V CSK 22/08
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Izby:
-
Jednostka obsługująca sprawę:
-
Forma orzeczenia:
-
Typ składu:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Informacje o źródle orzeczenia:
- Link do źródła orzeczenia
-
Data publikacji:30-09-2013
Dodatkowe informacje:
-
Sprawy przywołane w treści orzeczenia:
Pełny tekst orzeczenia
Sygn. akt V CSK 22/08
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 19 czerwca 2008 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Henryk Pietrzkowski (przewodniczący)
SSN Krzysztof Strzelczyk
SSN Kazimierz Zawada (sprawozdawca)
Protokolant Piotr Malczewski
w sprawie z powództwa Stowarzyszenia Autorów i Wydawców "P. "
przeciwko "E." S.A. o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 19 czerwca 2008 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Apelacyjnego […]
z dnia 23 sierpnia 2007 r.,
oddala skargę kasacyjną i zasądza od strony pozwanej na
rzecz strony powodowej kwotę 2700 (dwa tysiące siedemset) zł
tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia 30 kwietnia 2007 r. zasądził od prowadzącej
sprzedaż importowanych urządzeń reprograficznych Spółki Akcyjnej „E.” na rzecz
Stowarzyszenia Autorów i Wydawców „P.” kwotę 124 678,31 zł na podstawie art.
20 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (jedn.
tekst: Dz. U. 2006 r. nr 90, poz. 631 ze zm. – dalej: „u.p.a.”).
Oddalając apelację strony pozwanej wyrokiem z dnia 23 sierpnia 2007 r.,
Sąd Apelacyjny podzielił zapatrywanie Sądu Okręgowego o braku podstaw do
kwestionowania zgodności art. 20 ust. 1 pkt 2 i ust. 2-4 oraz art. 105 ust. 2 u.p.a.
z normami konstytucyjnymi. Podobny pogląd wyraził również w odniesieniu do
przepisów rozporządzenia Ministra Kultury z dnia 2 czerwca 2003 r. w sprawie
określenia kategorii urządzeń i nośników służących do utrwalania utworów oraz
opłat od tych urządzeń i nośników z tytułu ich sprzedaży przez producentów
i importerów (Dz. U. nr 105, poz. 991 – dalej: „rozp. Min. Kult.”) oraz art. 104 ust. 1
u.p.a. W konsekwencji nie było w ocenie Sądu Apelacyjnego podstaw do
przedstawienia Trybunałowi Konstytucyjnemu pytania o zgodność wskazanych
przez stronę pozwaną przepisów z określonymi przez nią normami konstytucyjnymi.
Strona pozwana skarżąc w całości wyrok Sądu Apelacyjnego jako podstawy
kasacyjne przytoczyła:
- bezpodstawne zastosowanie art. 20 ust. 1 pkt 2 u.p.a. w związku z § 4 pkt
2 rozp. Min. Kult. ze względu na sprzeczność art. 20 ust. 1 pkt 2 u.p.a. z art. 21, 31
ust. 3, art. 64 i 87 ust. 1 Konstytucji, a § 4 pkt 2 rozp. Min. Kult. z art. 2, 45, 92 ust.
1 i art. 87 ust. 1 Konstytucji oraz art. 104 ust. 1 u.p.a.,
- bezpodstawne zastosowanie art. 20 ust. 4 u.p.a. ze względu na jego
sprzeczność z art. 2 i 87 ust. 1 Konstytucji,
- nieuwzględnienie sprzeczności art. 20 ust. 5 u.p.a. z art. 2, 45 ust. 1, art. 92
ust. 1 i art. 87 ust. 1 Konstytucji,
- naruszenie art. 193 Konstytucji przez nieprzedstawienie Trybunałowi
Konstytucyjnemu pytania o zgodność określonych przez stronę pozwaną przepisów
z wskazanymi wzorcami kontroli.
3
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Jeżeli sąd poweźmie uzasadnione wątpliwości co do zgodności
z Konstytucją przepisu aktu normatywnego mającego w sprawie zastosowanie,
powinien wystąpić do Trybunału Konstytucyjnego z pytaniem na podstawie art. 193
Konstytucji (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 kwietnia 2004 r., I CK 291/03,
OSNC 2005, nr 4, poz. 71, a także postanowienie Sądu Najwyższego z dnia
29 grudnia 2006 r., I CSK 321/06, niepubl., i cytowane w nim poglądy judykatury
oraz piśmiennictwa). Sąd na podstawie art. 193 Konstytucji może również postawić
pytanie o zgodność przepisu podustawowego z ustawą lub Konstytucją - jakkolwiek
według utrwalonego w orzecznictwie poglądu, każdy sąd jest w zasadzie już sam
uprawniony do oceny, czy przepisy rozporządzenia mogącego mieć zastosowanie
w sprawie nie są sprzeczne z ustawą lub Konstytucją (por. uchwała Sądu
Najwyższego z dnia 28 lutego 2008 r., III CZP 151/07, Biul. SN 2008, nr 2, s. 13).
