadzenia działalności zleceniodawcy. W rozpoznawanej sprawie
ustalono, że wnioskodawca prowadzi działalność gospodarczą polegającą na świad-
czeniu usług budowlanych. Siedziba jego działalności znajduje się w S. przy ulicy J.,
natomiast oddział znajduje się w W.W. Tam pracuje większość pracowników zatrud-
nionych na podstawie umowy o pracę. Natomiast na podstawie umowy zlecenia
zatrudniani są pracownicy do świadczenia usług poza miejscem prowadzenia dzia-
łalności gospodarczej. Bez znaczenia, zdaniem Sądu Okręgowego, pozostaje fakt, iż
w zaświadczeniu o wpisie do ewidencji działalności gospodarczej jako miejsce jej
wykonywania wskazano „teren Polski”. Fakt ten nie oznacza, jak to przyjął ZUS, iż w
związku z tym każda osoba zatrudniona na podstawie umowy zlecenia, która świad-
czy pracę w Polsce, winna podlegać obowiązkowemu ubezpieczeniu wypadkowemu.
Samo sformułowanie „teren Polski” oznacza bowiem w zasadzie obszar, na terenie
którego przedsiębiorstwo potencjalnie może świadczyć usługi. Nie może on być na-
tomiast utożsamiany z pojęciem miejsce prowadzenia działalności. Pod tym poję-
ciem, zdaniem Sądu rozumieć należy konkretne miejsce, w którym w sposób stały
wykonywana jest działalność gospodarcza płatnika składek ZUS. Za miejsce prowa-
dzenia działalności przedsiębiorcy w rozpoznawanej sprawie uznać należy miejsca,
wokół których skoncentrowana jest działalność handlowa, administracyjna oraz pro-
dukcyjna przedsiębiorstwa, tj. S. ul. J. 47 oraz W.W. Jak wynika z zeznań wniosko-
dawcy oraz przedłożonych przez niego umów, na podstawie których świadczy usługi,
osoby zatrudnione na podstawie umowy zlecenia świadczą swe usługi poza wskaza-
nymi wyżej miejscami. Pozwany ZUS nie przedłożył w sprawie żadnych dowodów
mogących świadczyć o tym, iż osoby zatrudnione w oparciu o umowę zlecenia pra-
cowały w miejscu prowadzenia przez wnioskodawcę działalności gospodarczej. Swe
ustalenia oparł jedynie o treść wpisu w ewidencji działalności gospodarczej. Wpis ten
został mylnie zinterpretowany przez pozwanego, ponadto ma charakter deklaratyw-
ny, a ogólne sformułowanie „teren Polski” nie może zdaniem Sądu być utożsamiane
z miejscem prowadzenia działalności gospodarczej. Dlatego też zdaniem Sądu
przyjąć należy, iż stosownie do art. 12 ust. 1 i 3 ustawy o systemie ubezpieczeń
społecznych na wnioskodawcy nie ciążył obowiązek odprowadzania za tychże pra-
cowników składek na ubezpieczenie wypadkowe.
4
Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w G. zaskarżył powyższy wyrok
apelacją zarzucając mu naruszenie prawa materialnego: art. 12 ust. 1 i 3 ustawy o
systemie ubezpieczeń społecznych, poprzez przyjęcie, że wnioskodawca będący
płatnikiem nie jest zobowiązany do zgłoszenia do ubezpieczenia i opłacenia składek
na ubezpieczenie wypadkowe za osoby zatrudnione na podstawie umowy zlecenia.
Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku wyrokiem
z dnia 8 marca 2007 r. zmienił zaskarżony wyrok i oddalił odwołanie. Uzasadniając
swoje rozstrzygnięcie Sąd Apelacyjny wskazał, że przeważającym rodzajem działal-
ności gospodarczej firmy „B.” Zbigniewa H. była budowa dróg kołowych i szynowych,
budowa autostrad, dróg, lotnisk i obiektów sportowych. W związku z tym wniosko-
dawca miał podstawy do wskazania w zgłoszeniu, iż działalność gospodarczą pro-
wadzi nie tylko w siedzibie firmy w S., czy zakładzie produkującym artykuły budowla-
ne w W.W., ale podejmuje się prac w zakresie działalności firmy na terenie całego
kraju z uwagi na specyfikę tej działalności. Nie można zatem przyjąć za Sądem
Okręgowym, ustalającym niesporny w sprawie fakt zlecania usług osobom, z którymi
zawierał umowy na ich wykonanie poza siedzibą firmy i zakładem produkcyjnym, iż
wpis o zakresie działalności miał jedynie charakter deklaratoryjny. Zdaniem Sądu
Apelacyjnego z treści zaś art. 12 ust. 3 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o sys-
temie ubezpieczeń społecznych wynika jednoznacznie, że nie podlegają obowiązko-
wo ubezpieczeniu wypadkowemu osoby wykonujące pracę na podstawie umowy zle-
cenia lub innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym
stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, jeżeli wykonują pracę poza siedzibą lub
miejscem prowadzenia działalności zleceniodawcy. Skoro w sytuacji firmy wniosko-
dawcy jej siedziba nie jest tożsama z miejscem prowadzenia działalności, nie jest
trafne stanowisko Sądu Okręgowego o wyłączeniu zleceniobiorców z obowiązkowe-
go ubezpieczenia wypadkowego.
Wyrok ten został zaskarżony przez wnioskodawcę skargą kasacyjną. Skarga
została oparta na obu podstawach z art. 3983
§ 1 k.p.c. Jako naruszenie prawa mate-
rialnego skarżący wskazał błędną wykładnię przepisu art. 12 ust. 1 i 3 ustawy z dnia
13 października 1998 r o systemie ubezpieczeń społecznych, poprzez przyjęcie, że
wnioskodawca obowiązany jest opłacać składki na ubezpieczenie wypadkowe od
osób wykonujących roboty na podstawie umowy zlecenia na jego rzecz, ale poza
siedzibą przedsiębiorstwa wnioskodawcy. Skarżący podkreślił, że przyjęcie takiej
wykładni przywołanego przepisu w oparciu o ustalenia kontrolne ZUS poczynione na
5
podstawie wpisu do ewidencji działalności gospodarczej wnioskodawcy ma ten sku-
tek, że inni przedsiębiorcy, którzy nie podali zakresu wykonywania działalności jako
„teren Polski”, mimo iż na tym terenie działalność swą wykonują, nie są obciążani
przez ZUS obowiązkiem opłacania składek na ubezpieczenie zdrowotne od osób
wykonujących pracę na podstawie umowy zlecenia poza siedzibą przedsiębiorstwa.
Tym samym zaskarżony wyrok narusza również konstytucyjną zasadę równości
wszystkich obywateli Rzeczypospolitej wobec prawa wyrażoną w art. 32 ustawy za-
sadniczej. Przedsiębiorcy - zleceniodawcy posługujący się w działalności osobami
fizycznymi zleceniobiorcami, a będący jednocześnie osobami prawnymi (np. spółki z
o.o.) nie są bowiem przez pozwanego zobowiązywane do opłacania składek, gdyż w
odpisach KRS rubryka mówiąca o miejscu lub terenie prowadzenia działalności nie
występuje. Zdaniem skarżącego pomocne dla określenia pojęcia miejsca świadcze-
nia usług mogą być przepisy o obowiązku opodatkowania podatkiem VAT w związku
z VI dyrektywą Rady UE 77/388 EWG oraz orzecznictwem ETS.
