Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 17 czerwca 2008 r.
I UK 402/07
Dopiero wykonywanie pracy na podstawie umowy zlecenia - a nie tylko
zawarcie umowy - stwarza obowiązek ubezpieczenia emerytalnego i rentowego
(art. 6 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń
społecznych, jednolity tekst: Dz.U. z 2007 r. Nr 11, poz. 74 ze zm.) lub możli-
wość wyboru tego tytułu ubezpieczenia (art. 9 ust. 2 tej ustawy).
Przewodniczący SSN Roman Kuczyński, Sędziowie SN: Herbert Szurgacz,
Jerzy Kwaśniewski (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 17 czerwca
2008 r., sprawy z odwołania Aleksandry B. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Spo-
łecznych-Oddziałowi w K. z udziałem zainteresowanej Haliny B. - Firmy Marketingo-
wo- Szkoleniowej „M.” Spółki z o.o. w K. o ustalenie istnienia ubezpieczenia społecz-
nego, na skutek skargi kasacyjnej ubezpieczonej od wyroku Sądu Apelacyjnego w
Krakowie z dnia 21 czerwca 2007 r. [...]
1) o d d a l i ł skargę kasacyjną,
2) zasądził od odwołującej się Aleksandry B. na rzecz Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych-Oddziału w K. 120 zł (sto dwadzieścia) tytułem kosztów postępowania
kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 21 czerwca 2007 r. Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Krakowie na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację wnioskodaw-
czyni Aleksandry B. od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Spo-
łecznych w Krakowie z dnia 22 lutego 2006 r., oddalającego odwołanie Aleksandry B.
od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych-Oddziału w K. z dnia 22 lipca 2004 r.,
stwierdzającej, że wnioskodawczyni od dnia 22 września 2003 r. nie podlega ubez-
2
pieczeniom społecznym z tytułu umowy zlecenia zawartej z Firmą Marketingowo -
Szkoleniową „M.”.
Sąd drugiej instancji podzielił i przyjął za własne ustalenia faktyczne dokonane
przez Sąd pierwszej instancji, które przedstawiają się następująco. Wnioskodawczyni
od 1994 r. prowadzi działalność gospodarczą. W dniu 22 września 2003 r. wniosko-
dawczyni zawarła umowę zlecenia z Firmą Marketingowo-Szkoleniową „M.” Halina B.
z siedzibą w K. Zgodnie z umową (zawartą na czas nieokreślony) wnioskodawczyni
miała promować szkolenia organizowane przez zleceniodawcę w oparciu o otrzy-
mane od niego materiały oraz pozyskiwać klientów i wypełniać stosowne druki i for-
mularze kontaktowe. W zamian za to miała otrzymywać wynagrodzenie miesięczne
w kwocie 50 zł oraz wynagrodzenie dodatkowe w wysokości 50 zł za każdą pozy-
skaną przez nią osobę, która podpisze umowę o odbycie szkoleń. Wynagrodzenie w
wysokości 50 zł zleceniodawca co miesiąc w całości wypłacał ubezpieczycielowi jako
składkę z tytułu ubezpieczenia grupowego obejmującego także wnioskodawczynię.
W dniu zawarcia umowy wnioskodawczyni została zgłoszona do ubezpieczenia spo-
łecznego i zdawała sobie wówczas sprawę, że dzięki zawarciu umowy ograniczy
koszty prowadzonej przez siebie działalności gospodarczej. W dniu 22 września
2003 r. wnioskodawczyni podpisała także umowę o udziale w cyklu 24 szkoleń.
Wnioskodawczyni uczestniczyła jednak tylko w kilku szkoleniach. Czynności w za-
kresie promocji szkoleń wnioskodawczyni wykonywała przy okazji spotkań ze swoimi
klientami oraz przy okazji napraw samochodu w serwisie samochodowym. Nie pono-
siła ona żadnych kosztów związanych z tą działalnością.
Sąd drugiej instancji podzielił stanowisko Sądu pierwszej instancji, że zawarta
przez wnioskodawczynię umowa zlecenia z dnia 22 września 2003 r. stanowiła po-
zorną czynność prawną, która nie mogła stanowić tytułu do objęcia ubezpieczeniem
społecznym. Wnioskodawczyni nie wykonywała bowiem czynności, do jakich zobo-
wiązała się w umowie zlecenia. Rzeczywistym celem zawarcia przedmiotowej umowy
było - po stronie zleceniobiorcy (wnioskodawczyni) - skorzystanie z możliwości obni-
żenia kosztów prowadzonej działalności gospodarczej, a po stronie zleceniodawcy
pozyskanie środków pieniężnych za wykupione szkolenia. Wnioskodawczyni oferty
udziału w szkoleniach składała klientom przy okazji spotkań związanych z prowa-
dzoną przez nią działalnością gospodarczą lub też mechanikom podczas jej wizyt w
serwisie samochodowym. Nie ponosiła kosztów związanych z przedmiotową umową.