Nie ulega przy tym wątpliwości, że art. 193 Konstytucji dotyczy także Sądu
Najwyższego, gdy od oceny zgodności, o której mowa w tym przepisie, zależy
rozstrzygnięcie skargi kasacyjnej.
Wysuwane przez stronę pozwaną wątpliwości co do zgodności określonych
w skardze kasacyjnej przepisów z wskazanymi w niej normami konstytucyjnymi
oraz ustawowymi są jednak nietrafne, a częściowo nawet bezprzedmiotowe, czyli
bez znaczenia dla rozstrzygnięcie sprawy.
Strona pozwana kwestionując możliwość uznania art. 20 ust. 1 pkt 2 u.p.a.
za źródło powszechnie obowiązującego prawa (art. 87 ust. 1 Konstytucji) twierdzi,
że przepis ten nie jest niezbędny do dostosowania prawa polskiego do wymagań
Dyrektywy 2001/29 WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 22 maja 2001 r.
w sprawie harmonizacji niektórych aspektów praw autorskich i pokrewnych
w społeczeństwie informacyjnym (Dz. U. UE.L.01.167.10), a przy tym narusza art.
21 w związku z art. 31 ust. 3 i art. 64 Konstytucji. Stanowiąc, że producenci
i importerzy kserokopiarek, skanerów i innych podobnych urządzeń
reprograficznych umożliwiających pozyskiwanie kopii całości lub części
egzemplarza opublikowanego utworu są obowiązani do uiszczania określonym
organizacjom zbiorowego zarządzania, działającym na rzecz twórców, artystów
4
wykonawców, producentów fonogramów i wideogramów oraz wydawców, opłat
w wysokości nieprzekraczającej 3% kwoty należnej z tytułu sprzedaży
wymienionych urządzeń i nośników, nakłada na producentów i importerów
urządzeń reprograficznych arbitralnie, w szczególności bez uzasadnienia
koniecznością zapewnienia właściwej ochrony praw twórców i wydawców,
obowiązek cywilnoprawny o skutkach podobnych do wywłaszczenia. Skuteczną
ochronę twórcom i wydawcom mogłyby zapewnić już środki przewidziane
w rozdziale 9 i art. 116-117 u.p.a., gdyby tylko organizacje zbiorowego zarządzania
prawami autorskimi wypracowały efektywne metody wykrywania naruszeń praw
twórców i wydawców, a władze publiczne stworzyły system zapobiegania,
wykrywania i zwalczania przestępczości przeciwko własności intelektualnej.
Nie mając osiągnięć w tym względzie, władze publiczne nie mogą skutkami swych
niepowodzeń obciążać legalnie działających przedsiębiorców: producentów
i importerów urządzeń reprograficznych.
Ta argumentacja nie przekonuje. Spowodowana rozwojem techniki szeroka
dostępność środków reprograficznych stała się czynnikiem poważnie zagrażającym
interesom majątkowym twórców i wydawców. Ustanawiając art. 20 ust. 2 pkt 2
u.p.a., ustawodawca uznał, zgodnie ze współczesnymi tendencjami, za konieczne
nałożenie na przedsiębiorców, którzy zapewniają dostęp do urządzeń ułatwiających
kopiowanie i tym samym przyczyniają do wykorzystywania na dużą skalę utworów
w ramach dozwolonego użytku osobistego, obowiązku cywilnoprawnego
przekazywania części swych przychodów za pośrednictwem określonych
organizacji zbiorowego zarządzania prawami autorskimi twórcom i wydawcom.
Przewidziane w art. 20 ust. 1 pkt 2 u.p.a. opłaty na rzecz organizacji zbiorowego
zarządzania stanowią kompensatę uszczerbku doznawanego przez twórców
i wydawców na skutek kopiowania w ramach dozwolonego użytku osobistego (art.
