Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 74/08
POSTANOWIENIE
Dnia 29 maja 2008 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Helena Ciepła (przewodniczący)
SSN Teresa Bielska-Sobkowicz
SSN Krzysztof Strzelczyk (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku M. D., H. J. i A. K.
przy uczestnictwie S. T., W. T., J. D., B. D., S. D., M. R.
oraz "M.(...)" Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w S.
o zasiedzenie,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 29 maja 2008 r.,
skargi kasacyjnej uczestników postępowania:
J. D. i B. D.
od postanowienia Sądu Okręgowego w P. z dnia 23 kwietnia 2007 r., sygn. akt II Ca
(…),
oddala skargę kasacyjną.
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy w P. postanowieniem z dnia 23 kwietnia 2007 r. oddalił apelację
uczestników J. D. i B. D. wniesioną od postanowienia Sądu Rejonowego w T. z dnia 29
grudnia 2006 r. stwierdzającego, że T. i M. małżonkowie D. nabyli z dniem 1 stycznia
1983 r. na prawach małżeńskiej wspólności ustawowej własność nieruchomości
położonej w S. w woj. łódzkim o powierzchni 0,2255 ha oznaczonej numerem działki
(...)/1.
Sąd odwoławczy podzielił i przyjął, jako własne bezsporne ustalenia Sądu
pierwszej instancji w zakresie przesłanek niezbędnych do stwierdzenia zasiedzenia
2
własności nieruchomości. Wynika z nich, że T. i M. małżonkowie D. objęli przedmiotową
nieruchomość w 1952 r. na podstawie nieformalnej umowy darowizny. Zdaniem Sądu,
wobec upływu trzydziesto letniego okresu posiadania, liczonego od dnia 1 stycznia 1953
r., wymaganego w art. 50 § 1 i 2 dekretu z dnia 11 października 1946 r. Prawo rzeczowe
(Dz. U. Nr 57, poz. 319) w związku z art. XLI Przepisów wprowadzających Kodeks
cywilny, zostały spełnione przesłanki zasiedzenia własności nieruchomości.
Od tego postanowienia apelację wnieśli uczestnicy J. D. i B. D. Zarzucili w niej
naruszenie art. 63 ustawy z dnia 19 października 1991 r. o gospodarowaniu
nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa (Dz. U. Nr 107, poz. 464 ze zm. nazywanej
dalej jako u.og.n.r.) polegające na stwierdzeniu przez Sąd pierwszej instancji
zasiedzenia własności nieruchomości na rzecz T. i M. małżonków D., pomimo istnienia
aktu własności ziemi wydanego na rzecz W. D.
Sąd Okręgowy w P. uznał ten zarzut za nietrafny.
Wskazany w apelacji art. 63 u.og.n.r. wyeliminował możliwość wzruszenia – w
postępowaniu administracyjnym, prawomocnych decyzji administracyjnych
stwierdzających nabycie własności nieruchomości przez posiadaczy, wydanych na
podstawie ustawy z dnia 26 października 1971 r. o uregulowaniu własności gospodarstw
rolnych (Dz. U. Nr 27, poz. 250, ze zm. nazywanej dalej jako ustawa uwłaszczeniowa) w
trybie wznowienia postępowania, stwierdzenia nieważności i uchylenia bądź zmiany
decyzji. Według trafnie przytoczonego w apelacji orzecznictwa Sądu Najwyższego
przepis ten nie otworzył drogi sądowej do żądania stwierdzenia nieważności
administracyjnego aktu własności ziemi. Natomiast zasiedzenie jest instytucją prawa
cywilnego zmierzająca do nabycia własności przez samoistnego posiadacza na skutek
długotrwałego posiadania. Zdaniem Sądu Okręgowego, który przytoczył na tę
okoliczność szereg orzeczeń Sądu Najwyższego, sąd ustalając przesłanki zasiedzenia
nie jest związany skutkami prawomocnej decyzji administracyjnej i dlatego art. 63
u.og.n.r. nie wyłącza stwierdzenia, że inna osoba niż wymieniona w akcie własności
ziemi, nabyła własność tej nieruchomości w drodze zasiedzenia.
