Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CZP 46/08
POSTANOWIENIE
Dnia 25 czerwca 2008 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Gerard Bieniek (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Marian Kocon
SSN Katarzyna Tyczka-Rote
w sprawie z powództwa I. G.
przeciwko Gminie K.
o zapłatę,
na posiedzeniu jawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 25 czerwca 2008 r.,
na skutek zagadnienia prawnego przedstawionego
przez Sąd Okręgowy w K.
postanowieniem z dnia 31 stycznia 2008 r., sygn. akt [...],
"Czy art. 18 ust. 5 ustawy z dnia 21 czerwca 2001 r. o ochronie
praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie kodeksu
cywilnego (Dz.U. 05.31.266 ze zm.), stanowiący podstawę
dochodzenia roszczeń odszkodowawczych przysługujących
właścicielowi nieruchomości przeciwko gminie i odsyłający w tym
zakresie wyłącznie do regulacji zawartej w art. 417 k.c., daje
podstawę do takiego zawężenia pojęcia szkody w mieniu, które
prowadzi do uznania, że szkodą jest tylko taki uszczerbek
majątkowy, który bezpośrednio wiąże się z lokalem zajmowanym
przez osobę posiadającą ustalone prawo do lokalu socjalnego ?"
odmawia podjęcia uchwały.
2
Uzasadnienie
Przedstawione do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne powstało przy
rozpatrywaniu przez Sąd Okręgowy w K. apelacji powódki – I. G. od wyroku Sądu
Rejonowego w K. z dnia 16 maja 2007 r., sygn. akt [...]. Przedmiotem postępowania
było przede wszystkim zawarte w pozwie z dnia 8 stycznia 2007 r. żądanie
zasądzenia od Gminy K. odszkodowania w kwocie 2.922 zł miesięcznie za okres od
stycznia 2007 r. do dnia opróżnienia lokalu przez M. M. wraz z małoletnimi dziećmi
A. M. i D. M. Do pozwu załączono m.in. kserokopię prawomocnego wyroku
dotyczącego eksmisji w/w osób z lokalu położonego w K. przy ul. S. [...] nr 5.
Wskazano, iż wymienione osoby nie uiszczają odszkodowania za zajmowany lokal,
a pozwana gmina nie dostarcza im lokalu socjalnego. W uzasadnieniu pozwu
powódka wskazała zarazem, iż jest właścicielką nieruchomości lokalowej numer 2
położonej w K. przy ul. S.[..]. Nieruchomość jest położona zatem w tym samym
budynku, w którym znajduje się lokal numer 5. Opuszczenie lokalu nr 5 przez M.
M. i jej małoletnie dzieci umożliwiłoby powódce zamieszkanie w nim i wynajęcie
lokalu nr 2 na cele zawiązane z działalnością gospodarczą. Kwota której powódka
domaga się w pozwie stanowi równowartość tego, co powódka uzyskałaby
miesięcznie, gdyby wynajęła lokal numer 2 podmiotowi, którego pismo o
zainteresowaniu wynajęciem lokalu załączyła do pozwu.
Wyrokiem z dnia 26 maja 2007 r. Sąd Rejonowy oddalił powództwo. W
uzasadnieniu Sąd wskazał, iż żądane na podstawie art 18 ust. 5 ustawy z dnia
21.06.2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o
zmianie Kodeksu cywilnego (Dz.U. z 2005 r. Nr 31, poz. 266 ze zm.)
odszkodowanie nie może być uznane za świadczenie okresowe, a tym samym nie
może być dochodzone na przyszłość, skoro niemożliwym jest ustalenie wysokości
szkody na przyszłość. Nie można bowiem ustalić na przyszłość, czy zaistnieje
zdarzenie powodujące szkodę i czy w związku z tym powstanie szkoda i w jakiej
wysokości. Roszczenie za okres od 8 stycznia 2007 r. do dnia wyroku nie jest
wprawdzie roszczeniem na przyszłość (art. 316 § 1 k.p.c.), lecz podlega oddaleniu
z braku wykazania poniesienia szkody przez powódkę z powodu niewykonania
przez pozwaną gminę obowiązku dostarczenia lokalu. Sąd podkreślił ponadto, iż
3
powódka nie wykazała, aby podjęła starania mające na celu wyegzekwowanie od
lokatorki odszkodowania dotyczącego lokalu numer 5.
