Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 20 sierpnia 2008 r.
I UK 40/08
Prawo do wojskowej renty inwalidzkiej uzależnione jest od powstania w
ciągu 3 lat od zwolnienia ze służby wojskowej inwalidztwa z powodu chorób
powstałych w związku ze szczególnymi jej właściwościami lub warunkami,
przez które należy rozumieć także choroby i schorzenia, które istniały przed
powołaniem do służby, lecz uległy pogorszeniu lub ujawniły się w czasie trwa-
nia służby wskutek szczególnych właściwości lub warunków służby na okre-
ślonych stanowiskach (art. 19 pkt 3 w związku z art. 23 ust. 3 pkt 4 i 5 ustawy z
dnia 10 grudnia 1993 r. o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz
ich rodzin, jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 8, poz. 66 ze zm.).
Przewodniczący SSN Katarzyna Gonera, Sędziowie SN: Beata Gudowska
(sprawozdawca), Józef Iwulski.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 20 sierpnia
2008 r. sprawie z odwołania Antoniego T. przeciwko Wojskowemu Biuru Emerytal-
nemu w O. o wojskową rentę inwalidzką, na skutek skargi kasacyjnej ubezpieczone-
go od wyroku Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 23 października 2007 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Apelacyjnemu w
Białymstoku do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania ka-
sacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 24 lipca 2007 r. Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Olsztynie oddalił odwołanie Antoniego T. od decyzji Wojskowego
Biura Emerytalnego w O. z dnia 31 stycznia 2007 r. po ustaleniu, że inwalidztwo
ubezpieczonego powstało po upływie 18 miesięcy od zwolnienia ze służby wojsko-
wej. Antoni T. pełnił służbę wojskową od dnia 15 września 1969 r. i od dnia 4 kwiet-
nia 1997 r. przeszedł na emeryturę. Rejonowa Komisja Lekarska w E. zaliczyła go w
2
dniu 22 stycznia 1999 r. do trzeciej grupy inwalidów w związku ze służbą wojskową z
powodu pogorszenia stanu psychicznego i przewlekłego zespołu bólowo-korzenio-
wego odcinka lędźwiowo-krzyżowego kręgosłupa z rwą kulszową. Uzyskał 15%
zwiększenie emerytury oraz odszkodowanie równe 10% trwałego uszczerbku na
zdrowiu z tytułu schorzenia kręgosłupa lędźwiowego pozostającego w związku ze
służbą wojskową.
Sąd stwierdził, że ubezpieczony nie spełnia warunków uzasadniających przy-
znanie prawa do wojskowej renty inwalidzkiej, gdyż stał się inwalidą z powodu scho-
rzeń wymienionych w pkt 4 i 12 załącznika nr 2 do rozporządzenia Ministra Obrony
Narodowej z dnia 31 marca 2003 r. w sprawie ustalenia wykazu chorób powstałych w
związku ze szczególnymi właściwościami lub warunkami służby wojskowej oraz cho-
rób i schorzeń, które istniały przed powołaniem do służby wojskowej, lecz uległy po-
gorszeniu lub ujawniły się w czasie trwania służby wskutek szczególnych właściwości
lub warunków służby na określonych stanowiskach (Dz.U. Nr 62, poz. 567), a scho-
rzenia te uzasadniają prawo do renty, jeżeli powodują inwalidztwo przed upływem 18
miesięcy od zwolnienia ze służby.