Skarga kasacyjna uczestników J. D. i B. D. została oparta jedynie na naruszeniu
art. 63 u.og.n.r. przez jego błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że przepis ten nie
zabrania orzekania zasiedzenia nieruchomości przy istnieniu prawomocnej decyzji
uwłaszczeniowej.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
3
Według utrwalonego w orzecznictwie Sądu Najwyższego stanowiska, po wejściu
w życie art. 63 u.og.n.r., czyli po dniu 1 stycznia 1992 r., stała się niemożliwa kontrola
zarówno administracyjna jak i sądowa decyzji administracyjnych wydanych przed dniem
6 kwietnia 1982 r., stwierdzających nabycie przez rolnika z mocy prawa, na podstawie
ustawy z dnia 26 października 1971 r. o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych,
własności nieruchomości rolnych (tak Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 11 marca 1994
r., III CZP 18/94, OSNC 1994/10/186 oraz w wymienionych w jej uzasadnienie
orzeczeniach a także w wyroku z dnia 5 marca 2003 r., III CKN 162/00, niepubl.).
Pogląd ten, zbieżny z poglądem wyrażonym w skardze kasacyjnej, nie rozwiązuje
jednak zasadniczego dla rozstrzygnięcia problemu a mianowicie, skutków formalnie
niewzruszalnej decyzji uwłaszczeniowej na zasiedzenie własności nieruchomości, jeśli
termin zasiedzenia rozpoczął bieg przed dniem wejścia w życie ustawy
uwłaszczeniowej.
Przytoczone w skardze kasacyjnej orzeczenia Sądu Najwyższego odnoszą do
niebudzącej kontrowersji kwestii niewzruszalności decyzji uwłaszczeniowych. Jedynie w
uchwale z dnia 5 marca 2003 r. (sygn. akt III CKN 962/00, niepubl.) Sąd Najwyższy
podjął zagadnienie związania sądu decyzją administracyjną – aktem własności ziemi.
Akceptując co do zasady związanie, Sąd Najwyższy wskazał, że obowiązuje ono, co do
osoby właściciela, obszaru nieruchomości, przebiegu granic a także – istotnego dla
rozstrzygnięcia – zakresu prawa własności, tj. czy własność jest obciążona
ograniczonym prawem rzeczowym. Jednak, co należy podkreślić, Sąd Najwyższy nie
rozważał w wymienionej sprawie naruszenia art. 63 u.og.n.r. wobec braku zarzutu w tym
zakresie.
Także i w tym zakresie zarówno w orzecznictwie jak i w literaturze przyjmuje się
jako zasadę związanie sądu decyzją administracyjną, Zasada ta doznaje wyjątku jedynie
w odniesieniu do tzw. decyzji bezwzględnie nieważnych. Jako wady wywołujące tę
sankcję wymienia się orzecznictwie brak organu powołanego do orzekania w określonej
materii oraz niezastosowanie jakiejkolwiek procedury (por. uchwały Sądu Najwyższego
z dnia 21 września 1984 r., III CZP 53/84, OSNCP 1985/5-6/65, z dnia 27 listopada
1984 r., III CZP 70/84, OSNCP 1985/8/108, postanowienie z dnia 9 listopada 1994, III
CRN 36/94, OSNCP 1995/3/54, wyrok z dnia 7 kwietnia 1999 r. I CKN 1079/97, OSNCP
1999/11/189) a także brak jakiejkolwiek podstawy prawnej (por. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 12 marca 2004 r. II CK 47/03, PUG 2005/5/35).
4
Związanie sądu decyzją administracyjną postrzegane jest jednocześnie tylko jako
obowiązek liczenia się ze stanem prawnym wynikającym z osnowy ostatecznej decyzji
administracyjnej, ustanowionym tą decyzją, jeżeli nie można przypisać jej wymienionych
wyżej wadliwości. Znaczenie prawne decyzji uwłaszczeniowej polega na tym, że stanowi
ona jedyny dowód nabycia własności nieruchomości na podstawie ustawy
uwłaszczeniowej. Dlatego można zgodzić się z przytoczonym w uchwale Sądu
Najwyższego z dnia 5 marca 2003 r. poglądem co do zakresu związania aktem
własności ziemi obejmującego osobę właściciela, obszar nieruchomości a także zakres
prawa własności (por. negatywne stanowisko Sąd Najwyższego, co do związania
przebiegiem granic w postępowaniu o rozgraniczenie z dnia 31 stycznia 2001, III CKN
137/98, niepubl. oraz uchwałę z dnia 11 maja 1995 r., OSNC 1995/10/137).