23 u.p.a.). W piśmiennictwie podkreśla się, że ustanowienie tych opłat
koresponduje z wyrażoną w art. 35 u.p.a. normą, według której dozwolony użytek
nie może naruszać normalnego korzystania z utworu lub godzić w słuszne interesy
twórcy. Oceniając art. 20 ust. 1 pkt 2 u.p.a. z punktu widzenia treści art. 31 ust. 3
i art. 64 Konstytucji, nie można więc uznać zawartego w nim rozwiązania za
arbitralne, nie uzasadnione, kluczowymi przy dokonywaniu tej oceny, wartościami
5
mogącymi w świetle art. 31 ust. 3 Konstytucji usprawiedliwiać ustawowe
ograniczenie konstytucyjnych wolności i praw. Jeżeli zaś chodzi o powoływany
także przez stronę pozwaną jako kryterium tej oceny art. 21 Konstytucji, to jego
ust. 1 nie może być w ogóle odniesiony do stanu faktycznego sprawy, gdyż dotyczy
on tylko własności w rozumieniu art. 140 k.c. (por. wyrok Trybunału
Konstytucyjnego z dnia 12 stycznia 1999 r., P 2/98, OTK 1999, nr 1, poz. 2, oraz
uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 30 kwietnia 1999 r.,
III CZP 61/98, OSNC 1999, nr 12, poz. 201). Nie można także uznać zakładanego
przez art. 20 ust. 2 pkt 2 u.p.a. przekazania części przychodów przez jeden
podmiot innemu podmiotowi za wywłaszczenie w rozumieniu art. 21 ust. 2
Konstytucji (por. wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 21 czerwca 2005 r.,
P 25/02, OTK-A 2005, nr 6, poz. 65).
Z kolei art. 20 ust. 4 u.p.a., nie może być, zdaniem strony pozwanej, uznany
w świetle art. 87 § 1 Konstytucji za źródło obowiązującego prawa dlatego, że
przewidując, iż uzyskana z tytułu opłat ze sprzedaży urządzeń reprograficznych
kwota przypada w połowie twórcom, a w połowie wydawcom, narusza objętą art. 2
Konstytucji zasadę przyzwoitej legislacji. Naruszenie tej zasady wynika
z możliwości różnego rozumienia terminu „wydawca”. W szczególności nie
wiadomo, czy w art. 20 ust. 4 u.p.a. chodzi tylko o wydawców, którym z mocy
ustawy przysługują prawa do utworów (art. 11 i 991
u.p.a.), czy także o wydawców,
którzy nabyli uprawnienia w drodze umowy o przeniesienie autorskich praw
majątkowych lub umowy o korzystanie z utworu.
Powyższy zarzut jest chybiony dlatego, że nie uwzględnia rzeczywistego
znaczenia art. 20 ust. 4 u.p.a., zharmonizowanego z rozwiązaniem przyjętym w art.
20 ust. 1 pkt 2 u.p.a. Artykuł 20 ust. 1 pkt 2 u.p.a. przyznaje przeciwko
producentom i importerom urządzeń reprograficznych umożliwiających kopiowanie
całości lub części egzemplarza opublikowanego utworu roszczenie o opłaty z tytułu
sprzedaży tych urządzeń nie bezpośrednio twórcom i wydawcom, lecz
organizacjom zbiorowego zarządzania działającym na rzecz twórców lub
wydawców. W konsekwencji znaczenie art. 20 ust. 4 u.p.a. sprowadza się do
określenia zakresu, w jakim roszczenie o należne opłaty przysługuje organizacji
(organizacjom) zbiorowego zarządzania działającej (działającym) na rzecz twórców,
6
a w jakim - organizacji (organizacjom) zbiorowego zarządzania działającej
(działającym) na rzecz wydawców. Kwestia podziału opłat zainkasowanych przez
organizację zbiorowego zarządzania działającą na rzecz wydawców pomiędzy
wydawców nie jest objęta regulacją art. 20 ust. 1 pkt 2 i ust. 4 u.p.a., a zatem nie
wchodzi w ogóle w materię niniejszej sprawy. Ustanowienie zasad podziału opłat
zainkasowanych na podstawie art. 20 ust. 1 pkt 2 i ust. 4 u.p.a. przez organizację
zbiorowego zarządzania działającą na rzecz wydawców jest zadaniem tej
organizacji, przewidzianym we wskazanym w art. 20 ust. 5 u.p.a. rozporządzeniu
właściwego ministra.
Ze względu na zakres sprawy bezprzedmiotowy również okazał się zarzut
niezgodności art. 20 ust. 5 u.p.a. w części dotyczącej podziału opłat z art. 2 i 92
ust. 1 Konstytucji. Zdaniem strony pozwanej, art. 20 ust. 5 u.p.a. we wspomnianej
części uprawnia organ wykonawczy do wypełnienia luki ustawowej, tj. do wydania
rozporządzenia w innym celu niż wykonanie ustawy, oraz nie zawiera wytycznych
odnoszących się do treści rozporządzenia. Jak już jednak wyjaśniono, w sprawie
nie chodzi o podział opłat zainkasowanych przez stronę powodową między
wydawców, lecz o zasądzenie tych opłat na rzecz strony powodowej jako
organizacji zbiorowego zarządzania działającej na rzecz wydawców.
