Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE Z DNIA 25 CZERWCA 2008 R.
V KK 1/08
Artykuł 115 § 2 k.k., który zawiera zamknięty katalog kryteriów oceny
stopnia szkodliwości społecznej czynu, nie pozostawia wątpliwości, że do-
minujące znaczenie mają okoliczności z zakresu strony przedmiotowej, do
której dołączono tylko dwie przesłanki strony podmiotowej (postać zamiaru
i motywację sprawcy), pominięto natomiast okoliczności związane z samym
podmiotem czynu, tj. sprawcą) takie jak: wiek, opinia, właściwości i warunki
osobiste, które wpływają na wymiar kary (art. 53 § 2 k.k.).
Przewodniczący: sędzia SN J. Grubba.
Sędziowie: SN P.Kalinowski, SA (del. do SN) A.. Seremet
(sprawozdawca)
Prokurator Prokuratury Krajowej: W. Grzeszczyk.
Sąd Najwyższy w sprawie Krystiana N., co do którego umorzono po-
stępowanie o czyn z art. 200 § 1 k.k., po rozpoznaniu w Izbie Karnej na
rozprawie w dniu 25 czerwca 2008 r., kasacji wniesionej przez Prokuratora
Apelacyjnego w P. od wyroku Sądu Apelacyjnego w P. z dnia 4 październi-
ka 2007 r., utrzymującego w mocy wyrok Sądu Okręgowego w Z. z dnia 17
lipca 2007 r.,
oddalił kasację (...).
2
Z u z a s a d n i e n i a :
Krystianowi N. zarzucono, że:
I. we wrześniu 2006 r., w N. działając z góry powziętym zamiarem, w
krótkich odstępach czasu i przy wykorzystaniu tej samej trwałej sposobno-
ści i okoliczności, raz odbył stosunek seksualny z małoletnią Izabela W., a
raz dopuścił się wobec niej innych czynności o charakterze seksualnym,
przez dotykanie narządów płciowych pokrzywdzonej w czasie, gdy nie mia-
ła ona ukończonych piętnastu lat, tj. przestępstwo z art. 200 § 1 k.k. w zw.
z art. 12 kk.;
II. w październiku 2006 r., w N. nakłaniał małoletnią Izabelę W. do
usunięcia ciąży obiecując, że pokryje w całości koszty zabiegu aborcji, tj.
przestępstwo z art. 152 § 2 k.k.
Wyrokiem z dnia 17 lipca 2007 r., Sąd Okręgowy w Z. umorzył postę-
powanie przeciwko Krystianowi N. z powodu znikomego stopnia społecznej
szkodliwości jego czynu w zakresie zarzutu ujętego w punkcie I, a uniewin-
nił go od zarzutu ujętego w punkcie II; kosztami postępowania obciążył Sąd
Skarb Państwa.
Apelację od tego wyroku wniósł Prokurator Rejonowy w N. Zaskarżył
wyrok w całości, na niekorzyść oskarżonego, zarzucając wyrokowi:
1. błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za jego podstawę, ma-
jący wpływ na jego treść, sprowadzający się do przyjęcia, że zachowanie
oskarżonego polegające na obcowaniu płciowym z pokrzywdzoną cecho-
wał znikomy stopień społecznej szkodliwości (w apelacji oczywiście błęd-
nie: „społecznego niebezpieczeństwa”, uwaga SN), co skutkowało umorze-
niem postępowania w zakresie czynu z art. 200 § 1 k.k. w zw. z art. 12 k.k.,
podczas gdy właściwa ocena okoliczności sprawy prowadziła do wniosków
przeciwnych,
3
2. błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę wyroku,
mający wpływ na jego treść, przez przyjęcie, że zachowanie oskarżonego
nie wyczerpywało znamion czynu określonego w art. 152 § 2 k.k., co skut-
kowało uniewinnieniem oskarżonego od zarzuconego mu przestępstwa,
podczas gdy prawidłowo poczynione ustalenia prowadzą do wniosków
przeciwnych.
Powołując się na te zarzuty, apelacja wnosiła o uchylenie zaskarżo-
nego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi
pierwszej instancji.
Sąd Apelacyjny w P., wyrokiem z dnia 4 października 2007 r., utrzy-
mał w mocy zaskarżony wyrok Sądu Okręgowego w Z., uznając apelację
za oczywiście bezzasadną.
