Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 24 czerwca 2008 r.
I BU 19/07
Jedyne ograniczenie, jakie wynika z art. 7 pkt 9 ustawy z dnia 17 grudnia
1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jedno-
lity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.), to ograniczenie okresu nie-
składkowego do wymiaru wynikającego z programu nauczania. Do tego okresu
- z ograniczeniem do wymiaru wynikającego z programu nauczania oraz z wyłą-
czeniem okresów, które w myśl art. 11 wskazanej ustawy zbiegają się z okre-
sami składkowymi - wliczyć można każdy odbyty okres nauki w szkole wyższej,
niezależnie od jego umiejscowienia w czasie, pod warunkiem, że: 1) jest to na-
uka na jednym kierunku studiów, 2) nauka została ukończona.
Przewodniczący SSN Romualda Spyt (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Katarzyna Gonera, Roman Kuczyński.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 24 czerwca
2008 r. sprawy z odwołania Wiesława N. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Spo-
łecznych-Oddziałowi w O. o wysokość emerytury, na skutek skargi organu rentowego
o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia - wyroku Sądu
Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 12 grudnia 2006 r. [...]
o d d a l i ł skargę.
U z a s a d n i e n i e
Pozwany Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w O. wniósł skargę o
stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego wyroku Sądu Apelacyjnego-
Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku z dnia 12 grudnia 2006 r. [...],
z odwołania Wiesława N. od decyzji organu rentowego ustalającej wysokość emery-
tury wnioskodawcy - w części objętej pkt II wyroku. Wyrokiem tym Sąd Apelacyjny
uchylił wyrok Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Olsztynie
i umorzył postępowanie w części dotyczącej nieuwzględnienia w wysokości emerytu-
2
ry wnioskodawcy 6 miesięcy okresów nieskładkowych (pkt I) oraz zmienił wyrok w
ten sposób, że do ustalenia wysokości emerytury wnioskodawcy uwzględnił 66 mie-
sięcy nieskładkowych (w pkt II).
W pisemnych motywach rozstrzygnięcia Sąd Apelacyjny wskazał, że nie zga-
dza się ze stanowiskiem Sądu Okręgowego, który nie znalazł podstaw faktycznych i
prawnych do zaliczenia wnioskodawcy - jako okresu nieskładkowego - okresu nauki
w szkole wyższej ponad uwzględnione przez organ rentowy 3 lata i 8 miesięcy. Po-
wołał się na treść art. 7 pkt 9 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i ren-
tach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39,
poz. 353 ze zm.) i stwierdził, że na jego podstawie należy zaliczyć wnioskodawcy
okres odbywania studiów w wymiarze 5 lat, bowiem tyle one trwały programowo.
Wnioskodawca rozpoczął studia w Akademii Górniczo - Hutniczej w Krakowie w dniu
1 października 1963 r., a obrona pracy dyplomowej odbyła się w dniu 16 paździer-
nika 1973 r. W tych latach przypadały okresy, w których wnioskodawca nie był za-
trudniony na podstawie umowy o pracę, jak też nie podlegał żadnemu innemu ubez-
pieczeniu społecznemu, tj. okresy od 18 lutego 1968 r. do 30 czerwca 1970 r. oraz
od 29 sierpnia 1970 r. do 31 lipca 1972 r. Nie ma więc przeszkód, aby okres nauki w
szkole wyższej zaliczyć w wymiarze 5 lat - biorąc pod uwagę zaliczone już przez or-
gan rentowy 3 lata, 8 miesięcy i 3 dni. Stwierdził też, że umorzenie postępowania w
pkt I na podstawie art. 47713
k.p.c. i art. 386 § 3 k.p.c. nastąpiło dlatego, że pozwany
uwzględnił w wysokości emerytury 6 miesięcy nieskładkowych.
Jako podstawę skargi wskazano naruszenie prawa materialnego - art. 7 pkt 9
ustawy o emeryturach i rentach z FUS, poprzez zaliczenie okresu nauki w wymiarze
wyższym niż wynikający z programu nauczania, art. 11 powyższej ustawy, poprzez
jego błędną wykładnię prowadzącą do podwójnego zaliczenia tych samych okresów -
raz jako składkowych, drugi raz jako nieskładkowych.
Skarżący wskazał, że zaskarżone orzeczenie jest niezgodne z przepisem art.
7 pkt 9 w związku z art. 11 w związku z art. 53 ust. 1 pkt 3 ustawy o emeryturach i
rentach z FUS. Podkreślił, że na skutek naruszenia wskazanych wyżej przepisów
prawa materialnego doszło do nieuzasadnionego uwzględnienia 16 miesięcy okre-
sów nieskładkowych przy ustaleniu wysokości emerytury wnioskodawcy. Uprawdo-
podabniając szkodę stwierdził, że emerytura wnioskodawcy z tego powodu wzrosła o
kwotę 28,81 zł miesięcznie, a tym samym doszło do nieuzasadnionego uszczuplenia
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, którego dysponentem jest na mocy art. 51 ust.