Podnosząc z kolei zarzut naruszenia przepisów postępowania skarżący zrzucił
niewłaściwe zastosowanie zasad określonych w art. 233 § 1 k.p.c., poprzez przyzna-
nie mocy rozstrzygającej informacjom zawartym w zaświadczeniu o wpisie do ewi-
dencji działalności gospodarczej w zakresie miejsca wykonywania działalności wów-
czas, gdy z analizy przepisów ustawy z dnia 19 listopada 1999 r. - Prawo o działal-
ności gospodarczej, a mianowicie z jej art. 88b i art. 11 wynika, że wpis taki był bez-
przedmiotowy, z jednoczesnym pominięciem wpisu w Krajowym Rejestrze Urzędo-
wym Podmiotów Gospodarki Narodowej (REGON), w którym odnotowano, że wnio-
skodawca prowadzi działalność gospodarczą w S. przy ulicy J., czyli przekroczenie
ram swobodnej oceny dowodów.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Nie jest usprawiedliwiony zarzut skargi kasacyjnej naruszenia art. 233 § 1
k.p.c. Pomijając okoliczność, iż przepis ten zasadniczo nie może stanowić usprawie-
dliwionej podstawy skargi kasacyjnej, to sformułowany w skardze zarzut dotyczy w
gruncie rzeczy kwestii materialnoprawnej, a nie procesowej, gdyż wiąże się ze zna-
czeniem prawnym wpisu do ewidencji działalności gospodarczej.
Na gruncie poczynionych ustaleń faktycznych podstawowe zagadnienie
prawne sprowadza się do rozumienia zawartego w art. 12 ust. 3 ustawy o systemie
6
ubezpieczeń społecznych wyłączenia z obowiązku ubezpieczenia, a w konsekwencji
również spod obowiązku opłacania składek na to ubezpieczenie osób zatrudnionych
na podstawie umów zlecenia, jeżeli wykonują pracę poza siedzibą lub miejscem pro-
wadzenia działalności zleceniodawcy.
Ustawa systemowa nie nadaje pojęciom „siedziby” oraz „miejsca prowadzenia
działalności zleceniodawcy” szczególnego, techniczno-prawnego znaczenia. Należy
zatem odwołać się w pierwszym rzędzie do językowego znaczenia tych terminów.
Pojęcie „siedziby” w znaczeniu potocznym jest miejscem, gdzie ktoś stale przebywa
(mieszka), miejsce gdzie znajduje się jakaś instytucja. Sąd Apelacyjny ustalił, że sie-
dzibą przedsiębiorstwa drogowego „B.” jest miejscowość S., ul. J. W rozpoznawanej
sprawie sporne jest pojęcie „miejsca” prowadzenia działalności. W znaczeniu słowni-
kowym „miejsce” rozumiane jest jako część jakiejś przestrzeni, na której ktoś prze-
bywa, coś się znajduje lub odbywa; także pomieszczenie służące określonym celom
(Uniwersalny słownik języka polskiego, PWN 2006). W powiązaniu z prowadzeniem
działalności cały zwrot wskazuje nie tylko na aspekt terytorialny, ale również na sub-
strat materialny i organizacyjny w postaci zgromadzenia środków produkcji (świad-
czenia usług), zorganizowania miejsca pracy, kierowania działalnością przez zlece-
niodawcę poprzez wyznaczanie zadań i wydawanie poleceń czy wskazówek odno-
śnie do tego jak zadanie ma być wykonane. W świetle dokonanych ustaleń działal-
ność przedsiębiorstwa była skoncentrowana w miejscowości W.W., gdzie znajdują
się biura oraz prowadzona jest produkcja przedsiębiorstwa. Zdaniem Sądu Apelacyj-
nego, miejscem prowadzenia działalności przez zleceniodawcę jest jednak ponadto
każde inne miejsce, w którym wykonywały pracę osoby zatrudnione przez wniosko-
dawcę na podstawie umowy zlecenia, niezależnie od warunków, w jakich wykony-
wane było zlecenie. Podstawowym argumentem za takim rozumieniem miejsca pro-
wadzenia działalności przez zleceniodawcę miałoby być określenie w ewidencji
działalności gospodarczej miejsca jej prowadzenia jako obszaru całego kraju. Jest to
stanowisko nietrafne nie tylko w świetle wykładni językowej (gramatycznej) art. 12
ust. 3 ustawy systemowej, ale również na gruncie wykładni systemowej i funkcjonal-
nej tego przepisu.