Nie mogą też odnieść zamierzonego skutku pozostałe zarzuty, tj. zarzut
niezgodności art. 20 ust. 5 u.p.a. z art. 2, 45 ust. 1 i art. 92 ust. 1 Konstytucji oraz
zarzut sprzeczności § 4 pkt 2 rozp. Min.Kult. z art. 2, 45 ust. 1, art. 92 ust. 1 i –
w konsekwencji - art. 87 ust. 1 Konstytucji, a także art. 104 ust. 1 u.p.a. Zarzucana
niezgodność art. 20 ust. 5 u.p.a. z art. 2, 45 ust. 1 i art. 92 ust. 1 Konstytucji ma się
przejawiać w tym, że art. 20 ust. 5 u.p.a. upoważniając właściwego ministra do
określenia w drodze rozporządzenia organizacji zbiorowego zarządzania
uprawnionych do pobierania opłat, przyznał temu ministrowi kompetencję do
wydania rozstrzygnięcia w indywidualnej sprawie z zakresu administracji publicznej
w formie zastrzeżonej dla aktu normatywnego oraz pozbawił gwarancji
proceduralnych, w tym prawa do sądu, podmioty mające prawny interes
w kwestionowaniu zgodności tego rozstrzygnięcia z prawem. Podobnie ujęty został
zarzut sprzeczności § 4 pkt 2 rozp. Min.Kult. z art. 2, 45 ust. 1, art. 92 ust. 1 i art. 87
ust. 1 Konstytucji oraz art. 104 ust. 1 u.p.a. W uzasadnieniu tego zarzutu
7
podniesiono, że zgodnie z art. 104 ust. 2 u.p.a., podjęcie przez organizacje,
o których mowa w art. 104 ust. 1 u.p.a., działalności określonej w ustawie wymaga
zezwolenia właściwego ministra, tj. wydania przez niego odpowiedniej decyzji
administracyjnej. Zdaniem strony pozwanej, również upoważnienie do pobierania
opłat od producentów i importerów urządzeń reprograficznych powinno wymagać
zezwolenia właściwego ministra, każdy bowiem podmiot, który z woli prawodawcy
został ustanowiony dłużnikiem organizacji wymienionej w § 4 pkt 2 rozp. Min. Kult.
ma oczywisty interes prawny w ustaleniu w stosownym postępowaniu
administracyjnym, że jego domniemany wierzyciel nie ma ustawowych znamion,
które powinien mieć wierzyciel w stosunku obligacyjnym powstałym z mocy art. 20
u.p.a.
Zarzuty te nie uwzględniają szczególnych okoliczności uzasadniających
przyjęte w art. 20 ust. 5 u.p.a. rozwiązanie, zakładające upoważnienie właściwego
ministra do określenia organizacji zbiorowego zarządzania uprawnionych do
pobierania przewidzianych w art. 20 ust. 1 u.p.a. opłat w drodze rozporządzenia.
W literaturze przedmiotu wyjaśniono, że rozwiązanie to jest podyktowane specyfiką
inkasa dokonywanego przez organizacje wskazane na podstawie art. 20 ust. 5
u.p.a. Chodzi przede wszystkim o szczególny tytuł tego inkasa. Jego przedmiotem
są opłaty stanowiące rekompensatę za kopiowanie utworów, artystycznych
wykonań i nagrań w ramach dozwolonego użytku osobistego, cechą zaś
charakterystyczną konstrukcji prawnej tych opłat jest nieodnoszenie ich do sfery
prawnej konkretnych podmiotów, których utwory lub przedmioty praw pokrewnych
są wykorzystywane w ramach dozwolonego użytku osobistego, jak również brak
bezpośredniego udziału podmiotów obowiązanych do uiszczania tych opłat
w procesie kopiowania. Taka konstrukcja prawna omawianych opłat wyklucza
udzielanie organizacjom zbiorowego zarządzania zezwolenia na podstawie art. 104
ust. 2 pkt 2 u.p.a. na podjęcie działalności w zakresie „inkasowania i podziału” tych
opłat. (por. fragment uzasadnienia decyzji Ministra Kultury i Dziedzictwa
Narodowego z dnia 15 października 2001 r., DP WPA 024/153/01/ik, który
przytacza J. Błeszyński, Podział opłat od producentów i importerów urządzeń
kopiujących, „Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego” 2001, nr 12, s. 3).
8
Mając powyższe na względzie, Sąd Najwyższy oddalił skargę kasacyjną (art.
