Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CZP 40/08
POSTANOWIENIE
Dnia 30 maja 2008 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Dariusz Zawistowski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Irena Gromska-Szuster
SSN Katarzyna Tyczka-Rote
w sprawie z wniosku S. K. - kuratora Przedsiębiorstwa Wielobranżowego "A." sp. z
o.o. z siedzibą w P.
o rozwiązanie spółki,
na posiedzeniu jawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 30 maja 2008 r.,
na skutek zagadnienia prawnego przedstawionego
przez Sąd Okręgowy
postanowieniem z dnia 28 lutego 2008 r.,
"1. Czy uprawnienia kuratora, o jakich mowa w art. 29 ust. 2 ustawy
z dnia 20 sierpnia 1997 r. "o Krajowym Rejestrze Sądowym" (tekst
jedn.: Dz.U. 2001 r., Nr 17, poz. 209 z późn. zm.) przysługują również
kuratorowi osoby prawnej powołanemu na podstawie art. 42 k.c. ?
2. Czy postępowanie o rozwiązanie osoby prawnej oraz ustanowienie
likwidatora wszczęte przed sądem rejestrowym przez kuratora osoby
prawnej na podstawie art. 29 ust. 2 ustawy z dnia 20 sierpnia 1997 r.
"o Krajowym Rejestrze Sądowym " (tekst jedn.: Dz.U. 2001 r., Nr 17,
poz. 209 z późn. zm.) odbywa się przy uczestnictwie tej osoby
prawnej reprezentowanej przez innego kuratora ustanowionego dla
tego postępowania, czy też kurator inicjujący to postępowanie
reprezentuje w nim tę osobę prawną ?"
odmawia podjęcia uchwały.
2
Uzasadnienie
Postanowieniem z dnia 5 grudnia 2007 r. Sąd Rejonowy oddalił wniosek
kuratora Przedsiębiorstwa Wielobranżowego „A." sp. z o.o. w P. o rozwiązanie tej
spółki. W wyniku postanowienia Sądu Okręgowego , który stwierdził, że pismo
wszczynające postępowanie w sprawie, oznaczone przez kuratora jako pozew,
należy uznać za wniosek zgłoszony na podstawie art. 29 ustawy z dnia 20 sierpnia
1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym (tj. Dz. U. z 2001 r., Nr 17, poz. 209 ze zm.
- dalej ukrs), sprawa była rozpoznawana przez sąd rejestrowy w trybie
nieprocesowym.
Sąd Rejonowy uznał, że kurator spółki ustanowiony przez sąd opiekuńczy
na podstawie art. 42 § 1 k.c. nie posiada uprawnień przewidzianych dla kuratora
powołanego przez sąd rejestrowy na podstawie art. 26 ukrs (kuratora
rejestrowego). Nie miał on zatem legitymacji do występowania przed sądem
rejestrowym z wnioskiem o rozwiązanie spółki w oparciu o treść art. 29 ust. 2
ukrs, co w jego ocenie przemawiało za oddaleniem wniosku.
Przy rozpoznaniu apelacji wnioskodawcy Sąd Okręgowy uznał, że w
sprawie występują istotne zagadnienia prawne. Zagadnienia, te sformułowane w
postanowieniu z dnia 28 lutego 2008 r., zostały przedstawione Sądowi
Najwyższemu do rozstrzygnięcia na podstawie art. 390 § 1 k.p.c.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Pierwsze z pytań przedstawionych przez Sąd Okręgowy zostało wadliwie
zredagowane. Nie ulega wątpliwości, że zakres uprawnień kuratora
ustanowionego przez sąd opiekuńczy na podstawie art. 42 § 1 k.c. jest inny niż
kuratora „rejestrowego". Wynika to wyraźnie z treści przepisu art. 26 ukrs. Nie
można też pomijać, że zakres kompetencji tego kuratora, inaczej niż w przypadku
kuratora „rejestrowego", jest określany w zaświadczeniu wydanym przez sąd
opiekuńczy (art. 604 k.p.c.), co przy ocenie zakresu jego umocowania wymaga
uwzględnienia treści zaświadczenia, w poszczególnych wypadkach ustanowienia
kuratora przez sąd opiekuńczy.