Kasację od tego wyroku złożył Prokurator Apelacyjny w P. Zaskarżył
wyrok w części dotyczącej umorzenia postępowania wobec Krystiana N. na
jego niekorzyść, zarzucając wyrokowi rażącą obrazę prawa materialnego w
postaci art. 115 § 2 k.k., mającą istotny wpływ na treść wyroku, przez błęd-
ne przyjęcie, iż okoliczności takie, jak: właściwości i warunki osobiste
oskarżonego, jego wiek, uprzednia karalność, stosunek do pokrzywdzonej
po popełnieniu czynu, stopień zawinienia oraz rozmiar ujemnych następstw
czynu dla pokrzywdzonej oraz jej wiek, określają stopień społecznej szko-
dliwości popełnionego przestępstwa, w wyniku czego błędnie uznano, że
stopień ten jest znikomy.
Nadto kasacja zarzuciła wyrokowi obrazę przepisu prawa proceso-
wego, a to art. 437 § 2 k.p.k., mającą wpływ na jego treść, przez dokonanie
w błędny sposób kontroli instancyjnej wyroku Sądu pierwszej instancji, po-
legającej na utrzymaniu w mocy wyroku Sądu Okręgowego w Z., pomimo
że orzeczenie to zapadło z rażącym naruszeniem prawa materialnego, a to
art. 1 § 2 k.k., przez przyjęcie, iż czyn Krystiana N. zakwalifikowany z art.
4
200 § 1 k.k. w zw. z art. 12 k.k. wykazywał znikomą społeczną szkodliwość,
a zatem, że nie stanowił przestępstwa.
Kasacja domagała się uchylenia wyroku Sądu Apelacyjnego w P.
wraz z utrzymanym w mocy wyrokiem Sądu Okręgowego w Z. i przekaza-
nia sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania.
Na rozprawie kasacyjnej prokurator Prokuratury Krajowej nie pod-
trzymał zarzutu opisanego wyżej w drugiej kolejności, tj. zarzutu obrazy art.
437 § 2 k.p.k., domagał się zaś rozpoznania skargi w pozostałym zakresie.
Sąd Najwyższy rozważył, co następuje.
Kasacja jest niezasadna.(...)
W zakresie drugiego zarzutu kasacji najpierw trzeba przyznać rację
jej autorowi, gdy wskazuje, że okoliczności podmiotowe nie mogą wpływać
na określenie stopnia społecznej szkodliwości czynu, i że przez to nie mo-
gą mieć znaczenia dla kwalifikowania go jako przestępstwa. Wynika to z
samej istoty pojęcia szkodliwości społecznej jako konsekwencji czynu
sprawcy w odniesieniu do więzi społecznych, które przez ten czyn zostają
naruszone. Treść art. 115 § 2 k.k., stanowiąca zamknięty katalog kryteriów
właściwych do oceny tego stopnia, nie pozostawia wątpliwości, że dominu-
jące znaczenie mają okoliczności z zakresu strony przedmiotowej, do której
dołączono tylko dwie przesłanki strony podmiotowej (postać zamiaru i mo-
tywację sprawcy), pominięto zaś okoliczności związane z samym podmio-
tem czynu (tj. sprawcą) takie, jak: wiek, opinia, właściwości i warunki oso-
biste, one bowiem wpływają tylko na wymiar kary (art. 53 § 2 k.k.). (...)
To czyn sprawcy ma być karygodny, czyli społecznie szkodliwy w stopniu
wyższym od subminimalnego (art. 1 § 2 k.k.). Okoliczności odnoszące się
do podmiotu czynu dopiero wówczas podlegać będą rozważeniu, jeśli usta-
lona zostanie przestępczość czynu, zatem także jego karygodność, która z
kolei zależna jest od określania stopnia społecznej szkodliwości, jak
wspomniano wyżej. Z tego powodu nie można się zgodzić z poglądem wy-
5
rażonym w tezie 3 wyroku Sądu Najwyższego z dnia 16 grudnia 2003 r.
(WK 23/03, OSNKW-R 2003, poz. 2724, Lex Nr 152121), jakoby wiek
sprawcy należał do kryteriów liczących się w tej ocenie, choćby miało się to
odnosić tylko do sytuacji szczególnych, jak zastrzega się w tym rozstrzy-
gnięciu. Poza zakresem przesłanek z art. 115 § 2 k.k. lokują się też oko-
liczności związane ze stopniem zawinienia sprawcy, oraz te, które wskazu-
ją na stosunek sprawcy do pokrzywdzonej, jak przytacza się w skardze,
bądź następujące po czynie i nie wiążące się z nim bezpośrednio.
Błędnie zatem w wyroku Sądu Okręgowego w Z. przyjęto, a w wyroku
Sądu Apelacyjnego w P. zaakceptowano, że „nieskazitelna opinia” o Kry-
stianie N. ma jakiekolwiek znaczenie dla oceny, jaki stopień szkodliwości
społecznej miał jego czyn. Podobnie rzecz się ma z zachowaniem sprawcy
po czynie, polegającym na kontaktowaniu się z pokrzywdzoną, planowaniu
wspólnej przyszłości, itp. Wymienione w art. 115 § 2 k.k. okoliczności czy-
nu, jako jedno z kryteriów oceny stopnia społecznej szkodliwości czynu,
dotyczą tylko stanów bezpośrednio związanych z czynem, jak czas, miej-
sce jego popełnienia, bądź kontekst sytuacyjny (por. J. Majewski w: red. A.
