Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CSK 73/08
POSTANOWIENIE
Dnia 10 lipca 2008 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Gerard Bieniek (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Zbigniew Kwaśniewski
SSN Barbara Myszka
Protokolant Bożena Nowicka
w sprawie z wniosku A. POLAND S.A. w K. (poprzednio M. Poland S.A. w K.)
przy uczestnictwie J. J.
o zasiedzenie służebności,
po rozpoznaniu w Izbie Cywilnej w dniu 10 lipca 2008 r.,
na rozprawie
skargi kasacyjnej wnioskodawcy od postanowienia Sądu Okręgowego
[…]
z dnia 7 września 2007 r., sygn. akt [...],
oddala skargę kasacyjną i zasądza od wnioskodawcy na rzecz
uczestniczki postępowania kwotę 900 zł tytułem kosztów
postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Wnioskodawca M. Poland w K. wniósł o stwierdzenie, że z dniem 1.10.2000
r. nabył w drodze zasiedzenia służebność gruntową polegającą na przesyle wody
pobieranej z W. instalacjami o charakterze przemysłowym, przebiegającymi do
działek nr 38/11 i 38/10 obręb 42 jako nieruchomości władnących przez działkę nr
38/7 obręb 42 jako nieruchomość obciążoną.
Sąd Rejonowy postanowieniem z dnia 8.12.2006 r. wniosek oddalił,
ustalając, co następuje:
Działki nr 38/10 i 38/11 obręb 42 K. – N. stanowią własność Skarbu
Państwa. W księdze wieczystej na nr […] zamieszczona jest wzmianka o
niezgodności treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym z uwagi na
powstanie prawa użytkowania wieczystego tych działek na rzecz wnioskodawcy.
Skarb Państwa w 1952 r. dokonał wywłaszczenia nieruchomości pod budowę
portu, które objęło też w/w działki. W dniu 11.08.1965 r. Prezydium Wojewódzkiej
Rady Narodowej - Wydział Gospodarki Wodnej w K. udzieliło Hucie […]
pozwolenia wodno-prawnego na pobór wody z rzeki W/ w ilości maksymalnej 8,9
m/sek. dla zaopatrzenia w wodę przemysłową ww. przedsiębiorstwa. Kombinat
Metalurgiczny stanowił przedsiębiorstwo państwowe do dnia 30 kwietnia 1997 roku.
W wyniku komercjalizacji został przekształcony w spółkę akcyjną z siedzibą w K.,
występującą pod firmą Huta […]. Spółka ta weszła następnie w skład Spółki
Akcyjnej Polskie Huty Stali, która z kolei zmieniała firmę na I. Polska l SA i M.
Poland S.A. Ustalono, że przez działkę 38/7 przebiegają liczne sieci wodne na
teren przedsiębiorstwa wnioskodawcy, jak i do działek 38/10 i 38/11.
Aktem notarialnym nr 14320/98 z dnia 11 września 1998 roku A. K. nabył
prawo użytkowania wieczystego nieruchomości, stanowiącej działkę nr 38/7, obr.
42 K. Decyzją z dnia 31 grudnia 1999 roku, Prezydent Miasta K. orzekł o
przekształceniu prawa użytkowania wieczystego ww. nieruchomości w prawo
własności na rzecz A. K. W dniu 5 stycznia 2003 r., poprzednik prawny
uczestniczki, wystąpił z pozwem przeciwko Polskim Hutom Stali […] S.A. w K. o
opróżnienie i przywrócenie do stanu pierwotnego części nieruchomości gruntowej o
3
nr 38/7, obr. 42 oraz zasądzenie na jego rzecz kwoty 802.400 zł tytułem należności
za bezumowne korzystanie z ww. gruntu.
W dniu 8 marca 2005 roku A. K. przeniósł własność nieruchomości,
stanowiącej działkę nr 38/7, obr. 42 K. na rzecz J. Z. J. - uczestniczki
postępowania.
Dokonując oceny prawnej stanu faktycznego przy uwzględnieniu treści art.