3
Uzasadnienie postanowienia o przedstawieniu Sądowi Najwyższemu do
rozstrzygnięcia pierwszego zagadnienia prawnego wskazuje, że przyczyną
wątpliwości Sądu Okręgowego jest rozumienie pojęcia kuratora użyte w art. 29
ukrs. Zdaniem tego Sądu nie jest jasne, czy w przepisie tym chodzi wyłącznie
o kuratora ustanowionego na podstawie art. 26 ukrs, czy też regulacja ta odnosi
się także do inaczej powołanych kuratorów osoby prawnej. Sąd drugiej instancji
podkreślił, że w art. 29 ukrs mowa jest tylko o kuratorze, bez precyzyjnego
dookreślenia tego podmiotu, co budzi wątpliwość i nie pozwala ograniczyć się
wyłącznie do wykładni językowej tego przepisu.
Powyższe stanowisko podyktowane stwierdzeniem, że w art. 29 ukrs jest
mowa o kuratorze, bez sprecyzowania, że chodzi o kuratora „rejestrowego”, jest
nieuzasadnione. Nie ulega bowiem wątpliwości, że przepis art. 29 ust. 2 ukrs
pozostaje w ścisłym związku z innymi przepisami tej ustawy. Zarówno przepisy go
poprzedzające (przede wszystkim art. 26 ust. 1), jak i przepisy następujące po
nim (np. art. 30) odnoszą się niewątpliwie do kuratora „rejestrowego". Uznanie
w tych okolicznościach, że w grupie przepisów regulujących daną instytucję
można wyróżnić jeden z nich, w którym użyto jedynie ogólniejszego pojęcia
kuratora, odmiennie od pozostałych przepisów, byłoby sprzeczne z regułami
wykładni systemowej. W ich świetle należy przyjąć, że ustawodawca w art. 29 ust.
2 nie odwołał się do oznaczenia kuratora, jako powołanego na podstawie art. 26
tej ustawy, jedynie dla uniknięcia powtórzeń w tym zakresie, uwzględniając
zasady techniki legislacyjnej, gdy jednocześnie kontekst tej regulacji nie budzi
wątpliwości, że chodzi w niej również o kuratora powołanego na podstawie art. 26
ukrs.
Wymaga także podkreślenia, że art. 178 § 1 k.r.o. przewiduje, iż kuratora
ustanawia się w wypadkach w ustawie przewidzianych. W praktyce sąd
opiekuńczy powołuje kuratora w wielu różnych sytuacjach, gdy uzna, że wymaga
tego ochrona interesów określonej osoby. Instytucja kurateli jest zatem istotnie
zróżnicowana, mimo używania jednego oznaczenia podmiotu, o którym mowa
w art. 178 § 1 k.p.c. W tym kontekście należy pamiętać, że mimo podobieństwa
zadań kuratora ustanowionego na podstawie art. 42 k.c. i kuratora „rejestrowego"
(powołanie organów osoby prawnej, a w razie potrzeby doprowadzenie do jej
4
likwidacji), różne są jednak przesłanki powołania tych kuratorów. Ich
uwzględnienie nakazuje przyjąć, że zakres zastosowania art. 26 ust. 1 ukrs i art.
42 k.c. jest inny. Powoduje on, że przepisy te wzajemnie się uzupełniają i nie ma
przesłanek dla stwierdzenia, że pierwszy z nich ma charakter normy szczególnej.
Odrębność instytucji obu wskazanych wyżej kuratorów podkreśla ponadto
regulacja dotycząca wymogów odnośnie ich kwalifikacji. Co do kwalifikacji
kandydatów na kuratora „rejestrowego" zostały one wyraźnie określone
w przepisach odrębnych (Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia
21 grudnia 2000 r. w sprawie kwalifikacji wymaganych od kandydatów na
kuratorów ustanawianych na podstawie przepisów ustawy o Krajowym Rejestrze
Sądowym, sposobu prowadzenia listy tych kandydatów i danych ujmowanych
w liście kandydatów na kuratorów, Dz. U. Nr 117, poz. 1241). Podobne
znaczenie należy przypisać treści § 16 ust. 1 Rozporządzenia Ministra
Sprawiedliwości z dnia 21 grudnia 2000 r. w sprawie szczegółowego sposobu
prowadzenia rejestrów wchodzących w skład Krajowego Rejestru Sądowego
oraz szczegółowej treści wpisów w tych rejestrach (Dz. U. Nr 117, poz. 1237),
zgodnie z którym do rejestru wpisuje się kuratora ustanowionego na podstawie
art. 26 ukrs oraz „innych kuratorów ustanowionych na podstawie przepisów
szczególnych". Rozporządzenie to do przepisów szczególnych zalicza zatem
także art. 42 k.c.