Zolla. Kodeks karny. Komentarz. Warszawa 2007, t. I, s. 1170, teza 13),
nie mogą zaś obejmować zachowania sprawcy po czynie, ono ma bowiem
znaczenie wyłącznie dla wymiary kary (art. 53 § 2 k.k.).
Włączenie w zakres okoliczności mających znaczenie dla określenie
stopnia społecznej szkodliwości czynu młodego wieku oskarżonego i jego
„nieskazitelnej” opinii nie miało jednak istotnego wpływu na treść zaskarżo-
nego wyroku. Po pierwsze, były to okoliczności powoływane przez Sąd
Okręgowy jedynie marginalnie i w ten sposób traktowane przez Sąd Apela-
cyjny, bowiem cały ciężar argumentacji zmierzającej do wykazania submi-
nimalnego stopnia społecznej szkodliwości czynu skupiał się na okoliczno-
ściach właściwie kwalifikowanych do obszaru przesłanek z art. 115 § 2 k.k.
Po drugie, oba Sądy nie uznawały wieku Krystiana N. za odrębny, oderwa-
6
ny od innych okoliczności, element mający określać stopień szkodliwości
społecznej czynu, lecz postrzegały go w bezpośrednim powiązaniu ze sferą
motywacyjną jego czynu, zaś motywacja sprawcy jest jednym z kryteriów
wymienionych w art. 115 § 2 k.k. Chodziło o to, że Krystian N., jako 18-letni
chłopak, traktował pokrzywdzoną nie jako dziecko, któremu może wyrzą-
dzić krzywdę, lecz jako osobę dojrzałą, atrakcyjną partnerkę do realizacji
jego seksualnego dążenia. Słusznie zatem przyjęto, że taki sposób moty-
wacji był właściwy wiekowi oskarżonego. W konsekwencji chodziło więc o
motywację młodego sprawcy, a nie o jego wiek jako taki, zatem o stronę
podmiotową, a nie o podmiot, ponieważ ta cecha sprawcy kształtowała tyl-
ko tę stronę, a przez to miała znaczenie w ocenie stopnia społecznej szko-
dliwości czynu (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia: 4 lipca 1978 r., VI
KRN 154/78, OSNKW 1978 z. 10 poz.112; 5 listopada 1985 r., Rw 991/ 85,
OSNKW 1986 z. 5-6 poz. 40, NP 1987 Nr 6 s. 46, OSPiKA 1987 Nr 1 poz.
13 z glosą G. Rejman).
Myli się natomiast autor kasacji, gdy wskazuje na zaliczenie przez
Sąd Okręgowy (i aprobatę tego przez Sąd Apelacyjny) uprzedniej niekaral-
ności Krystiana N. jako kolejnej błędnej przesłanki mającej określać zniko-
mość społecznej szkodliwości jego czynu. Żaden z tych Sądów, badając tę
kwestię, okoliczności tej nie brał bowiem pod uwagę.
Pomimo przytoczonych wyżej uchybień zaskarżone wyroki nie podle-
gają uchyleniu, jak żąda tego skarżący, ponieważ wady te , choć rażące ,
skoro miały swe źródło w nietrafnym odczytaniu niebudzącej w tym zakre-
sie poważniejszych wątpliwości treści art. 115 § 2 k.k., nie wywarły zara-
zem istotnego wpływu na treść zaskarżonego wyroku, ten zaś warunek
ustawa wymienia jako determinujący skuteczność kasacji (art. 523 § 2
k.p.k.). Choć uzasadnienie wyroku Sądu Apelacyjnego nie jest najlepszym
przykładem rzetelności w sporządzaniu takich dokumentów sądowych, nie
prezentuje bowiem niezbędnej, klarownej analizy, wskazującej na to, jakie
7
konkretnie okoliczności liczą się w ocenie znikomości stopnia społecznej
szkodliwości, pozwala jednak sądzić, że dlatego nie przyjęto przestępcze-
go charakteru zachowania Krystiana N., ponieważ nie spowodowało ono
znaczącej szkody dla samej pokrzywdzonej, ani dla więzi społecznych,
bądź istotnych wartości chronionych prawem. Słusznie stwierdza się w po-
stanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 20 czerwca 2006 r. ( II KK 242 / 05,
Lex Nr 193048 ), że dla uznania czynu zabronionego za przestępstwo, ko-
nieczne jest wykazanie, że narusza ono istotne wartości społeczne, stając
się przez to czynem karygodnym, nie wystarczy zaś samo formalne naru-
szenie określonego przepisu.