Złożonej w postępowaniu sądowym dokumentacji na temat podejmowanych przez
3
wnioskodawczynię działań promocyjnych nie można przypisać mocy dowodowej, ze
względu na jej specjalne przygotowanie (charakter pisma, kolor atramentu).
Sąd drugiej instancji podkreślił, że o pozorności zawartej przez wnioskodaw-
czynię umowy zlecenia „nigdy faktycznie wykonywanej” świadczy to, że nie przeka-
zywała ona zleceniodawcy informacji o podejmowanych przez nią czynnościach oraz
o pozyskanych klientach, a także brak zainteresowania ze strony zleceniodawcy co
do sposobu realizowania umowy i jej efektów (pomimo uiszczania wynagrodzenia).
Zleceniodawca nie przekazał wnioskodawczyni żadnych materiałów i dokumentów,
którymi miałaby się posługiwać w ramach wykonywania umowy. Wnioskodawczyni
została jedynie w sposób ogólny poinformowana o zakresie szkoleń, ich programie i
sposobie działania firmy „M.”, uczestniczyła tylko w części organizowanych szkoleń.
Nie dysponowała ona wiedzą oraz informacjami potrzebnymi do realizowania za-
wartej umowy.
Według Sądu drugiej instancji zawarcie przedmiotowej umowy zlecenia po-
winno być oceniane przy uwzględnieniu treści art. 9 ust. 2 ustawy z dnia 13 paź-
dziernika 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2007
r. Nr 11, poz. 74 ze zm.). Zawarcie umowy zlecenia i wykorzystanie istniejącego na
jej podstawie stosunku prawnego jako tytułu do objęcia ubezpieczeniem społecznym,
w sytuacji gdy wcześniej tytułem do objęcia ubezpieczeniem społecznym było pro-
wadzenie działalności gospodarczej, zapewniało wnioskodawczyni realną korzyść,
wyrażającą się obniżeniem wysokości opłacanych składek na ubezpieczenie spo-
łeczne.
W skardze kasacyjnej wniesionej od powyższego wyroku Sądu Apelacyjnego
pełnomocnik wnioskodawczyni „w przypadku przyjęcia przez Sąd wskazanej podsta-
wy naruszenia prawa materialnego za oczywiście uzasadnioną” wniósł o zmianę w
całości zaskarżonego wyroku, zmianę w całości wyroku Sądu pierwszej instancji oraz
o zmianę w całości decyzji ZUS Oddziału w K. z dnia 22 lipca 2004 r. i orzeczenie, że
Aleksandra B. podlega ubezpieczeniu społecznemu z tytułu umowy zlecenia od dnia
22 września 2003 r. „W pozostałych przypadkach” wniósł o uchylenie zaskarżonego
wyroku w całości. Pełnomocnik skarżącej wniósł o zasądzenie od organu rentowego
na rzecz skarżącej Aleksandry B. kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa
procesowego według norm przepisanych.
Skarga została oparta na podstawie dotyczącej naruszenia przepisów prawa
materialnego, w ramach której zarzucono: 1) niewłaściwe zastosowanie art. 83 § 1
4
k.c., polegające na przyjęciu, że umowa zlecenia zawarta pomiędzy ubezpieczoną a
Haliną B. prowadzącą działalność gospodarczą pod nazwą „M.” ma charakter pozor-
ny, w sytuacji gdy umowa ta była wykonywana, a ubezpieczona promowała szkolenia
organizowane przez zleceniodawcę oraz zbierała dane kontaktowe potencjalnych
klientów; 2) niewłaściwe zastosowanie art. 734 § 1 k.c., polegające na przyjęciu, że
wykonywanie umowy zlecenia polegającej na pozyskiwaniu przez zleceniobiorcę da-
nych kontaktowych potencjalnych klientów dla zleceniodawcy oraz rozpowszechnia-
niu informacji na temat szkoleń organizowanych przez zleceniodawcę przy okazji
prowadzenia innej działalności wyklucza traktowanie takich czynności jako wykony-
wanie umowy zlecenia; 3) niewłaściwe zastosowanie art. 9 ust. 2 ustawy z dnia 13
października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, polegające na przyjęciu,
że zawarta przez ubezpieczoną umowa zlecenia nie może być tytułem ubezpiecze-
nia w rozumieniu niniejszego przepisu.