Sąd Apelacyjny, Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku oddalił
apelację ubezpieczonego wyrokiem z dnia 23 października 2007 r. Podzielił stanowi-
sko prawne Sądu pierwszej instancji, że prawo do renty inwalidy wojskowego zwią-
zane z ustaleniem inwalidztwa po upływie 18 miesięcy od zwolnienia ze służby, kon-
kretnie w ciągu 3 lat od tego zdarzenia, powstaje wyłącznie wówczas, gdy inwalidz-
two jest następstwem choroby powstałej w związku ze szczególnymi właściwościami
lub warunkami służby wojskowej (art. art. 19 pkt 3 ustawy z dnia 10 grudnia 1993 r. o
zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin (jednolity tekst:
Dz.U. z 2004 r. Nr 8, poz. 66 ze zm.), a więc wymienionej w załączniku nr 1, a nie w
załączniku nr 2 do rozporządzenia Ministra Obrony Narodowej z dnia 31 marca 2003
r. Wywiódł, że w związku ze służbą wojskową pozostaje inwalidztwo będące skut-
kiem chorób powstałych w związku ze szczególnymi właściwościami lub warunkami
służby (art. 20 ust. 3 pkt 4 stawy) oraz chorób i schorzeń, które istniały przed powo-
łaniem do służby, lecz uległy pogorszeniu lub ujawniły się w czasie trwania służby
wskutek szczególnych właściwości lub warunków służby na określonych stanowi-
skach (art. 20 ust. 3 pkt 5). Tym dwu rodzajom inwalidztwa odpowiadają wykazy cho-
rób powstałych w związku ze służbą wojskową, które wynikają z załączników do roz-
porządzenia Ministra Obrony Narodowej z dnia 31 marca 2003 r. W załączniku nr 1
3
zamieszczono wykaz chorób powstałych w związku ze szczególnymi właściwościami
lub warunkami służby wojskowej (wymienionych w art. 20 ust. 3 pkt 4 ustawy), a w
załączniku nr 2 wykaz chorób i schorzeń, które istniały przed powołaniem do służby
wojskowej, lecz uległy pogorszeniu lub ujawniły się w czasie trwania służby wskutek
szczególnych właściwości lub warunków służby na określonych stanowiskach (wy-
mienionych w art. 20 ust. 3 pkt 5 ustawy). Są to osobne wykazy, a tylko pierwszy z
nich koresponduje z art. 19 pkt 3 ustawy. Gdy więc w przypadku ubezpieczonego
przyczyną naruszenia sprawności organizmu są choroby, które istniały przed powo-
łaniem do służby, lecz uległy pogorszeniu w czasie trwania służby wskutek szczegól-
nych właściwości lub warunków jej pełnienia, jego prawo do renty powstałoby tylko
wówczas, gdyby z ich powodu stał się inwalidą przed dniem 4 października 1998 r.
Skarga kasacyjna ubezpieczonego, obejmująca wyrok Sądu drugiej instancji w
całości, zawierająca wniosek o jego uchylenie i przekazania sprawy do ponownego
rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu, została oparta na podstawie naruszenia art. 19
ust. 3 ustawy z dnia 10 grudnia 1993 r. o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy oraz
ich rodzin przez błędne przyjęcie, że ubezpieczony nie nabył prawa do renty inwa-
lidzkiej w związku z chorobą powstałą w wyniku szczególnych właściwości lub wa-
runków służby wojskowej, powodującą inwalidztwo w związku ze służbą wojskową
po upływie 18 miesięcy a przed upływem 3 lat od zwolnienia ze służby. Skarżący
stwierdził, że główna wątpliwość dotyczy ujętego w art. 19 ust. 3 ustawy o zaopa-
trzeniu emerytalnym żołnierzy oraz ich rodzin sformułowania „choroba powstała w
związku ze szczególnymi właściwościami lub warunkami służby wojskowej”, w
szczególności, czy zwrot ten należy wiązać z chorobami wymienionymi w załączniku
nr 1 do rozporządzenia Ministra Obrony Narodowej z dnia 31 marca 2003 r., czy
również z chorobami wymienionymi w załączniku nr 2. Podkreślił, że zgodnie z art.
20 ust. 2-4 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy oraz ich rodzin w związku
ze służbą pozostaje zarówno inwalidztwo będące następstwem chorób powstałych w
związku ze szczególnymi właściwościami lub warunkami służby, jak i to, które jest
następstwem chorób i schorzeń, które istniały przed powołaniem do służby, lecz
uległy pogorszeniu lub ujawniły się w czasie trwania służby wskutek szczególnych
właściwości lub warunków służby na określonych stanowiskach, oraz że ujawnienie
się choroby lub pogorszenie stanu zdrowia w trakcie trwania służby wskutek szcze-
gólnych jej właściwości lub warunków można potraktować jako chorobę powstałą w
związku ze szczególnymi właściwościami lub warunkami służby wojskowej. W kon-
4
kluzji uznał potrzebę rozstrzygnięcia, czy zgodnie z art. 19 ust. 3 ustawy o zaopa-
trzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin w związku z treścią za-
łączników nr 1 i 2 do rozporządzenia Ministra Obrony Narodowej z dnia 31 marca
2003 r. renta inwalidzka przysługuje żołnierzowi, który stał się inwalidą wskutek sta-
łego lub długotrwałego naruszenia sprawności organizmu w ciągu 3 lat po zwolnieniu
ze służby wojskowej, gdy inwalidztwo było następstwem choroby lub schorzenia
istniejącego przed powołaniem do służby wojskowej, lecz uległo pogorszeniu lub
ujawniło się w czasie trwania służby wojskowej wskutek szczególnych właściwości
lub warunków służby na określonych stanowiskach.