39814
k.p.c.), a kosztach postępowania kasacyjnego orzekł zgodnie z art. 98
w związku z art. 108 § 1 i art. 39821
k.p.c.
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 19 czerwca 2008 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Henryk Pietrzkowski (przewodniczący)
SSN Krzysztof Strzelczyk
SSN Kazimierz Zawada (sprawozdawca)
Protokolant Piotr Malczewski
w sprawie z powództwa Stowarzyszenia Autorów i Wydawców "P. "
przeciwko "E." S.A. o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 19 czerwca 2008 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Apelacyjnego […]
z dnia 23 sierpnia 2007 r.,
oddala skargę kasacyjną i zasądza od strony pozwanej na
rzecz strony powodowej kwotę 2700 (dwa tysiące siedemset) zł
tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia 30 kwietnia 2007 r. zasądził od prowadzącej
sprzedaż importowanych urządzeń reprograficznych Spółki Akcyjnej „E.” na rzecz
Stowarzyszenia Autorów i Wydawców „P.” kwotę 124 678,31 zł na podstawie art.
20 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (jedn.
tekst: Dz. U. 2006 r. nr 90, poz. 631 ze zm. – dalej: „u.p.a.”).
Oddalając apelację strony pozwanej wyrokiem z dnia 23 sierpnia 2007 r.,
Sąd Apelacyjny podzielił zapatrywanie Sądu Okręgowego o braku podstaw do
kwestionowania zgodności art. 20 ust. 1 pkt 2 i ust. 2-4 oraz art. 105 ust. 2 u.p.a.
z normami konstytucyjnymi. Podobny pogląd wyraził również w odniesieniu do
przepisów rozporządzenia Ministra Kultury z dnia 2 czerwca 2003 r. w sprawie
określenia kategorii urządzeń i nośników służących do utrwalania utworów oraz
opłat od tych urządzeń i nośników z tytułu ich sprzedaży przez producentów
i importerów (Dz. U. nr 105, poz. 991 – dalej: „rozp. Min. Kult.”) oraz art. 104 ust. 1
u.p.a. W konsekwencji nie było w ocenie Sądu Apelacyjnego podstaw do
przedstawienia Trybunałowi Konstytucyjnemu pytania o zgodność wskazanych
przez stronę pozwaną przepisów z określonymi przez nią normami konstytucyjnymi.
Strona pozwana skarżąc w całości wyrok Sądu Apelacyjnego jako podstawy
kasacyjne przytoczyła:
- bezpodstawne zastosowanie art. 20 ust. 1 pkt 2 u.p.a. w związku z § 4 pkt
2 rozp. Min. Kult. ze względu na sprzeczność art. 20 ust. 1 pkt 2 u.p.a. z art. 21, 31
ust. 3, art. 64 i 87 ust. 1 Konstytucji, a § 4 pkt 2 rozp. Min. Kult. z art. 2, 45, 92 ust.
1 i art. 87 ust. 1 Konstytucji oraz art. 104 ust. 1 u.p.a.,
- bezpodstawne zastosowanie art. 20 ust. 4 u.p.a. ze względu na jego
sprzeczność z art. 2 i 87 ust. 1 Konstytucji,
- nieuwzględnienie sprzeczności art. 20 ust. 5 u.p.a. z art. 2, 45 ust. 1, art. 92
ust. 1 i art. 87 ust. 1 Konstytucji,
- naruszenie art. 193 Konstytucji przez nieprzedstawienie Trybunałowi
Konstytucyjnemu pytania o zgodność określonych przez stronę pozwaną przepisów
z wskazanymi wzorcami kontroli.
3
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Jeżeli sąd poweźmie uzasadnione wątpliwości co do zgodności
z Konstytucją przepisu aktu normatywnego mającego w sprawie zastosowanie,
powinien wystąpić do Trybunału Konstytucyjnego z pytaniem na podstawie art. 193
Konstytucji (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 kwietnia 2004 r., I CK 291/03,
OSNC 2005, nr 4, poz. 71, a także postanowienie Sądu Najwyższego z dnia
29 grudnia 2006 r., I CSK 321/06, niepubl., i cytowane w nim poglądy judykatury
oraz piśmiennictwa). Sąd na podstawie art. 193 Konstytucji może również postawić
pytanie o zgodność przepisu podustawowego z ustawą lub Konstytucją - jakkolwiek
według utrwalonego w orzecznictwie poglądu, każdy sąd jest w zasadzie już sam
uprawniony do oceny, czy przepisy rozporządzenia mogącego mieć zastosowanie
w sprawie nie są sprzeczne z ustawą lub Konstytucją (por. uchwała Sądu
Najwyższego z dnia 28 lutego 2008 r., III CZP 151/07, Biul. SN 2008, nr 2, s. 13).