3
2 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (jed-
nolity tekst: Dz.U. z 2007 r. Nr 11, poz. 74 ze zm.) Zakład Ubezpieczeń Społecznych.
Pozwany wyrównał już emeryturę wnioskodawcy za okres od 1 kwietnia 2006 r. do
30 września 2007 r. i wypłacił z tego tytułu kwotę 518,58 zł.
Skarżący wywiódł, że wzruszenie zaskarżonego wyroku w drodze innych
środków prawnych nie było i nie jest możliwe. Z uwagi na wartość przedmiotu za-
skarżenia, niższą niż 10.000 zł, skarga kasacyjna była w niniejszej sprawie niedo-
puszczalna. Nie ma też podstaw do wznowienia postępowania, bowiem nie zacho-
dzą żadne ustawowe przesłanki restytucyjne.
W konkluzji skargi wniesiono o stwierdzenie, że zaskarżony wyrok jest nie-
zgodny z prawem.
Uzasadniając skargę pozwany stwierdził, że studia ukończone przez wniosko-
dawcę trwały programowo 5 lat, zatem rozpatrzeniu mógł podlegać wyłącznie okres
od 1 października 1963 r. (dzień rozpoczęcia studiów) do 30 września 1968 r. Sta-
nowisko takie wywiódł z poglądu Sądu Najwyższego przedstawionego w wyroku z
dnia 3 lutego 1994 r., II URN 55/93 (OSNCP 1994 nr 7-8, poz. 164), wyrażonego na
tle nieobowiązującego już, ale mającego analogiczną treść jak art. 7 pkt 9 ustawy o
emeryturach i rentach z FUS, art. 4 ust. 1 pkt 10 ustawy z dnia 17 października 1991
r. o rewaloryzacji emerytur i rent, o zasadach ustalania emerytur i rent oraz o zmianie
niektórych ustaw (Dz.U. Nr 104, poz. 450 ze zm.). Cytując to stanowisko, stwierdził,
że niedopuszczalne jest ustalenie okresu nieskładkowego w wymiarze odpowiadają-
cym faktycznemu okresowi nauki, tj. od daty jej faktycznego rozpoczęcia do daty
obrony pracy dyplomowej wówczas, gdy miało miejsce powtarzanie roku nauki lub
gdy obrona pracy dyplomowej nastąpiła po zakończeniu ostatniego roku akademic-
kiego - semestru objętego programem studiów.
Z powyższego okresu pozwany uwzględnił okres od 1 października 1963 r. do
28 lutego 1964 r. okres od 1 lipca 1964 r. do 22 czerwca 1967 r. (decyzja z dnia 23
marca 2006 r.) - razem 3 lata, 3 miesiące i 22 dni oraz okres od 18 lutego 1968 r. do
30 czerwca 1968 r., okres od 11 sierpnia 1968 r. do 30 września 1968 r. (decyzja z
dnia 7 czerwca 2006 r.) - razem 6 miesięcy i 3 dni. Zatem okres nieskładkowy z ty-
tułu studiów wyższych zaliczony przez pozwanego wynosił 3 lata, 9 miesięcy,
uwzględniając zaś pozostałe okresy nieskładkowe - cały okres nieskładkowy wyniósł
4 lata i 2 miesiące. Nie zostały natomiast uwzględnione okresy, które pokrywały się z
zatrudnieniem wnioskodawcy na podstawie umowy o pracę, tj. okres od 1 marca
4
1964 r. do 30 lipca 1964 r., od 23 czerwca 1967 r. do 17 lutego 1968 r. oraz od 1
lipca 1968 r. do 10 sierpnia 1968 r., bowiem zgodnie z art. 11 ustawy o emeryturach i
rentach z FUS, jeżeli okresy składkowe i nieskładkowe zbiegają się w czasie, przy
ustalaniu prawa do świadczeń określonych w ustawie uwzględnia się okres korzyst-
niejszy. Te ostatnie okresy uwzględnione zostały jako korzystniejsze okresy skład-
kowe. Uwzględnione przez Sąd Apelacyjny okresy od 18 lutego 1968 r. do 30
czerwca 1970 r. oraz od 29 sierpnia 1970 r. do 31 lipca 1972 r. spowodowały zali-
czenie okresu nauki w szkole wyższej w wymiarze 6 lat i 4 miesięcy - wbrew przepi-
sowi art. 7 pkt 9 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Ponadto skarżący wskazał,
że uwadze Sądu Apelacyjnego umknęło to, iż okres od 1 lipca 1968 r. do 10 sierpnia
1968 r. został uwzględniony jako okres składkowy.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego wyroku, zawie-
rająca wszystkie obligatoryjne elementy konstrukcyjne wskazane w przepisie art.