W odpowiedzi na skargę dyrektor Wojskowego Biura Emerytalnego w O.
wniósł o jej oddalenie przy zastosowaniu literalnej wykładni art. 19 pkt 3 ustawy,
uwzględniającego jedynie choroby powstałej w związku ze szczególnymi właściwo-
ściami lub warunkami służby wojskowej.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Stosownie do art. 19 ustawy z dnia 10 grudnia 1993 r. o zaopatrzeniu emery-
talnym żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin, renta inwalidzka przysługuje żołnie-
rzowi zwolnionemu z zawodowej służby wojskowej, który stał się inwalidą wskutek
stałego lub długotrwałego naruszenia sprawności organizmu w czasie pełnienia
służby albo w ciągu 18 miesięcy po zwolnieniu ze służby, jeżeli inwalidztwo jest na-
stępstwem urazów doznanych w czasie pełnienia służby lub chorób powstałych w
tym czasie, a w ciągu 3 lat po zwolnieniu ze służby wojskowej, jeżeli inwalidztwo jest
następstwem wypadku pozostającego w związku z pełnieniem czynnej służby woj-
skowej albo choroby powstałej w związku ze szczególnymi właściwościami lub wa-
runkami służby wojskowej.
Spór co do wykładni art. 19 pkt 3 ustawy, posługującego się pojęciem „chorób
powstałych w związku ze szczególnymi właściwościami lub warunkami służby woj-
skowej” w powiązaniu z art. 20 ust. 2 i 3 ustawy, sprowadza się do odpowiedzi na
pytanie, czy pojęcie to obejmuje także choroby i schorzenia, które istniały przed po-
wołaniem do służby, lecz uległy pogorszeniu lub ujawniły się w czasie trwania służby
wskutek szczególnych właściwości lub warunków służby na określonych stanowi-
skach. Koncentruje się on na rozporządzeniu Ministra Obrony Narodowej z dnia 31
marca 2003 r. w sprawie ustalenia wykazu chorób powstałych w związku ze szcze-
5
gólnymi właściwościami lub warunkami służby wojskowej oraz chorób i schorzeń,
które istniały przed powołaniem do służby wojskowej, lecz uległy pogorszeniu lub
ujawniły się w czasie trwania służby wskutek szczególnych właściwości lub warun-
ków służby na określonych stanowiskach (Dz.U. Nr 62, poz. 567), w którym okre-
ślono dwa osobne wykazy chorób i schorzeń oraz właściwości i warunki służby po-
wodujące ich ujawnienie lub pogorszenie stanu zdrowia; wykaz (załącznik 1) chorób
powstałych w związku ze szczególnymi właściwościami lub warunkami służby woj-
skowej oraz wykaz (załącznik 2) chorób i schorzeń, które istniały przed powołaniem
do służby wojskowej, lecz uległy pogorszeniu lub ujawniły się w czasie trwania służby
wskutek szczególnych właściwości lub warunków służby wojskowej na określonych
stanowiskach. W szczególności rozbieżność poglądów dotyczy tego, czy ustaleniu w
przepisach wykonawczych osobnego wykazu schorzeń, które uległy pogorszeniu lub
ujawniły się w czasie trwania służby wskutek szczególnych właściwości lub warun-
ków służby, można przypisywać znaczenie wykluczające je z zakresu pojęcia „cho-
rób powstałych w związku ze szczególnymi właściwościami lub warunkami służby
wojskowej”, użytym przez ustawodawcę w art. 19 pkt 3 ustawy.
W sporze tym należy stanąć na stanowisku zgodnym z tezami skargi kasacyj-
nej, przyjmując, że prawo do wojskowej renty inwalidzkiej uzależnione jest od po-
wstania w ciągu 3 lat od zwolnienia ze służby wojskowej inwalidztwa z powodu cho-
rób powstałych w związku ze szczególnymi jej właściwościami lub warunkami, przez
które należy rozumieć także choroby i schorzenia, które istniały przed powołaniem do
służby, lecz uległy pogorszeniu lub ujawniły się w czasie trwania służby wskutek
szczególnych właściwości lub warunków służby na określonych stanowiskach.