W odpowiedzi na skargę kasacyjną organ rentowy wniósł o jej oddalenie oraz
o zasądzenie od wnioskodawczyni na rzecz organu rentowego kosztów postępowa-
nia kasacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisa-
nych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Rozpatrywana skarga kasacyjna zawiera zarzuty dotyczące wyłącznie zawar-
tej w zaskarżonym wyroku oceny prawnej. Ocena prawna zaskarżonego wyroku od-
nosi się do stanu faktycznego wyjaśnionego w toku dwuinstancyjnego postępowania
sądowego. Wyjaśnieniu podlegało to czy wnioskodawczyni mogła skorzystać z za-
wartego w art. 9 ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych uprawnienia do
zmiany swego dotychczasowego tytułu ubezpieczenia (działalności gospodarczej) w
związku z zawarciem określonej umowy zlecenia. Z uzasadnienia zaskarżonego wy-
roku wynika, że jego podstawę faktyczną stanowi ustalenie, że przedmiotowa umowa
zlecenia „nigdy nie była faktycznie wykonywana”. To zasadnicze ustalenie opiera się
na analizie wielu okoliczności dotyczących zawarcia umowy zlecenia bez zamiaru
stron realizacji jej treści, a następnie takiego sposobu działania stron umowy, które
wyłącznie pozorowały jej wykonywanie. Te pozorowane, jak to Sąd ustalił, polegają-
ce na stworzeniu pewnego wrażenia ale w istocie błahe, wykonywane bez nakładu
pracy i kosztów, czynności wnioskodawczyni nie stanowiły podstawy do zastosowa-
5
nia wobec niej przywileju wyboru tytułu ubezpieczenia. Taka ocena prawna w zakre-
sie art. 9 ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych nie może budzić za-
strzeżeń jeżeli się zważy, że alternatywny tytuł ubezpieczenia dla wnioskodawczyni
powstawałby gdyby - stosownie do art. 6 ust. 1 pkt 4 ustawy o systemie ubezpieczeń
społecznych - można byłoby ją zaliczyć do osób wykonujących „pracę na podstawie
umowy agencyjnej lub umowy zlecenie albo innej umowy o świadczenie usług”. Tak
więc dla powstania nowego dla wnioskodawczyni tytułu ubezpieczenia, tego tytułu, o
którym mowa w art. 6 ust. 1 pkt 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych nie
wystarczało zawrzeć umowę zlecenia, w przepisie tym chodzi o taką umowę, której
po pierwsze przedmiotem jest wykonywanie pracy, a po drugie ubezpieczenie ma
zastosowanie nie do osoby, która zawarła odpowiednią umowę ale do osoby wyko-
nującej pracę na podstawie umowy zlecenia.
Skarga kasacyjna nie zawiera zarzutów, które podważyłyby podstawy zaskar-
żonego wyroku. Rozstrzygające są - jak to wyżej przedstawiono - ustalenia faktyczne
stanowiące podstawę zaskarżonego wyroku. Ustalenia te wiążą Sąd Najwyższy (por.
art. 39813
§ 2 k.p.c.) a nadto - co już wyżej podkreślono - zaskarżony wyrok nie został
w skardze zakwestionowany z powołaniem się na podstawę dotyczącą naruszenia
przepisów postępowania (por. art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c.).
Zarzuty skargi kasacyjnej niewłaściwego zastosowania wskazanych w skardze
przepisów prawa materialnego są bezpodstawne, bo wynikają z logicznie wadliwej
ich konstrukcji. Niewłaściwe zastosowanie prawa materialnego polega na rozdźwięku
(nieadekwatności) między stanem faktycznym a zastosowanym do niego przepisem.
W odniesieniu do prawomocnego wyroku niewłaściwe zastosowanie (subsumcja)
prawa materialnego to niewłaściwe podstawienie wybranego przez sąd przepisu pod
ustalenia faktyczne stanowiące podstawę wyroku. Tymczasem skarga kasacyjna
wbrew powyższym zasadom nie porównuje obu podstaw zaskarżonego wyroku (jego
podstawy faktycznej i podstawy prawnej), ale wadliwości niewłaściwego zastosowa-
nia wskazanych przepisów prawa materialnego upatruje w porównaniu (podstawie-
niu) tych przepisów do innych faktów niż fakty (ustalenia faktyczne) stanowiące pod-
stawę zaskarżonego wyroku. Skarżący w niedopuszczalny sposób, niezgodnie z
podstawą faktyczną wyroku, najpierw założył, że Sąd „przyjął”, iż przedmiotowa
umowa zlecenia była wykonywana oraz że umowa zlecenia nie może być tytułem
ubezpieczenia - aby następnie stwierdzić, że takie ustalenia są nieodpowiednie do
zastosowanych przepisów (art. 83 § 1 k.c. i art. 9 ust. 2 ustawy o systemie ubezpie-
6
czeń społecznych). Zupełnie nieprzekonywający jest również zarzut dotyczący art.
734 § 1 k.c. zawierającego definicję umowy zlecenia. Problem sprawy i podjęte w
tym zakresie wyjaśnienia stanu faktycznego nie odnosiły się do zawarcia umowy zle-
cenia, ani nawet do wykonywania przez zleceniobiorcę pewnych czynności mających
związek z zawartą umową ale - co wyraźnie w uzasadnieniu wyroku wyjaśniono - do
ustalenia pozorowania wykonywania umowy, że w ustalonych okolicznościach wnio-
skodawczyni nie wykonywała pracy na podstawie umowy zlecenia.
Wobec bezzasadności podstawy skargi kasacyjnej, Sąd Najwyższy orzekł sto-
sownie do art. 39814
k.p.c.
========================================