Nie ulega przy tym wątpliwości, że art. 193 Konstytucji dotyczy także Sądu
Najwyższego, gdy od oceny zgodności, o której mowa w tym przepisie, zależy
rozstrzygnięcie skargi kasacyjnej.
Wysuwane przez stronę pozwaną wątpliwości co do zgodności określonych
w skardze kasacyjnej przepisów z wskazanymi w niej normami konstytucyjnymi
oraz ustawowymi są jednak nietrafne, a częściowo nawet bezprzedmiotowe, czyli
bez znaczenia dla rozstrzygnięcie sprawy.
Strona pozwana kwestionując możliwość uznania art. 20 ust. 1 pkt 2 u.p.a.
za źródło powszechnie obowiązującego prawa (art. 87 ust. 1 Konstytucji) twierdzi,
że przepis ten nie jest niezbędny do dostosowania prawa polskiego do wymagań
Dyrektywy 2001/29 WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 22 maja 2001 r.
w sprawie harmonizacji niektórych aspektów praw autorskich i pokrewnych
w społeczeństwie informacyjnym (Dz. U. UE.L.01.167.10), a przy tym narusza art.
21 w związku z art. 31 ust. 3 i art. 64 Konstytucji. Stanowiąc, że producenci
i importerzy kserokopiarek, skanerów i innych podobnych urządzeń
reprograficznych umożliwiających pozyskiwanie kopii całości lub części
egzemplarza opublikowanego utworu są obowiązani do uiszczania określonym
organizacjom zbiorowego zarządzania, działającym na rzecz twórców, artystów
4
wykonawców, producentów fonogramów i wideogramów oraz wydawców, opłat
w wysokości nieprzekraczającej 3% kwoty należnej z tytułu sprzedaży
wymienionych urządzeń i nośników, nakłada na producentów i importerów
urządzeń reprograficznych arbitralnie, w szczególności bez uzasadnienia
koniecznością zapewnienia właściwej ochrony praw twórców i wydawców,
obowiązek cywilnoprawny o skutkach podobnych do wywłaszczenia. Skuteczną
ochronę twórcom i wydawcom mogłyby zapewnić już środki przewidziane
w rozdziale 9 i art. 116-117 u.p.a., gdyby tylko organizacje zbiorowego zarządzania
prawami autorskimi wypracowały efektywne metody wykrywania naruszeń praw
twórców i wydawców, a władze publiczne stworzyły system zapobiegania,
wykrywania i zwalczania przestępczości przeciwko własności intelektualnej.
Nie mając osiągnięć w tym względzie, władze publiczne nie mogą skutkami swych
niepowodzeń obciążać legalnie działających przedsiębiorców: producentów
i importerów urządzeń reprograficznych.
Ta argumentacja nie przekonuje. Spowodowana rozwojem techniki szeroka
dostępność środków reprograficznych stała się czynnikiem poważnie zagrażającym
interesom majątkowym twórców i wydawców. Ustanawiając art. 20 ust. 2 pkt 2
u.p.a., ustawodawca uznał, zgodnie ze współczesnymi tendencjami, za konieczne
nałożenie na przedsiębiorców, którzy zapewniają dostęp do urządzeń ułatwiających
kopiowanie i tym samym przyczyniają do wykorzystywania na dużą skalę utworów
w ramach dozwolonego użytku osobistego, obowiązku cywilnoprawnego
przekazywania części swych przychodów za pośrednictwem określonych
organizacji zbiorowego zarządzania prawami autorskimi twórcom i wydawcom.
Przewidziane w art. 20 ust. 1 pkt 2 u.p.a. opłaty na rzecz organizacji zbiorowego
zarządzania stanowią kompensatę uszczerbku doznawanego przez twórców
i wydawców na skutek kopiowania w ramach dozwolonego użytku osobistego (art.