W art. 19 ustawy wyraźnie odróżniono choroby wywołujące inwalidztwo w
związku ze służbą wojskową, dzieląc je na choroby samoistne, powstałe w czasie
pełnienia służby, które - dla nabycia prawa do renty - powinny spowodować inwa-
lidztwo najpóźniej w ciągu 18 miesięcy po zwolnieniu ze służby, oraz choroby po-
wstałe w związku ze szczególnymi właściwościami lub warunkami służby wojskowej,
które uzasadniają prawo do renty w przypadku powstania inwalidztwa z ich powodu
w ciągu 3 lat od zwolnienia ze służby. Wystarczyłoby więc stwierdzić, że inwalidztwo
pozostaje w związku ze służbą, gdy powstało między innymi wskutek chorób po-
wstałych w związku ze szczególnymi właściwościami lub warunkami służby oraz cho-
rób i schorzeń, które istniały przed powołaniem do służby, lecz uległy pogorszeniu
lub ujawniły się w czasie trwania służby wskutek szczególnych właściwości lub wa-
6
runków służby na określonych stanowiskach. W obydwu wypadkach, z semantycz-
nego punktu widzenia, można o powstaniu choroby (schorzenia) bez różnicy twier-
dzić, że powstała bez wcześniejszych objawów, jak też że powstała wskutek ich po-
gorszenia lub ujawnienia. Jeżeli dochodzi do tego pogorszenia wskutek szczegól-
nych właściwości lub warunków służby na określonych stanowiskach, w stopniu in-
walidztwa, w czasie 3 lat od zwolnienia ze służby, spełnione zostają warunki prawa
do wojskowej renty inwalidzkiej.
Nie do pogodzenia z regułami wykładni systematycznej jest stwierdzenie, że
art. 19 pkt 3 odnosi się tylko do tych chorób, o których mowa w art. 25 ust. 3 pkt 4, a
nie obejmuje chorób wymienionych w art. 20 ust. 3 pkt 5, dlatego że przy literalnej
wykładni art. 19 można mówić wyłącznie o tych chorobach, które powstały w czasie
służby, a nie tych, które w czasie służby uległy pogorszeniu; wówczas art. 19 nie od-
nosiłby się do nich w żadnym punkcie, skoro nie są to choroby wymienione w art. 19
pkt 2, gdyż ten wymienia tylko choroby powstałe w czasie pełnienia służby.
Prowadzi to konkluzji, że w pojęciu „choroby powstałej w związku z ze szcze-
gólnymi warunkami lub właściwościami służby” zawiera się implicite pojęcie choroby,
która uległa pogorszeniu lub ujawniła się w czasie trwania służby wskutek szczegól-
nych właściwości lub warunków służby na określonych stanowiskach.
Konieczne jest także zwrócenie uwagi na to, że choroby wymienione w art. 20
ust. 3 pkt 4 i 5 ustawy powiązane są wspólną etiologią wynikającą ze szczególnych
właściwości i warunków służby wojskowej; w powszechnym systemie ubezpieczeń
społecznych definiowane jako choroby zawodowe.