W tym zakresie słusznie Sądy obu instancji zwróciły uwagę , że w
chwili czynu pokrzywdzona liczyła ponad 14 lat i tylko 5 miesięcy dzieliło ją
od wieku, którego osiągnięcie depenalizowałoby czyn Krystiana N. Była to
okoliczność o poważnym znaczeniu, inaczej bowiem należałoby ocenić ob-
cowanie płciowe z dzieckiem, którego wiek w istotny sposób odbiega od tej
granicy, inaczej zaś taki czyn z osobą, która niemal granicę tę osiąga. Jest
wszak oczywiste, że różne są wówczas szkody w wymiarze społecznym i
różne są krzywdy małoletniego. Nie ma zatem racji autor kasacji, gdy ar-
gumentuje, że bez znaczenia jest ta okoliczność, podobnie jak i stan roz-
woju emocjonalnego pokrzywdzonej; przeciwnie, ta ostatnia okoliczność
ma ważkie znaczenie, skoro przedwczesne współżycie seksualne nie było
dla pokrzywdzonej przeżyciem o charakterze wstrząsu psychicznego. Doj-
rzałość emocjonalna pokrzywdzonej ustalona na poziomie nawet przeno-
szącym jej wiek oznaczała również, że nie doszło do wykorzystania naiw-
ności dziecka, jak to ujęto w opinii psychologa, jak też, że nie powstały po-
ważniejsze następstwa w jej sferze emocjonalnej i nie zakłóciło to prawi-
dłowego jej rozwoju. Inną tego konsekwencją, którą należy umieścić w ob-
szarze „okoliczności czynu” jest ustalenie, że oboje tj. Krystian N. i po-
krzywdzona, zgodnie i w tym samym stopniu, dążyli do zbliżenia, zatem
8
oskarżony nie musiał rozbudzać erotycznie pokrzywdzonej (z zeznań jej
samej oraz jej matki wynika zresztą, że sfera ta nie była jej obca już
uprzednio).
Wreszcie trafnie podkreślono, że pokrzywdzona, po początkowym
szoku w związku ze stwierdzeniem ciąży, zdecydowała się dziecko urodzić
i wychować, a perturbacje te nie spowodowały utraty jej celów życiowych,
skoro nadal chce się uczyć. Zatem czyn Krystiana N. nie uniemożliwił jej
tego, choć zapewne w jakimś stopniu utrudnił.
W konsekwencji, wypadkowa elementów strony podmiotowej i
przedmiotowej wyżej przytoczonych, słusznie przekonała oba Sądy, że
czyn Krystiana N. odznaczał się subminimalnym stopniem społecznej
szkodliwości, wykluczającej uznanie go za przestępstwo, zaś uchybienia w
ocenie tej kwestii nie miały istotnego wpływu na treść zaskarżonego wyro-
ku Sądu Apelacyjnego.
Kasacja nie formułuje zarzutu obrazy jakiegokolwiek przepisu prawa
procesowego w związku z pominięciem przez Sąd Apelacyjny pisma matki
pokrzywdzonej do Prokuratury Rejonowej w N. o złym zachowaniu oskar-
żonego wobec pokrzywdzonej w ostatnim czasie. Sąd Apelacyjny nie mu-
siał tej okoliczności oceniać, skoro tylko sygnalizowano istnienie takiej in-
formacji w aktach, a nie podniesiono tego w apelacji złożonej na niekorzyść
oskarżonego. Sąd ten był zobowiązany rozpoznać tę skargę w jej grani-
cach (art. 433 k.p.k.), które przy takim kierunku środka odwoławczego i
podmiotu go składającego są wyznaczone również przez podniesione za-
rzuty (art. 434 § 1 in fine k.p.k., zob. P.Hofmański,E.Sadzik, K.Zgryzek:
KPK.Komentarz, t.II, wyd.3, Warszawa 2007, s. 632). Skoro jednak kasa-
cja, słusznie skądinąd, wskazuje, że zachowanie sprawcy po czynie nie ma
wpływu na ocenę stopnia jego społecznej szkodliwości, powinna była po-
stąpić konsekwentnie także w zakresie okoliczności dla oskarżonego nie-
korzystnych. Nota bene, Sąd Apelacyjny zmierzając do ich wyjaśnienia,
9
uzyskał oświadczenie Krystiana N., że to pokrzywdzona i jej matka utrud-
niają mu kontakty z dzieckiem. Są to kwestie nadające się do rozstrzygania
w postępowaniu przed sądem rodzinnym, nie mają zaś żadnego znaczenia
dla oceny zasadności kasacji.
Dlatego Sąd Najwyższy oddalił kasację.