4245
§ 1 k.p.c., nie ma uzasadnionych podstaw. Przede wszystkim chybiony jest po-
gląd skarżącego, stanowiący podstawę zarzucanych naruszeń, polegający na twier-
dzeniu, że zgodnie z art. 7 pkt 9 ustawy o emeryturach i rentach FUS przy zaliczaniu
okresu nauki w szkole wyższej rozpatrzeniu podlega jedynie okres przypadający od
dnia rozpoczęcia nauki do dnia, w którym studia powinny być ukończone - zgodnie z
programem nauczania. Innymi słowy, skarżący wyszedł z błędnego założenia, iż w
niniejszej sprawie należy brać pod uwagę wyłącznie okres 1 października 1963 r.
(dzień rozpoczęcia studiów) do 30 września 1968 r. (dzień zakończenia studiów
zgodnie z programem nauczania). W myśl art. 7 pkt 9 ustawy o emeryturach i ren-
tach z FUS okresem nieskładkowym jest okres nauki w szkole wyższej na jednym
kierunku, pod warunkiem ukończenia tej nauki, w wymiarze określonym w programie
studiów. Z przepisu tego nie wynika, aby zakreślał on ramy czasowe - od dnia rozpo-
częcia studiów do dnia, w którym - wedle programu nauczania - nauka miała się za-
kończyć. Jedyne ograniczenie, jakie z niego wynika, to ograniczenie tego okresu nie-
składkowego do wymiaru wynikającego z programu nauczania. Zatem do tego
okresu wliczyć można każdy odbyty okres nauki w szkole wyższej (niezależnie od
jego umiejscowienia w czasie), pod warunkiem, że 1) jest to nauka na jednym kie-
runku studiów, 2) nauka została ukończona - z ograniczeniem do wymiaru wynikają-
5
cego z programu nauczania i oczywiście z wyłączeniem okresów, które w myśl art.
11 powyższej ustawy zbiegają się z okresami składkowymi.
Wbrew twierdzeniom skarżącego, takie właśnie rozumienie przepisu art. 4 ust.
1 pkt 10 ustawy z dnia 17 października 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent, o za-
sadach ustalania emerytur i rent oraz o zmianie niektórych ustaw - o brzmieniu
zbieżnym z treścią art. 7 pkt 9 ustawy o emeryturach i rentach z FUS - przedstawił
Sąd Najwyższy we wskazywanym w skardze wyroku w sprawie II URN 55/93.
Umknęło uwadze skarżącego, że przywołane przez niego tezy wyroku, odnoszone
do stanu faktycznego tamtej konkretnej sprawy, mają zupełnie inny wydźwięk, niż
sugeruje się w skardze. Mianowicie, w tamtej sprawie przedmiotem rozważań było
to, czy mimo faktycznego skrócenia okresu studiów (obrona pracy dyplomowej miała
miejsce w czasie trwania roku akademickiego) należy ten okres zaliczyć w wymiarze
wynikającym z programu nauczania. Sąd Najwyższy opowiedział się za tym, że do
okresu składkowego należy zaliczyć cały okres nauki przewidziany programem na-
uczania. Stąd też tezę Sądu Najwyższego, że „przepis ten nie pozwala na zindywi-
dualizowanie tego wymiaru zarówno wówczas, gdy ukończenie nauki nastąpiło po
upływie okresu przewidzianego programem studiów, jak również, gdy uzyskanie dy-
plomu nastąpiło przed upływem tego okresu”, należy rozumieć w ten sposób, że jeśli
studia na jednym kierunku zostały ukończone, to okres tych studiów podlega zalicze-
niu do okresów nieskładkowych zawsze w wymiarze wynikającym z programu na-
uczania (przykładowo, jeśli studia trwają pięć lat, to zarówno ten, kto je ukończył
wcześniej jak i ten, kto studiował dłużej, powinien mieć uwzględnione przy ustalaniu
prawa do świadczenia oraz jego wysokości 5 lat okresów nieskładkowych).
