Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 144/08
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 30 września 2008 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Helena Ciepła (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Marian Kocon
SSN Henryk Pietrzkowski
w sprawie z powództwa M. R. i K. N.
przeciwko A. P.
o ochronę dóbr osobistych,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 30 września 2008 r.,
skargi kasacyjnej powodów od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 13 listopada 2007 r.,
sygn. akt I ACa (…),
oddala skargę kasacyjną i nie obciąża powodów kosztami postępowania
kasacyjnego na rzecz pozwanej.
2
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy w P. wyrokiem z dnia 16 stycznia 2007 r. zobowiązał pozwaną do
złożenia powodom w terminie 14 dni od uprawomocnienia się wyroku oświadczenia woli
o treści wyrażającej jej ubolewanie i przepraszającej ich za nieprawdziwe dane ich
dotyczące, a zawarte:
1/ w pismach z dnia 22 kwietnia 2005 r. skierowanych do B. N., K. G., M. P. w
części dotyczącej tego, że potwierdzali celowo nieprawdę, iż była okłamywana i
oszukiwana, iż wywoływali u niej zaniżoną ocenę jej przydatności zawodowej mającej na
celu jej poniżenie i ośmieszenie, że była przez nich dyskryminowana, że ich decyzja o
jej zwolnieniu nosiła znamiona represji podlegającej ściganiu przez prawo, iż
przyczynami jej zwolnienia była chęć zemsty i chęć pozbycia się świadka ich podłości,
niegodziwości i nienawiści”;
2/ w jej pozwie wszczynającym postępowanie przed Sądem Rejonowym w Ś. o
sygn. WP (...) w części dotyczącej tego, iż żądali oni od pracowników Kasy
Oszczędnościowo - Kredytowej SKOK (...) w W., w czasie ustanowienia w niej zarządcy
komisarycznego sprzeciwiania się mu i przekazywania o nim informacji z zagrożeniem,
że w przeciwnym wypadku zostanie rozwiązana z nimi umowa o pracę oraz, że jej
zwolnienie jest wykonaniem tej groźby. Nadto zasądził od pozwanej na rzecz każdego z
powodów kwotę po 500 zł z ustawowymi odsetkami płatnymi do dnia 4.08.2005 r.
Sąd Apelacyjny na skutek apelacji pozwanej, wyrokiem z dnia 13 listopada 2007
r. zmienił wyrok Sądu Okręgowego przez oddalenie powództwa i apelacji powodów.
W motywach nie podzielił oceny jurydycznej Sądu Okręgowego przyjmującej, że
pozwana naruszyła dobra osobiste powodów. Stwierdził, że pisma pozwanej z dnia 22
kwietnia 2005 r. były reakcją na wypowiedzenie jej umowy o pracę, zostały skierowane
do członków rady nadzorczej spółdzielni i stanowiły skargę na działania zarządu
spółdzielni. Były więc działaniem przewidzianym przez art. 46 prawa spółdzielczego,
według którego do kompetencji rady nadzorczej należało rozpatrywanie skarg. Zatem
pozwana realizowała przysługujące jej prawa podmiotowe, co wyłącza bezprawność jej
działania.
Zgodne z prawem zdaniem Sądu Apelacyjnego było też wystąpienie przez
pozwaną do Sądu Pracy przed którym postępowanie wykazało, że wypowiedzenie jej
stosunku pracy było dotknięte wieloma uchybieniami. Krytykując w pismach
3
procesowych, skargach i odwołaniach zarząd spółdzielni, w tym powodów, nie
wykroczyła poza ramy przysługujących jej uprawnień do obrony swoich praw jako strony
procesowej.
Powodowie w skardze kasacyjnej opartej na obu podstawach wymienionych w
art. 3983
§ 1 k.p.c. zarzucili naruszenie prawa materialnego:
- przez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie art. 24 § 1 k.c., polegające
na przyjęciu, iż „pozwana nie dopuściła się naruszenia dóbr osobistych powodów,
albowiem wykonywała swoje prawa podmiotowe - złożenie skargi do rady
nadzorczej na działanie zarządu i odwołania do sądu pracy - i nie wykroczyła
poza ramy przysługujących jej uprawnień. Tymczasem pozwana w sposób
ewidentny przekroczyła zakres przysługujących jej praw podmiotowych,
nadużywając ich i dopuszczając się naruszenia dóbr osobistych powodów
poprzez sformułowanie pod ich adresem zniewag oraz pomówień...”