292 k.c., 172-176 oraz art. 352 k.c. Sąd Rejonowy wskazał, że działki nr 38/10,
38/11 i 38/7 z obrębu 42 K. w okresie rozpoczęcia przez poprzednika prawnego
wnioskodawcy korzystania z nich w zakresie odpowiadającym służebności,
stanowiły część mienia ogólnonarodowego, a poprzednik prawny wnioskodawcy
był przedsiębiorstwem państwowym. W tej sytuacji nie można uznać, aby
korzystanie przez poprzednika prawnego wnioskodawcy z urządzeń przesyłowych
było posiadaniem prowadzącym do zasiedzenia, skoro po stronie posiadacza, jak i
właściciela nieruchomości występował ten sam podmiot tj. Skarb Państwa. Bieg
terminu zasiedzenia dla poprzednika prawnego wnioskodawcy rozpoczął się
dopiero w dniu 2.02.1989 r. i nie upłynął w dacie orzekania.
Sąd Okręgowy postanowieniem z dnia 7.09.2007 r. oddalił apelację
wnioskodawcy. Uzasadniając to rozstrzygnięcie Sąd Okręgowy wskazał
następujące argumenty:
Po pierwsze, pozwolenie wodnoprawne uprawnia jedynie do szczególnego
korzystania z wód nie rodzi natomiast praw do nieruchomości i urządzeń wodnych
oraz nie narusza prawa własności i uprawnień osób trzecich przysługujących
wobec tych nieruchomości i urządzeń.
Po drugie, służebność gruntowa jest częścią składową nieruchomości i jako
taka nie może być odrębnym przedmiotem obrotu. Oznacza to, że nie może być
mowy o posiadaniu służebności i nabyciu jej w drodze zasiedzenia przez osobę,
która nie jest właścicielem lub użytkownikiem wieczystym nieruchomości władnącej.
W niniejszej sprawie właścicielem nieruchomości władnącej był - Skarb Państwa,
a nieruchomość ta pozostawała jedynie w zarządzie poprzednika prawnego
wnioskodawcy, jako przedsiębiorstwa państwowego. Ten poprzednik prawny
uzyskał użytkowanie wieczyste gruntów i własność budynków z dniem
4
21.10.2001 r. na podstawie art. 28 ustawy z dnia 24.08.2001 r. o restrukturyzacji
hutnictwa żelaza i stali. Dopiero od tego dnia poprzednik prawny uzyskał tytuł
prawny do posiadania nieruchomości władnącej we własnym imieniu.
Po trzecie, nieruchomość, która ma być obciążona służebnością także była
własnością Skarbu Państwa i dopiero umową z 11.09.1998 r. została oddana
w użytkowanie wieczyste poprzednika prawnego uczestniczki postępowania.
Oznacza to, że dopiero od dnia 12.09.1998 r. mógł rozpocząć się bieg zasiedzenia
służebności gruntowej.
Po czwarte, poprzednik prawny uczestniczki postępowania wystąpił
przeciwko wnioskodawcy żądaniem przywrócenia do stanu poprzedniego działki nr
38/7, a więc nastąpiło przerwanie biegu zasiedzenia.
Wnioskodawca zaskarżył to postanowienie skargą kasacyjną. W ramach
podstawy kasacyjnej z art. 3983
§ 1 pkt 1 k.p.c. wskazał na naruszenie:
- art. 172 k.c. w związku z art. 10 ustawy z dnia 28.07.1990 r. o zmianie
ustawy – kodeks cywilny (Dz.U. Nr 55, poz. 321 ze zm.) w zbiegu z ustawą
z dnia 31.01.1989 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 3, poz.
11) przez jego niezastosowanie;
- art. 7 ustawy z dnia 29.09.1990 r. o zmianie ustawy i gospodarce gruntami
i wywłaszczenia nieruchomości (Dz.U. Nr 79, poz. 464 ze zm.) oraz art. 28
i 29 ustawy z dnia 24.08.2001 r. o restrukturyzacji hutnictwa żelaza i stali
(Dz.U. Nr 111, poz. 1196) przez błędną wykładnię;
- art. 352 i art. 292 k.c. przez błędną wykładnię i pominięcie przepisów
ustrojowych o przedsiębiorstwie państwowym.