Nie ma też znaczenia to, iż Sąd Apelacyjny - ustalając okresy nauki - brał pod
uwagę okres od 1 lipca 1968 r. do 10 sierpnia 1968 r., uwzględniony przez pozwane-
go jako składkowy. Co więcej, Sąd Apelacyjny wskazał także na okresy: od 18 lutego
1968 r. do 30 czerwca 1968 r. i od 11 sierpnia 1968 r. do 30 września 1968 r., które
zostały już uwzględnione w decyzji z dnia 7 czerwca 2006 r. Jednakże pozostały
okres - od października 1968 r. do 30 czerwca 1970 r., a także od 29 sierpnia 1970 r.
do 31 lipca 1972 r., niepokrywający się ani z okresami składkowymi, ani z innymi
okresami nieskładkowymi, wynosi znacznie więcej niż zaliczone 16 miesięcy nie-
składkowych.
Nie jest też uzasadniony zarzut, że w rzeczywistości Sąd Apelacyjny przyjął 6
lat i 4 miesiące nauki w szkole wyższej zamiast 5 lat. W decyzji z dnia 23 marca
6
2006 r. uwzględniono okres studiów przypadający w okresie od 1 października 1963
r. do 28 lutego 1964 r. oraz od 31 lipca 1964 r. (nie jak błędnie wskazano w skardze
od 1 lipca 1964 r.) do 22 czerwca 1967 r. - razem 3 lata, 3 miesiące i 21 dni (vide:
raport ustalenia uprawnień do świadczenia z dnia 23 marca 2006 r. [...]). W kolejnej
decyzji z dnia 7 czerwca 2006 r. uwzględniono okresy od 18 lutego 1968 r. do 30
czerwca 1968 r. oraz od 11 sierpnia 1968 r. do 30 września 1968 r. - razem 6 mie-
sięcy i 3 dni (vide: raport ustalenia uprawnień do świadczenia z dnia 7 czerwca 2006
r. [...]). Wynika stąd zatem, że organ rentowy uwzględnił jako okres nieskładkowy
(okres studiów) 3 lata, 9 miesięcy i 24 dni. Pozostał zatem do uzupełnienia do 5 lat -
1 rok, 2 miesiące i 6 dni, co oczywiście daje mniej niż 16 miesięcy, bo 14 miesięcy i 6
dni. Jednakże istotne znaczenie ma to, że ostatecznie na mocy wyroku Sądu Apela-
cyjnego z dnia 12 grudnia 2006 r. pozwany był obowiązany uwzględnić 66 miesięcy
okresów nieskładkowych, a więc także inne okresy nieskładkowe niż studia (to że
takie okresy istniały przyznane zostało w treści skargi). Z raportu ustalenia uprawnień
do świadczenia z dnia 7 czerwca 2006 r. wynika, że wszystkie okresy nieskładkowe
wynoszą 4 lata, 2 miesiące i 19 dni. Odjąwszy uznane przez organ rentowy 3 lata, 9
miesięcy i 24 dni okresu nauki w szkole wyższej, pozostaje 4 miesiące i 25 dni in-
nych okresów nieskładkowych. Zatem łączny okres nieskładkowy wynosi - 5 lat stu-
diów (60 miesięcy), 4 miesiące i 25 dni - razem, z uwzględnieniem treści art. 53 ust.
2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS (przy obliczaniu emerytury okresy składko-
we i nieskładkowe ustala się z uwzględnieniem pełnych miesięcy) - 64 miesiące.
Mimo wskazanego wyżej uchybienia skarga organu rentowego nie może zo-
stać uwzględniona, bowiem sformułowany w niej zarzut naruszenia art. 7 pkt 9 oraz
art. 53 ust. 1 pkt 3 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, poprzez zaliczenie okresu
nauki w wymiarze wyższym niż odpowiadający programowi nauczania nie jest oparty
na przedstawionym wyżej matematycznym rozliczeniu okresów nieskładkowych, lecz
na interpretacji tych przepisów poddającej krytyce wykładnię dokonaną przez Sąd
Apelacyjny, a w konsekwencji, wynika z faktu negowania możliwości zaliczenia
ubezpieczonemu do okresów nieskładkowych okresów studiów przypadających po
dniu 30 września 1968 r., czyli po dacie programowego a nie faktycznego zakończe-
nia nauki w szkole wyższej. Również w tym kierunku idzie argumentacja skargi uza-
sadniająca, dlaczego zaskarżony wyrok jest niezgodny z tymi przepisami. Tymcza-
sem zgodnie z art. 42410
k.p.c. Sąd Najwyższy rozpoznaje skargę w granicach za-
skarżenia oraz w granicach podstaw.
7
Jeśli zaś chodzi o uchybienie art. 11 powyższej ustawy, które miało prowadzić
- według skarżącego - do podwójnego zaliczenia tych samych okresów - raz jako
składkowych drugi raz jako nieskładkowych, to zarzut ten nie znalazł potwierdzenia.
Mając na uwadze powyższe Sąd Najwyższy na mocy art. 42411
§ 1 k.p.c.
orzekł jak w sentencji wyroku.
========================================