23 u.p.a.). W piśmiennictwie podkreśla się, że ustanowienie tych opłat
koresponduje z wyrażoną w art. 35 u.p.a. normą, według której dozwolony użytek
nie może naruszać normalnego korzystania z utworu lub godzić w słuszne interesy
twórcy. Oceniając art. 20 ust. 1 pkt 2 u.p.a. z punktu widzenia treści art. 31 ust. 3
i art. 64 Konstytucji, nie można więc uznać zawartego w nim rozwiązania za
arbitralne, nie uzasadnione, kluczowymi przy dokonywaniu tej oceny, wartościami
5
mogącymi w świetle art. 31 ust. 3 Konstytucji usprawiedliwiać ustawowe
ograniczenie konstytucyjnych wolności i praw. Jeżeli zaś chodzi o powoływany
także przez stronę pozwaną jako kryterium tej oceny art. 21 Konstytucji, to jego
ust. 1 nie może być w ogóle odniesiony do stanu faktycznego sprawy, gdyż dotyczy
on tylko własności w rozumieniu art. 140 k.c. (por. wyrok Trybunału
Konstytucyjnego z dnia 12 stycznia 1999 r., P 2/98, OTK 1999, nr 1, poz. 2, oraz
uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 30 kwietnia 1999 r.,
III CZP 61/98, OSNC 1999, nr 12, poz. 201). Nie można także uznać zakładanego
przez art. 20 ust. 2 pkt 2 u.p.a. przekazania części przychodów przez jeden
podmiot innemu podmiotowi za wywłaszczenie w rozumieniu art. 21 ust. 2
Konstytucji (por. wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 21 czerwca 2005 r.,
P 25/02, OTK-A 2005, nr 6, poz. 65).
Z kolei art. 20 ust. 4 u.p.a., nie może być, zdaniem strony pozwanej, uznany
w świetle art. 87 § 1 Konstytucji za źródło obowiązującego prawa dlatego, że
przewidując, iż uzyskana z tytułu opłat ze sprzedaży urządzeń reprograficznych
kwota przypada w połowie twórcom, a w połowie wydawcom, narusza objętą art. 2
Konstytucji zasadę przyzwoitej legislacji. Naruszenie tej zasady wynika
z możliwości różnego rozumienia terminu „wydawca”. W szczególności nie
wiadomo, czy w art. 20 ust. 4 u.p.a. chodzi tylko o wydawców, którym z mocy
ustawy przysługują prawa do utworów (art. 11 i 991
u.p.a.), czy także o wydawców,
którzy nabyli uprawnienia w drodze umowy o przeniesienie autorskich praw
majątkowych lub umowy o korzystanie z utworu.
Powyższy zarzut jest chybiony dlatego, że nie uwzględnia rzeczywistego
znaczenia art. 20 ust. 4 u.p.a., zharmonizowanego z rozwiązaniem przyjętym w art.
20 ust. 1 pkt 2 u.p.a. Artykuł 20 ust. 1 pkt 2 u.p.a. przyznaje przeciwko
producentom i importerom urządzeń reprograficznych umożliwiających kopiowanie
całości lub części egzemplarza opublikowanego utworu roszczenie o opłaty z tytułu
sprzedaży tych urządzeń nie bezpośrednio twórcom i wydawcom, lecz
organizacjom zbiorowego zarządzania działającym na rzecz twórców lub
wydawców. W konsekwencji znaczenie art. 20 ust. 4 u.p.a. sprowadza się do
określenia zakresu, w jakim roszczenie o należne opłaty przysługuje organizacji
(organizacjom) zbiorowego zarządzania działającej (działającym) na rzecz twórców,
6
a w jakim - organizacji (organizacjom) zbiorowego zarządzania działającej
(działającym) na rzecz wydawców. Kwestia podziału opłat zainkasowanych przez
organizację zbiorowego zarządzania działającą na rzecz wydawców pomiędzy
wydawców nie jest objęta regulacją art. 20 ust. 1 pkt 2 i ust. 4 u.p.a., a zatem nie
wchodzi w ogóle w materię niniejszej sprawy. Ustanowienie zasad podziału opłat
zainkasowanych na podstawie art. 20 ust. 1 pkt 2 i ust. 4 u.p.a. przez organizację
zbiorowego zarządzania działającą na rzecz wydawców jest zadaniem tej
organizacji, przewidzianym we wskazanym w art. 20 ust. 5 u.p.a. rozporządzeniu
właściwego ministra.
Ze względu na zakres sprawy bezprzedmiotowy również okazał się zarzut
niezgodności art. 20 ust. 5 u.p.a. w części dotyczącej podziału opłat z art. 2 i 92
ust. 1 Konstytucji. Zdaniem strony pozwanej, art. 20 ust. 5 u.p.a. we wspomnianej
części uprawnia organ wykonawczy do wypełnienia luki ustawowej, tj. do wydania
rozporządzenia w innym celu niż wykonanie ustawy, oraz nie zawiera wytycznych
odnoszących się do treści rozporządzenia. Jak już jednak wyjaśniono, w sprawie
nie chodzi o podział opłat zainkasowanych przez stronę powodową między
wydawców, lecz o zasądzenie tych opłat na rzecz strony powodowej jako
organizacji zbiorowego zarządzania działającej na rzecz wydawców.