Pośród różnych rodzajów ubezpieczenia społecznego ubezpieczenie wypad-
kowe wykazuje cechy specyficzne w postaci chronionego ryzyka, rodzaju świadczeń,
ale również w zakresie obciążenia składką na to ubezpieczenie. W ubezpieczeniu
wypadkowym, od momentu jego wprowadzenia w końcu XIX stulecia całość składki
7
opłacali pracodawcy, podczas gdy w pozostałych rodzajach ubezpieczenia praco-
dawcy i pracownicy w odpowiednich częściach. Uzasadniało się to tym, że ubezpie-
czenie wypadkowe zwalniało w istocie pracodawców od odpowiedzialności cywilnej
za wypadki przy pracy. Wymieniony pogląd nie utracił aktualności w związku z wpro-
wadzeniem w Polsce ubezpieczenia wypadkowego, odpowiadającego dawniejszemu
modelowi ubezpieczenia wypadkowego (z zastrzeżeniami dotyczącymi odmiennego
ukształtowaniem szeregu elementów tego ubezpieczenia). Powyższe dotyczy odpo-
wiednio również zleceniodawców, na których z jednej strony ciąży obowiązek prze-
strzegania przepisów o bezpieczeństwie pracy w stosunku do zatrudnianych zlece-
niobiorców, przewidziany w przepisach resortowych dotyczących prowadzenia róż-
nych prac (wykonywania robót), a także w art. 8 ust. 11
pkt 1 ppkt 3 ustawy z 6 marca
1981 o Państwowej Inspekcji pracy (jednolity tekst: Dz.U. 2001 Nr 124, poz. 1362 ze
zm.), przewidującym nadzór i kontrolę zapewnienia bezpiecznych i higienicznych
warunków pracy przez jednostki organizujące pracę wykonywaną przez osoby fi-
zyczne na innej podstawie niż stosunek pracy, w ramach prac społecznie użytecz-
nych, a z drugiej - objęcie zleceniobiorców ubezpieczeniem wypadkowym, o ile zle-
cenie jest wykonywane w siedzibie lub miejscu prowadzenia działalności przez zle-
ceniodawcę (argument a contrario z art. 12 ust. 3 ustawy systemowej). Wyłączenie z
ubezpieczenia wypadkowego sytuacji wykonywania przez zleceniobiorcę pracy poza
siedzibą lub miejscem prowadzenia działalności zleceniodawcy stanowi konsekwen-
cję tego, że w tych wypadkach zleceniodawca nie organizuje zatrudnienia i nie ma
bezpośredniego wpływu na warunki wykonywania pracy przez zleceniobiorców. Tym
samym brak jest przesłanek do obciążania go obowiązkiem opłacania składek na
ubezpieczenie wypadkowe, co - jak wzmiankowano - zasadniczo zwalnia od pono-
szenia odpowiedzialności cywilnej za zaistniałe wypadki przy wykonywaniu zlecenia.
Warto przy okazji zwrócić uwagę, iż w analogicznej sytuacji ubezpieczeniu wypad-
kowemu nie podlegają również osoby wykonujące pracę na podstawie umowy agen-
cyjnej. Nie można zatem przyjąć, że formalny wpis w ewidencji działalności gospo-
darczej o miejscu prowadzenia działalności gospodarczej przez zleceniodawcę
miałby przesądzać o miejscu jej prowadzenia w rozumieniu art. 12 ust. 3 ustawy
systemowej, bez względu na konkretne warunki wykonywania zlecenia. Na pojęcie
miejsca prowadzenia działalności przez zleceniodawcę w rozumieniu tego przepisu
składa się zwłaszcza substrat materialny w postaci zorganizowanej przez zlecenio-
8
dawcę infrastruktury, organizowanie przez niego procesu pracy i nadzór nad wyko-
nywaniem zlecenia.
Skoro zatem skarga kasacyjna zawiera usprawiedliwioną podstawę, na pod-
stawie art. 39815
k.p.c. należało orzec jak w sentencji wyroku.
========================================