Związanie sądu w postępowaniu cywilnym decyzją administracyjną nie obejmuje
natomiast stanu faktycznego przyjętego za podstawę decyzji administracyjnej ani
wnioskowania o skutkach prawnych innych niż podlegające stwierdzeniu w
postępowaniu administracyjnym. Taki pogląd prezentowany jest od dawna w
orzecznictwie (por. uchwały Sądu Najwyższego z dnia 13 maja 1993 r., III CZP 57/93,
OSNC 1993/12/222 i z dnia 29 marca 29 marca 1994 r., III CZP 31/94, Radca Prawny
1994/4/76 oraz postanowienia z dnia 15 grudnia 1997 r., I CKN 438/97, OSNC
1998/6/106, z dnia 27 listopada 1998 r., III CKN 40/98 i z dnia 9 grudnia 1999 r., III CKN
815/98 niepubl.) a Sąd Najwyższy potwierdził go w uchwale składu siedmiu sędziów z
dnia 9 października 2007 r. (sygn. akt III CZP 56/07, OSNC 2008/3/30). Podziela go
również skład Sądu Najwyższego orzekający w niniejszej sprawie. Dlatego wydanie
przez organ administracji decyzji stwierdzającej nabycie własności nieruchomości na
podstawie ustawy uwłaszczeniowej nie stanowi przeszkody do stwierdzenia, że inna
osoba nabyła własność tej nieruchomości w drodze zasiedzenia, przy uwzględnieniu
okresu posiadania poprzedzającego wejście ustawy w życie. Jak trafnie podkreśla się w
judykaturze, zasiedzenie jest sposobem nabycia prawa własności przez
nieuprawnionego posiadacza na skutek długotrwałego posiadania i jeżeli akt własności
ziemi nie spowodował zmiany w zakresie posiadania przedmiotu zasiedzenia, to
wówczas nie ma on wpływu na nabycie własności na podstawie art. 172 § 1 k.c. Należy
jedynie przyjąć, że od chwili wydania ostatecznej decyzji administracyjnej stwierdzającej
tytuł własności zasiedzenie biegnie przeciwko osobie wskazanej w tej decyzji jako
właściciel nieruchomości. W uzasadnieniu wymienionej uchwały z dnia 9 października
2007 r. Sąd Najwyższy wskazał, że nie może być poddawane w wątpliwość uprawnienie
5
sądu do samodzielnego ustalenia obiektywnych zdarzeń tworzących faktyczną
podstawę rozstrzygnięcia a ewentualne ograniczenia w tym zakresie musiałyby wynikać
z uregulowania ustawowego, co mam miejsce w przypadku skazującego wyroku
karnego (art. 11 k.p.c.). Kognicja sądu nie może być ograniczona również co do
możliwości wywodzenia dalszych skutków cywilnoprawnych z faktów poddanych ocenie
organu administracji w sytuacji, w której decyzja administracyjna tych dalszych skutków
nie dotyczy.
Jak wynika z ustaleń faktycznych sądów obu instancji, którymi Sąd Najwyższy
jest związany rozpatrując skargę kasacyjną opartą na naruszeniu prawa materialnego,
T. i M. małżonkowie D. od początku 1953 r. przez okres 30 - u lat władali przedmiotową
nieruchomością i w okresie zasiedzenia nie doszło do żadnych zmian w zakresie
posiadania nieruchomości.
Z tych przyczyn Sąd Najwyższy na podstawie art. 39814
k.p.c. oddalił skargę
kasacyjną uczestników.
Kontakt: saos_malpka_saos_kropka_org_kropka_pl | Wersja SAOS: 0.9.13