Nie mogą też odnieść zamierzonego skutku pozostałe zarzuty, tj. zarzut
niezgodności art. 20 ust. 5 u.p.a. z art. 2, 45 ust. 1 i art. 92 ust. 1 Konstytucji oraz
zarzut sprzeczności § 4 pkt 2 rozp. Min.Kult. z art. 2, 45 ust. 1, art. 92 ust. 1 i –
w konsekwencji - art. 87 ust. 1 Konstytucji, a także art. 104 ust. 1 u.p.a. Zarzucana
niezgodność art. 20 ust. 5 u.p.a. z art. 2, 45 ust. 1 i art. 92 ust. 1 Konstytucji ma się
przejawiać w tym, że art. 20 ust. 5 u.p.a. upoważniając właściwego ministra do
określenia w drodze rozporządzenia organizacji zbiorowego zarządzania
uprawnionych do pobierania opłat, przyznał temu ministrowi kompetencję do
wydania rozstrzygnięcia w indywidualnej sprawie z zakresu administracji publicznej
w formie zastrzeżonej dla aktu normatywnego oraz pozbawił gwarancji
proceduralnych, w tym prawa do sądu, podmioty mające prawny interes
w kwestionowaniu zgodności tego rozstrzygnięcia z prawem. Podobnie ujęty został
zarzut sprzeczności § 4 pkt 2 rozp. Min.Kult. z art. 2, 45 ust. 1, art. 92 ust. 1 i art. 87
ust. 1 Konstytucji oraz art. 104 ust. 1 u.p.a. W uzasadnieniu tego zarzutu
7
podniesiono, że zgodnie z art. 104 ust. 2 u.p.a., podjęcie przez organizacje,
o których mowa w art. 104 ust. 1 u.p.a., działalności określonej w ustawie wymaga
zezwolenia właściwego ministra, tj. wydania przez niego odpowiedniej decyzji
administracyjnej. Zdaniem strony pozwanej, również upoważnienie do pobierania
opłat od producentów i importerów urządzeń reprograficznych powinno wymagać
zezwolenia właściwego ministra, każdy bowiem podmiot, który z woli prawodawcy
został ustanowiony dłużnikiem organizacji wymienionej w § 4 pkt 2 rozp. Min. Kult.
ma oczywisty interes prawny w ustaleniu w stosownym postępowaniu
administracyjnym, że jego domniemany wierzyciel nie ma ustawowych znamion,
które powinien mieć wierzyciel w stosunku obligacyjnym powstałym z mocy art. 20
u.p.a.
Zarzuty te nie uwzględniają szczególnych okoliczności uzasadniających
przyjęte w art. 20 ust. 5 u.p.a. rozwiązanie, zakładające upoważnienie właściwego
ministra do określenia organizacji zbiorowego zarządzania uprawnionych do
pobierania przewidzianych w art. 20 ust. 1 u.p.a. opłat w drodze rozporządzenia.
W literaturze przedmiotu wyjaśniono, że rozwiązanie to jest podyktowane specyfiką
inkasa dokonywanego przez organizacje wskazane na podstawie art. 20 ust. 5
u.p.a. Chodzi przede wszystkim o szczególny tytuł tego inkasa. Jego przedmiotem
są opłaty stanowiące rekompensatę za kopiowanie utworów, artystycznych
wykonań i nagrań w ramach dozwolonego użytku osobistego, cechą zaś
charakterystyczną konstrukcji prawnej tych opłat jest nieodnoszenie ich do sfery
prawnej konkretnych podmiotów, których utwory lub przedmioty praw pokrewnych
są wykorzystywane w ramach dozwolonego użytku osobistego, jak również brak
bezpośredniego udziału podmiotów obowiązanych do uiszczania tych opłat
w procesie kopiowania. Taka konstrukcja prawna omawianych opłat wyklucza
udzielanie organizacjom zbiorowego zarządzania zezwolenia na podstawie art. 104
ust. 2 pkt 2 u.p.a. na podjęcie działalności w zakresie „inkasowania i podziału” tych
opłat. (por. fragment uzasadnienia decyzji Ministra Kultury i Dziedzictwa
Narodowego z dnia 15 października 2001 r., DP WPA 024/153/01/ik, który
przytacza J. Błeszyński, Podział opłat od producentów i importerów urządzeń
kopiujących, „Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego” 2001, nr 12, s. 3).
8
Mając powyższe na względzie, Sąd Najwyższy oddalił skargę kasacyjną (art.
39814
k.p.c.), a kosztach postępowania kasacyjnego orzekł zgodnie z art. 98
w związku z art. 108 § 1 i art. 39821
k.p.c.