Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 28 maja 2008 r.
II UK 303/07
Osoba prowadząca działalność rolniczą, będąca posiadaczem gospodar-
stwa rolnego bez tytułu prawnego, jest rolnikiem w rozumieniu art. 6 pkt 1
ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (jedno-
lity tekst: Dz.U. z 2008 r. Nr 50, poz. 291 ze zm.).
Przewodniczący SSN Roman Kuczyński, Sędziowie SN: Zbigniew Hajn,
Romualda Spyt (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 28 maja
2008 r. sprawy z wniosku Wincentego K. przeciwko Kasie Rolniczego Ubezpieczenia
Społecznego-Oddziałowi Regionalnemu w S. o ustalenie istnienia obowiązku ubez-
pieczenia społecznego, na skutek skargi kasacyjnej wnioskodawcy od wyroku Sądu
Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 6 marca 2007 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Apelacyjnemu-Są-
dowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku do ponownego rozpoznania i
rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 6 marca 2007 r. Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Gdańsku oddalił apelację ubezpieczonego Wincentego K. od wyroku
Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Słupsku z dnia 11
października 2005 r. Wyrokiem tym Sąd Okręgowy oddalił odwołanie ubezpieczone-
go od decyzji Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego-Oddziału Regionalnego
w S. z dnia 28 lutego 2005 r. stwierdzającej ustanie rolniczego ubezpieczenia spo-
łecznego Wincentego K. w związku z wygaśnięciem umowy dzierżawy gospodarstwa
rolnego.
W pisemnych motywach rozstrzygnięcia Sąd Apelacyjny podzielił ustalenia
faktyczne Sądu Okręgowego, z których wynika, że ubezpieczony w dniu 10 marca
2
1994 r. zawarł z Agencją Własności Rolnej Skarbu Państwa umowę dzierżawy go-
spodarstwa rolnego na okres 10 lat. Agencja wypowiedziała ubezpieczonemu
umowę dzierżawy w dniu 28 lutego 2001 r. z uwagi na zaleganie przez dzierżawcę z
zapłatą czynszu. Ubezpieczony nie wydał gospodarstwa rolnego jego właścicielowi,
a sprawa rozwiązania umowy dzierżawy stanowi przedmiot sporu przed sądem polu-
bownym, który dotąd nie został rozstrzygnięty. Jeśliby przyjąć, że umowa dzierżawy
została bezzasadnie wypowiedziana, to i tak wygasłaby ona z dniem 1 stycznia 2004
r. W swoich rozważaniach Sąd Apelacyjny nie zgodził się z oceną prawną dokonaną
przez Sąd Okręgowy, który stwierdził, że ubezpieczony nie mając tytułu prawnego do
posiadania rzeczy, nie jest jej posiadaczem a jedynie dzierżycielem. Powołując się
na treść art. 6 pkt 1 w związku z art. 7 ust. 1 pkt 1 i art. 16 ust. 1 pkt 1 oraz art. 38 pkt
1 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (jednolity
tekst: Dz.U. z 2008 r. Nr 50, poz. 291 ze zm.) Sąd Apelacyjny wywiódł, że ubezpie-
czony, po wygaśnięciu umowy dzierżawy, utracił tytuł prawny do posiadania gospo-
darstwa rolnego. Jednakże posiadanie to stan faktyczny określonego władztwa nad
rzeczą. Gospodarstwo rolne znajduje się nadal w faktycznym posiadaniu ubezpie-
czonego, który włada nim jako posiadacz zależny (art. 336 k.c.) - bez tytułu praw-
nego.
Skargę kasacyjną od powyższego wyroku wywiódł ubezpieczony zarzucając w
podstawach kasacyjnych naruszenie art. 6 pkt. 1 w związku z art. 7 ust. 1 pkt 1 i art.
16 ust. 1 pkt 1 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników, wnosząc o uchylenie
zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego
rozpoznania oraz orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadniając wniosek o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania skarżący
stwierdził, że jest ona oczywiście uzasadniona z uwagi na to, iż zaskarżony wyrok w
sposób oczywisty narusza przepisy wskazane w podstawach kasacyjnych
W uzasadnieniu skargi podniesiono, że zgodnie z art. 6 pkt 1 ustawy o ubez-
pieczeniu społecznym rolników ilekroć w ustawie jest mowa o rolniku - rozumie się
pełnoletnią osobę fizyczną, zamieszkującą i prowadzącą na terytorium Rzeczypo-
spolitej Polskiej, osobiście i na własny rachunek, działalność rolniczą w pozostają-
cym w jej posiadaniu gospodarstwie rolnym. W myśl tej definicji rolnikiem jest osoba
będąca posiadaczem gospodarstwa rolnego. Odwołując się do treści art. 336 k.c.
skarżący podkreślił, że posiadaczem rzeczy jest także ten, kto nią faktycznie włada
jak użytkownik, zastawnik, najemca, dzierżawca lub mający inne prawo, z którym
3
łączy się określone władztwo nad cudzą rzeczą (posiadacz zależny). Utrata tytułu
prawnego do posiadania zależnego nie powoduje utraty przymiotu posiadacza.