Uwzględniając powyższe należy przyjąć, że treść art. 29 ust. 2 ukrs,
w którym nie zawarto zwrotu „kurator ustanowiony na podstawie art. 26 ukrs",
w żadnym razie nie uzasadnia oceny, że przepis ten odnosi się również do
kuratora powołanego przez sąd opiekuńczy na podstawie art. 42 k.c. Pierwsze
z przedstawionych pytań nie miało zatem charakteru istotnego zagadnienia
prawnego w rozumieniu art. 390 § 1 k.p.c.
Jednocześnie nie znajduje uzasadnienia wyrażone przez Sąd Okręgowy
stanowisko, jakoby brak możliwości zastosowania regulacji z art. 29 ust. 2 ukrs
wprost do kuratora ustanowionego na podstawie 42 k.c. oznaczał powstanie luki
w prawie i kurator ten „jak się wydaje, nie miałby żadnej prawnej możliwości
doprowadzenia do wyeliminowania z obrotu osoby prawnej, która nie jest
5
w stanie wypełnić swych zadań i wyłonić organów do jej reprezentowania".
Legitymacja do wszczęcia odpowiedniego postępowania sądowego jest określana
przez przepisy prawa materialnego. Art. 42 § 2 k.c. stanowi, że kurator powinien
postarać się niezwłocznie o powołanie organów osoby prawnej, a w razie
potrzeby o jej likwidację. Nie powinno budzić wątpliwości, że art. 42 k.c. wskazuje
zatem dostatecznie na legitymację kuratora do wszczęcia postępowania
sądowego, które mogłoby doprowadzić do urzeczywistnienia celu określonego
w tym przepisie. Kwestią otwartą pozostaje natomiast zagadnienie, jaki sąd jest
właściwy do rozpoznania takiej sprawy. Nie było to przedmiotem przedstawionych
Sądowi Najwyższemu zagadnień prawnych. Należy jednocześnie podkreślić, że
o istnieniu legitymacji kuratora do domagania się rozwiązania spółki nie może
decydować zagadnienie właściwości sądu, w tym ocena właściwości funkcjonalnej
sądu.
Sąd drugiej instancji powziął również wątpliwość, czy kurator inicjujący
postępowanie przed sądem rejestrowym na podstawie art. 29 ust. 2 ukrs jest
uprawniony do reprezentowania w nim osoby, której dotyczy jego wniosek. W tym
wypadku należy uwzględnić przede wszystkim, że postępowanie tego rodzaju
toczy się w trybie nieprocesowym. Jest zatem możliwy w nim udział jedynie
wnioskodawcy. Kurator ustanowiony dla spółki na podstawie art. 26 ukrs jest jej
reprezentantem w postępowaniu wszczętym na podstawie art. 29 ust. 2 tej ustawy
niezależnie od faktu, że jest w tym postępowaniu wnioskodawcą. Nie sposób
przyjąć, że kurator „rejestrowy" jest ustanawiany tylko dla złożenia wniosku
o wszczęcie postępowania, gdy przepisy, które uzasadniają jego powołanie,
przewidują dla kuratora szersze kompetencje. Należy też uwzględnić, na co zwrócił
uwagę sam Sąd Okręgowy, że brak jest przepisu, który w wypadku ustanowienia
kuratora dla spółki w postępowaniu przed sądem rejestrowym, stanowiłby podstawę
do powołania kolejnego kuratora dla tej osoby. Uwzględniając jednocześnie, że art.
6941
§ 2 k.p.c. przewiduje odstępstwa od zasady stosowania następujących po nim
przepisów (w wypadku, gdy przepisy szczególne stanowią inaczej, co można
odnieść do regulacji wynikającej z przepisu art. 29 ust. 2 ukrs), brak jest
jakichkolwiek podstaw by przyjąć, że w postępowaniu toczącym się na podstawie
6
art. 29 ust. 2 ukrs zachodzi potrzeba powołania drugiego kuratora dla spółki
której dotyczy wniosek kuratora ustanowionego dla niej na podstawie art. 26 ukrs.
Z przyczyn wyżej wskazanych brak było podstaw aby na podstawie art. 390
§ 1 k.p.c. udzielić odpowiedzi na przedstawione Sądowi Najwyższemu pytania
prawne. Daje temu wyraz treść wydanego postanowienia.