W ramach podstawy kasacyjnej określonej w art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c.
zarzucono naruszenie art. 217 k.p.c. w związku z art. 224 § 1 i art. 233 § 1 oraz
art. 328 § 2 k.p.c., co miało istotny wpływ na wynik sprawy.
Wskazując na powyższe wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia
i postanowienia Sądu Rejonowego z dnia 8.12.2006 r. i przekazanie sprawy temu
Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
5
W pierwszej kolejności należy odnieść się do zarzutu naruszenia przepisów
postępowania, co miało istotny wpływ na wynik sprawy (art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c.).
Skarżący zarzucił na naruszenie art. 217 k.p.c., art. 224 k.p.c., art. 233 § 1 k.p.c.
przez to, że sąd nie przeprowadził zawnioskowanych dowodów. Zarzut ten nie jest
uzasadniony. Wskazana argumentacja odnosić się może jedynie do naruszenia art.
217 k.p.c., a nie przystaje do zarzutu naruszenia pozostałych, wskazanych
w skardze kasacyjnej przepisów kodeksu postępowania cywilnego. Należy też
zauważyć, że postanowienie o odmowie dopuszczenia niektórych dowodów
wskazanych we wniosku podjął Sąd Rejonowy, a nie Sąd Okręgowy, zaś
w apelacji nie zgłoszono zarzutu naruszenia art. 217 k.p.c. Najistotniejsze wszakże
jest to, że odmowa dopuszczenia wnioskowanych dowodów przez Sąd Rejonowy
była – w okolicznościach sprawy w pełni uzasadniona. Stan faktyczny sprawy jest
przecież bezsporny, a jedynie jego ocena prawna dokonana przez sądy obu
instancji jest kwestionowana przez skarżącą. Dla dokonania tej oceny oczywiście
zbędne było przeprowadzenie jakichkolwiek dalszych dowodów poza tymi, które
w sprawie przeprowadzono.
Przechodząc do zarzutów naruszenia prawa materialengo stwierdzić należy,
że w świetle art. 352 § 1 k.c., art. 292 i 172 k.c. możliwość nabycia służebności
gruntowej przez zasiedzenie, nie może być kwestionowana. Przepisy te określają
możliwości nabycia przez zasiedzenie także służebności gruntowej związanej
z posadowieniem na cudzym gruncie urządzeń, o których stanowi art. 49 k.c.,
wskazując na przesłanki tego nabycia, jak i podmioty, na rzecz których stwierdzenie
nabycia służebności przez zasiedzenie może nastąpić. Punktem wyjścia musi być
wskazanie na uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 17.03.2003 r. III CZP 75/02
(OSNC 2003, nr 11, poz. 142), w której – co do zasady – dopuszczono możliwość
ustanowienia na rzecz nieruchomości należącej do przedsiębiorcy przesyłowego
służebności gruntowej polegającej na zapewnieniu na czas nieokreślony dostępu
do tych urządzeń. Pogląd ten należy uznać za uzasadniony mimo, że dość
dyskusyjne jest wykazanie przesłanki z art. 285 § 2 k.c. Wychodząc m.in. z tych
założeń ustawą z dnia 30.05.2008 r. dokonano zmiany kodeksu cywilnego,
wprowadzając do naszego ustawodawstwa tzw. służebność przesyłu, jako
szczególny rodzaj służebności gruntowej. Jeśli więc w drodze umownej można
6
ustanowić służebność gruntową o treści odpowiadającej służebności przesyłu, to
dopuszczalne jest nabycie tej służebności w drodze zasiedzenia. Jest to możliwe
przy spełnieniu przesłanek zasiedzenia. Podstawową przesłanką jest niewątpliwie
posiadanie tej służebności jako posiadacz samoistny; dobra bądź zła wiara ma
jedynie wpływ na okres posiadania prowadzący do zasiedzenia. W tym zakresie
bezspornym jest, że zarówno nieruchomość władnąca, jak i nieruchomość
obciążona (na której wnioskodawca miałby uzyskać służebność gruntową) należały
do Skarbu Państwa z tym, że w odniesieniu do nieruchomości władnącej
poprzednik prawny wnioskodawcy (będący przedsiębiorstwem państwowym)
uzyskał – w drodze uwłaszczenia – z dniem 21.10.2001 r. z mocy prawa,
użytkowanie wieczyste. Natomiast co do nieruchomości obciążonej, to została ona
oddana w użytkowanie wieczyste poprzednikowi prawnemu uczestniczki
postępowania w dniu 12.09.1998 r., który z dniem 31.12.1999 r. nabył prawo
własności w drodze przekształcenia. Taki stan prawny nieruchomości władnącej
i obciążonej zrodził podstawowe pytanie, od jakiej daty można uznać poprzednika
prawnego wnioskodawcy, (który był przedsiębiorstwem państwowym) za
samoistnego posiadacza nieruchomości w zakresie służebności (art. 352 §1 k.c.).