Wyrok ten powódka zaskarżyła apelacją. W toku jej rozpatrywania Sąd
Okręgowy przedstawił Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienie
prawne budzące wątpliwości o treści sformułowanej w sentencji postanowienia.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
1. Sąd Najwyższy rozstrzygając przedstawione zagadnienie prawne
w pierwszej kolejności bada, czy spełnione zostały przesłanki do podjęcia
uchwały. Antycypując dalsze rozważania stwierdzić nalełzy, że w niniejszej sprawie
przesłanki te nie zostały spełnione. Wynika to z następujących przyczyn:
Po pierwsze, samo zagadnienie prawne przedstawione do rozstrzygnięcia
nie zostało ujęte w sposób prawidłowy. Jego treść wskazuje bowiem
jednoznacznie, że powzięte przez Sąd Okręgowy wątpliwości odnoszą się do
pojęcia szkody na tle odpowiedzialności uregulowanej w art. 18 ust. 5 ustawy z dnia
21.06.2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy
i o zmianie Kodeksu Cywilnego (Dz.U. z 2005 r. Nr 31, poz. 266 ze zm.) w związku
z art. 417 § 1 k.c. W rzeczywistości przedmiotem zainteresowania Sądu
Okręgowego jest kwestia związku przyczynowego między zaniechaniem
dostarczenia lokalu socjalnego przez gminę a szkodą. W istocie chodzi bowiem
o to, czy normalnym następstwem bezczynności gminy jest w myśl art. 361 § 1 k.c.
– jedynie szkoda, która bezpośrednio wiąże się z lokalem zajmowanym przez
osobę posiadającą ustawowe prawo do lokalu socjalnego (czyli szkoda w postaci
czynszu najmu tego lokalu), czy też szkoda polegająca na braku możliwości
korzystania z tego lokalu przez zamieszkanie w nim właściciela i zwolnienie ten
sposób innego lokalu w celu wynajęcia go osobom trzecim.
Po drugie, jeśli wątliwosći Sądu Okręgowego w istocie odnieść do pojęcia
szkody to, stwierdzić należy, że nie dokonano stosownych ustaleń faktycznych
w tym przedmiocie. W pozwie i następnie w piśmie procesowym (k. 48) powódka
dochodzi odszkodowania za pozbawienie ją możliwości wynajęcia lokalu nr 2 jako
lokalu użytkowego. Tymczasem nie dokonano w ogóle ustaleń odnośnie podjęcia
przez powódkę, czynności zmierzających do zmiany przeznaczenia lokalu
4
z mieszkalnego na użytkowy. Chodzi w szczególności o ustalenie zgłoszenia
zmiany przeznaczenia lokalu w świetle art. 71 ust. 1, 4, 5 i 6 ustawy z dnia
7.07.1994 r. – Prawo budowlane (Dz.U. z 2006 Nr 156, poz. 1118) i uzyskania
pozwolenia na przebudowę lub zgłoszenia przebudowy zwolnionej z obowiązku
uzyskania zezwolenia. Należy bowiem zauważyć, że brak dopełnienia wymagań
publicznoprawnych wynikających z przepisów Prawa budowlanego, wykluczałoby
uzyskanie dochodu, na który powołuje się powódka. Nie można też pominąć faktu,
że nie dokonano także oceny roszczenia powódki w zakresie powstania szkody
z punktu widzenia kwalifikacji prawnej szansy wynajęcia lokalu. Powódka nie
przedstawiła np. umowy przedwstępnej najmu, zaś pisma firmy B., która wyraziła
zainteresowanie lokalem, nie można uznać za wiążącą ofertę. W konsekwencji
uznać należy, że brak ustaleń faktycznych co do powstania szkody i jej wysokości
oznacza, że nie zostało spełnione wymaganie związku przyczynowego między
rozstrzygnięciem zagadnienia prawnego a rozstrzygnięciem sprawy.
Po trzecie, w postanowieniu z dnia 30.11.2005 r. III CZP 97/05 Sąd
Najwyższy wskazał, że „rozstrzygnięcie w trybie art. 61 §1 ustawy z dnia
23.11.2002 r. o Sądzie Najwyższym (Dz.U. Nr 24, poz. 2052 ze zm.) podlegają
kwestie prawne budzące poważne watpliowsći sądu rozpatrującego apelację.
Wątpliwości te mogą wynikać z niejasnego brzmienia przepisów mających w danej
sprawie zastosowanie, a dotychczas w orzecznictwie Sądu Najwyższego
niewyjaśnionych lub w rozbieżności w dotychczasowej judykaturze”. Te przesłanki
w niniejszej sprawie nie występują. Treść art. 18 ust. 5 ustawy z dnia 21.06.2001 r.
o ochronie lokatorów (...) jest jednoznaczna. Stanowi on, że jeżeli gmina nie
dostarczyła lokalu socjalnego osobie uprawnionej do niego z mocy wyroku,
właścicielowi przysługuje roszczenie odszkodowawcze od gminy, na podstawie art.
417 k.c. Stwierdzenie, że roszczenie odszkodowawcze przysługuje na podstawie
art. 417 k.c. oznacza, iż brak jakichkolwiek przesłanek do wprowadzenia
ograniczeń w zakresie stosowania tego przepisu, a w konsekwencji do stosowania
art. 361 k.c. Nie odnotowano też w judykaturze jakichkolwiek rozbieżności w tym
zakresie.
Reasumując stwierdzić należy, że w sprawie niniejszej nie zostały spełnione
wymagania do podjęcia uchwały.