Rozdzielenie w rozporządzeniu Ministra Obrony Narodowej schorzeń powsta-
łych w związku z ze szczególnymi warunkami lub właściwościami służby na dwa wy-
kazy ustalone w dwu załącznikach nie ma znaczenia dla odczytania art. 19 pkt 3 w
związku z art. 20 ust. 3 pkt 4 i 5 ustawy, ma ono znaczenie tylko porządkujące. W
poprzednim stanie prawnym niosło za sobą istotne skutki prawne. Przepisy wyko-
nawcze zawierające dwa wykazy wydane były na podstawie delegacji zawartej jed-
nocześnie w trzech ustawach: w art. 3 w związku z art. 21 ust. 2 ustawy o świadcze-
niach odszkodowawczych przysługujących w razie wypadków lub chorób pozostają-
cych w związku ze służbą wojskową, w art. 32 z dnia 29 maja 1974 r. o zaopatrzeniu
inwalidów wojennych i wojskowych oraz ich rodzin (jednolity tekst: Dz.U. 2002 r. Nr
9, poz. 87 ze zm.) oraz w art. 20 ust. 4 ustawy z dnia 10 grudnia 1993 r. o zaopa-
trzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin (Dz.U. z 1994 r. Nr 10,
7
poz. 36). Tylko choroby, które wymieniono w wykazie 1 rodziły prawo do roszczeń
odszkodowawczych, co potwierdzała treść zarządzenia Ministra Obrony Narodowej z
dnia 6 grudnia 1994 r. w sprawie ustalenia wykazów chorób i schorzeń pozostają-
cych w związku ze służbą wojskową, z tytułu których przysługują świadczenia od-
szkodowawcze i rentowe (M.P. Nr 66, poz. 591), że załącznik 1 wymienia choroby z
tytułu których przysługują świadczenia wymienione w ustawie z dnia 16 grudnia 1972
r. o świadczeniach odszkodowawczych przysługujących w razie wypadków i chorób
pozostających w związku ze służbą wojskową (Dz.U. Nr 53, poz. 342 ze zm.) oraz
powodujące je szczególne właściwości i warunki służby, jak też choroby powstałe w
związku ze szczególnymi właściwościami i warunkami służby wojskowej, powodujące
inwalidztwo w związku ze służbą wojskową oraz wywołujące je przyczyny. Wykaz
chorób i schorzeń, które istniały przed powołaniem do służby, lecz uległy pogorsze-
niu lub ujawniły się w czasie trwania służby wojskowej wskutek szczególnych wła-
ściwości lub warunków służby na określonych stanowiskach powodujących inwa-
lidztwo w związku ze służbą wojskową, a także te szczególne właściwości wymienio-
no natomiast w załączniku nr 2.
Przy tak istotnej dystynkcji między wykazami zamieszczonymi w załącznikach
1 i 2, datującej się jeszcze z czasu obowiązywania art. 17 ustawy z dnia 16 grudnia
1972 r. o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych i ich rodzin (jednolity
tekst: Dz.U. z 1983 r. Nr 29, poz. 139 ze zm.) oraz zarządzenia Ministra Obrony
Narodowej z dnia 16 stycznia 1973 r. (M.P. Nr 4, poz.29), nie istniały wątpliwości co
do tego, że prawo do renty inwalidzkiej wojskowej w związku z zawodową służbą
wojskową uzależnione jest nie tylko od powstania schorzenia w czasie służby
wojskowej, ale także od tego, aby schorzenie to, czyniące żołnierza inwalidą po-
wstało w warunkach i z przyczyn określonych w ustawie oraz było wymienione w za-
łączniku nr 1 lub 2 do zarządzenia z dnia 16 stycznia 1973 r., przy czym inwalidztwo
to powstało przed upływem 3 lat od zwolnienia ze służby wojskowej (por. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia z dnia 21 grudnia 1979 r., II URN 116/79, Nowe Prawo 1981 nr
6, s. 90).
Obecnie obowiązujące rozporządzenie Minister Obrony Narodowej wydał wy-
łącznie na podstawie art. 20 ust. 4 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy za-
wodowych oraz ich rodzin, zobowiązującym go do określenia (w porozumieniu z mi-
nistrem właściwym do spraw zdrowia i ministrem właściwym do spraw zabezpiecze-
nia społecznego) wykazów chorób i schorzeń, o których mowa w ust. 3 pkt 4 i 5, oraz
8
właściwości i warunki służby powodujące ich ujawnienie lub pogorszenie stanu zdro-
wia, z uwzględnieniem w szczególności rodzaju schorzeń, rodzaju pełnionej służby
mającej wpływ na stan zdrowia żołnierza, dokumentacji potwierdzającej istnienie
schorzenia oraz jego związku z rodzajem wykonywanych obowiązków służbowych.
Wykaz chorób pozostających w związku ze służbą wojskową, z tytułu których
przysługują świadczenia odszkodowawcze, określa rozporządzenie Ministra Obrony
Narodowej z dnia 1 sierpnia 2003 r. wydane na podstawie art. 6 ustawy z dnia 11
kwietnia 2003 r. o świadczeniach odszkodowawczych przysługujących w razie wy-
padków i chorób pozostających w związku ze służbą wojskową (Dz.U. Nr 83, poz.
760), opublikowane w Dz.U. Nr 143, poz. 1397.
Z tych względów Sąd Najwyższy uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę
do ponownego rozpoznania przez Sąd drugiej instancji (art. 39313
§ 1 k.p.c.).
========================================