Przepis art. 6 ust. 1 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników nie ogranicza po-
siadania do posiadania gospodarstwa na podstawie tytułu prawnego, bowiem nie
wynika to z jego brzmienia. Oczywiste jest, że posiadanie nie zawsze odpowiada
prawu, więc gdyby wolą ustawodawcy byłoby wyeliminowanie takiego posiadania,
wyraziłby to wprost w przepisie.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna jest uzasadniona. W myśl art. 336 k.c. posiadaczem rzeczy
jest zarówno ten, kto nią faktycznie włada jak właściciel (posiadacz samoistny), jak i
ten, kto nią faktycznie włada jak użytkownik, zastawnik, najemca, dzierżawca lub
mający inne prawo, z którym łączy się określone władztwo nad cudzą rzeczą (posia-
dacz zależny). Według panującego poglądu doktryny posiadanie to stan faktyczny
określonego władztwa nad rzeczą, który występuje przy równoczesnym istnieniu fi-
zycznego elementu władania rzeczą, określanego jako corpus possessionis, oraz
psychicznego elementu animus rem sibi habendi, rozumianego jako zamiar władania
rzeczą dla siebie. Przepis ten nie uzależnia przymiotu posiadacza rzeczy od tytułu
prawnego do władania rzeczą.
Z kolei wedle definicji ustawowej zawartej w art. 6 pkt 1 ustawy o ubezpiecze-
niu społecznym rolników „rolnik” to osoba fizyczna, pełnoletnia, zamieszkująca i pro-
wadząca na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, osobiście i na własny rachunek,
działalność rolniczą w pozostającym w jej posiadaniu gospodarstwie rolnym. Wśród
przesłanek wskazanych w tym przepisie, definiujących to pojęcie, ustawodawca za-
warł wymóg posiadania przez rolnika gospodarstwa rolnego, w którym prowadzi
działalność rolniczą. Nie budzi wątpliwości, że chodzi w tej normie o instytucję posia-
dania znaną prawu cywilnemu i określoną w przepisie art. 336 k.c. Nie ma zatem
podstaw, aby posiadanie w rozumieniu tego przepisu ograniczać do władztwa opar-
tego wyłącznie na tytule prawnym. Także cel ustawy o ubezpieczeniu społecznym
rolników nie sprzeciwia się takiemu rozumieniu omawianego przepisu. Ma ona obej-
mować ubezpieczeniem społecznym osoby utrzymujące się z działalności rolniczej,
która to działalność - jak każda aktywność zawodowa - powinna rodzić obowiązek
ubezpieczenia społecznego. Stąd uprawniony jest wniosek, że osoba prowadząca
4
działalność rolniczą, będąca posiadaczem gospodarstwa rolnego - bez tytułu praw-
nego, jest rolnikiem w rozumieniu art. 6 pkt 1 ustawy o ubezpieczeniu społecznym
rolników, jeśli spełnia pozostałe przesłanki wynikające z tego przepisu.
Z ustalonego przez Sąd stanu faktycznego wynika, że ubezpieczony w dacie
wydania zaskarżonej decyzji i nadal jest posiadaczem zależnym gospodarstwa rol-
nego. Jeżeli zatem spełnia on pozostałe przesłanki pozwalające go uznać za rolnika,
w tym także warunek prowadzenia działalności rolniczej, podlega rolniczemu ubez-
pieczeniu społecznemu - wypadkowemu, chorobowemu i macierzyńskiemu - na pod-
stawie art. 7 ust. 1 pkt 1 oraz - emerytalno-rentowemu - na podstawie art. 16 ust. 1
pkt 1 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników. Wskazać przy tym należy, że w
uzasadnieniu zaskarżonej przez ubezpieczonego decyzji organu rentowego powoła-
no się na zaprzestanie prowadzenia działalności rolniczej i nie wiadomo, czy wniosek
ten wyprowadzono jedynie z faktu wygaśnięcia umowy dzierżawy, czy też z innych
względów.
Mając na uwadze powyższe Sąd Najwyższy na mocy art. 39815
§ 1 k.p.c.
orzekł jak w sentencji wyroku. O kosztach orzeczono na podstawie art. 108 § 2 k.p.c.
w związku z art. 39821
k.p.c.
========================================