W tym przedmiocie Sąd Rejonowy wskazał datę 2.II.1989 r. (uchylenie art. 128
k.c.), a Sąd Okręgowy – 21.10.2001 r. uzyskanie prawa użytkowania
wieczystego. Pomijając w tym miejscu rozbieżności tych dat, sądy obu instancji
uznały, że do tego czasu poprzednik prawny wnioskodawcy – jako
przedsiębiorstwo państwowe sprawował jedynie zarząd mieniem
ogólnonarodowym, co czynił w imieniu i na rzecz Skarbu Państwa. Taka ocena jest
w pełni uzasadniona i znajduje potwierdzenie w przeważającym stanowisku Sądu
Najwyższego (por. np. postanowienie SN z 25.I.2006 r., I CSK 11/05, niepublik.).
To stanowisko podziela skład orzekający w niniejszej sprawie, co oznacza, iż
mamy w tym przypadku do czynienia z dzierżeniem w rozumieniu art. 338 k.c.
Oznacza to tym samym, że do dnia 1.02.1989 r. (uchylenie zasady jednolitej
własności państwowej) korzystanie przez poprzednika prawnego wnioskodawcy
z nieruchomości obciążonej w zakresie odpowiadającym treści służebności
następowało w imieniu i na rzecz Skarbu Państwa. To stwierdzenie –
w okolicznościach niniejszej sprawy – nie jest jednak uzasadnione dlatego, że
7
właścicielem nieruchomości obciążonej do 31.12.1999 r. był także Skarb Państwa
(wcześniej, bo z dniem 12.09.1998 r. nieruchomość tę oddano w użytkowanie
wieczyste). Oznacza to w konsekwencji, że w okolicznościach sprawy nie jest
nawet możliwe zaliczenie okresu posiadania przed 1.II.1989 r. wykonywanego
w ramach sprawowanego zarządu przez poprzednika prawnego wnioskodawcy do
okresu samoistnego posiadania po 2.II.1989 r., na podstawie art. 176 k.c. Ma więc
rację Sąd Rejonowy, że zakwalifikowanie korzystania z nieruchomości w zakresie
odpowiadającym służebności przez poprzednika prawnego wnioskodawcy – jako
posiadania samoistnego, jest możliwe dopiero od 2.02.1989 r. Pomijając kwestię
dobrej, czy złej wiary, ta konstatacja prowadzi do oddalenia skargi kasacyjnej,
skoro nie upłynął termin prowadzący do zasiedzenia. Niezależnie od tego trzeba
zauważyć – co pomija się w skardze kasacyjnej – że poprzednik prawny
uczestniczki postępowania przerwał bieg zasiedzenia, wytaczając przeciwko
wnioskodawcy skargę negatoryjną i zgłaszając roszczenie uzupełniające.
Z tych względów, skargę kasacyjną należało oddalić (art. 39814
k.p.c.).