5
2. Niezależnie od powyższych rozważań podnieść należy, że w świetle
orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego obowiązywanie zasady pełnego
odszkodowania w ramach odpowiedzialności na podstawie art. 417 k.c., nie budzi
żadnych wątpliwości. Przykładowo można wskazać na uzasadnienie wyroku z dnia
23.09.2003 r. K 20/02, w którym m.in. stwierdzono: „Artykuł 77 ust. 1 Konstytucji,
mówiąc o naprawieniu "szkody”, nie określa jej składników ani zakresu (....) Artykuł
77 ust. 1 Konstytucji nie oznacza li tylko podniesienia na szczebel konstytucyjny
zastanej przez Konstytucję regulacji odpowiedzialności za szkody wyrządzone
przez władzę publiczną, uregulowanej w k.c. W przepisie tym wyraża się myśl
ogólną: iż bezprawne wyrządzenie szkody przez władzą publiczną daje prawo do
odszkodowania. Jest to prawo konstytucyjne. Ta konstatacja jest decydująca dla
normatywnego znaczenia art. 77 Przepis ten jednak sam przez się nie wskazuje
wyczerpująco ani jaka szkoda ma polegać naprawieniu, ani nie rozstrzyga co
decyduje o wymaganej przesłance bezprawności, nie wspominając już o drodze, na
jakiej realizacja uprawnienia odszkodowawczego ma nastąpić. Te kwestie muszą
być zatem - co do zasady - regulowane w ustawach zwykłych Nie podobna więc
art. 77 ust. 1 Konstytucji nadawać znaczenia upatrującego w nim generalnej,
wyczerpującej i przede wszystkim wystarczającej podstawy do żądania pełnego
odszkodowania, za każde zdarzenie powodujące szkodę, za każdy rodzaj
nieprawidłowości w zachowaniu władzy publicznej, co czyniłoby zbędną dalszą
regulację tej kwestii w ustawodawstwie zwykłym, co do zakresów pominiętych
w samym unormowaniu art. 77 Konstytucji. Trafne w tym względzie stanowisko
zajął Sąd Najwyższy w orzeczeniu z 30 maja 2003 r. (sygn. III CZP 34/03,
niepublikowane) i w tym zakresie poglądy TK i SN są zbieżne. (...)
Konstytucjonalizacja zasady art. 77 ust. 1 spowodowała, że system jaki tworzą
łącznie ta właśnie zasada i jej dalsza operacjonalizacja (rozmiar szkody, charakter
bezprawności, tryb dochodzenia itd.) w wielu przepisach różnych ustaw zwykłych,
musi być poddany ocenie z punktu widzenia zasad konstytucyjnych.
Obecnie sytuacja przedstawia się więc tak, że wypadki bezprawnego działania
władzy publicznej pociągają w sobą pełne odszkodowanie, gdy chodzi o hipotezy
objęte dawniej art. 417 i 418 k.c., a obecnie - przy tym samym zakresie, przez
jedną hipotezę - art. 417 k.c.”
6
Należy także zwrócić uwagę na to, że w wyroku z dnia 23.05.2006 r. SK
51/05/Dz.U. z 2006 Nr 94, poz. 657).Trybunał Konstytucyjny uznał art. 18 ust. 4
ustawy o ochronie lokatorów (...) w brzmieniu obowiązującym do dnia 1.01.2005 r.,
ograniczający wysokość odszkodowania, za niezgodny z art. 2, 64 ust. 1 w związku
z art. 31 ust. 3 oraz art. 77 ust. 1 w związku z art.31 ust. 3 Konstytucji RP.
Takie unormowanie zawarte w art. 18 ust. 4 w/w ustawy w brzmieniu
obowiązującym od 1.01.2005 r., w istocie nie różniące się od poprzedniego,
zostało uznane za sprzeczne z art. 77 ust. 1, art. 21 ust. 1 i z art. 64 ust. 1 i 3
Konstytucji RP (wyrokiem Trybunału z dnia 11.09.2006 r – Dz.U. Nr 167, poz.
1193).
Z powołanych orzeczeń Trybunału dotyczących dawnych regulacji art. 18
ust. 4 ustawy o ochronie lokatorów (....) płynie więc jednoznaczny wniosek,
że ograniczanie wysokości odszkodowania od gminy jest niezgodne z art. 77 ust.1
Konstytucji RP. Konsekwencją tych orzeczeń było właśnie uchwalenie art. 18 ust. 5
ustawy, odsyłającego do zasad ogólnych i rezygnującego z wprowadzenia
jakichkolwiek ograniczeń. Takie zawężenie zakresu odszkodowania nie może być
- co oczywiste – dokonywane w drodze wykładni. W konsekwencji należy wyraźnie
stwierdzić, że roszczenie odszkodowawcze właściciela lokalu przeciwko gminie
przewidziane w art. 18 ust. 5 ustawy o ochronie lokatorów (...) w związku z art.
417k.c. obejmuje wynagrodzenie szkody w pełnej wysokości.
Z tych względów orzeczono jak w sentencji postanowienia.