- art. 6 k.c. przez jego niewłaściwe zastosowanie i przyjęcie, że pozwana, na której
spoczywał ciężar udowodnienia okoliczności wyłączających bezprawność jej
działania, zdołała te okoliczności wykazać i uchylić domniemanie z art. 24 § 1
k.c.;
- art. 448 k.c. przez jego niewłaściwe zastosowanie i przyjęcie, iż pomimo
sformułowania przez pozwaną pism zawierających nieprawdziwe twierdzenia
szkalujące powodów, nie zdołali oni wykazać zawinionego działania pozwanej;
W ramach drugiej podstawy kasacyjnej zarzucili naruszenie:
- art. 328 § 2 przez niewskazanie w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku podstawy
faktycznej swego rozstrzygnięcia;
- art. 378 § 1 k.p.c. przez nieodniesienie się w uzasadnieniu wyroku do zarzutów
apelacji stron i niewyjaśnienie dlaczego zarzuty apelacji powodów nie zasługują
na uwzględnienie;
- art. 391 § 1 k.p.c. w związku z art. 316 § 1 k.p.c. i 382 k.p.c. przez niewzięcie pod
uwagę całego materiału procesowego i stanu rzeczy istniejącego w chwili
zamknięcia rozprawy;
- art. 233 § 1 k.p.c. przez błędna ocenę zebranego materiału.
W konkluzji wnieśli o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy
Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
4
W pierwszej kolejności wymagają rozważenia zarzuty skargi kasacyjnej
dotyczące naruszenia przepisów postępowania oraz kwestionujące dokonane ustalenia
faktyczne. W tym przedmiocie należy przede wszystkim stwierdzić, że skarga kasacyjna
w ramach drugiej podstawy została oparta między innymi na niedopuszczalnym zarzucie
naruszenia art. 233 § 1 k.p.c., który w art. 3983
§ 3 k.p.c. został wyłączony z podstaw
kasacyjnych. Oznacza to, że Sąd Najwyższy jest związany stanem faktycznym sprawy
przyjętym przez Sąd drugiej instancji za podstawę rozstrzygnięcia i ustalenia te nie
mogą podlegać weryfikacji w postępowaniu kasacyjnym.
Nie mogą również odnieść zamierzonego skutku pozostałe zarzuty naruszenia
przepisów prawa procesowego. Co do zarzucanego naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. trzeba
zauważyć, że przepis ten zastosowany odpowiednio do uzasadnienia orzeczeń sądu
drugiej instancji (art. 391 k.p.c.) oznacza, że uzasadnienie to nie musi zawierać
wszystkich elementów uzasadnienia wyroku sądu pierwszej instancji, ale takie elementy,
które ze względu na treść apelacji i na zakres rozpoznania sprawy wyznaczony
przepisami ustawy są potrzebne do rozstrzygnięcia sprawy. Wbrew odmiennemu
stanowisku skarżących uzasadnienie zaskarżonego orzeczenia odpowiada tak
określonym wymaganiom. W uzasadnieniu tym Sąd Apelacyjny jasno i w sposób nie
budzący wątpliwości zajął konkretne umotywowane stanowisko, wskazał przyczyny dla
których nie zaaprobował poglądu Sądu Okręgowego. Zatem w konfrontacji z treścią
uzasadnienia zaskarżonego wyroku nie daje się obronić teza skarżących, jakoby nie
zawierało ono podstawy prawnej rozstrzygnięcia.
Nie naruszył też Sąd Apelacyjny przepisu art. 378 § 1 k.p.c. podając, że wobec
przyjęcia braku bezprawności w działaniu pozwanej bezprzedmiotowe stało się
szczegółowe odnoszenie się do zgłoszonych przez skarżących zarzutów apelacyjnych.
Zarzut naruszenia art. 391 w związku z art. 316 § 1 k.p.c. i art. 382 k.p.c. nie
może być uwzględniony jako w istocie kwestionujący poczynione ustalenia. Sąd
Apelacyjny bowiem uwzględnił w ocenie zebranego materiału także wskazane na
uzasadnienie tego zarzutu rzekomo pominięte treści pism pozwanej. Ocenił całokształt
treści wszystkich pism procesowych, skarg i odwołań pozwanej ze szczególnym
podkreśleniem fragmentów pism wskazanych w pozwie, które w odczuciu skarżących
naruszyły ich godność i stwierdził, że nie można im przypisać przymiotu bezprawności
gdyż zostały podjęte w obronie przysługujących pozwanej praw podmiotowych [s. (…)
uzasadnienia zaskarżonego wyroku].
5
Nie może też odnieść skutku zarzut naruszenia powołanych w skardze kasacyjnej
przepisów prawa materialnego.
Pogląd Sądu Apelacyjnego, że działania pozwanej nie były bezprawne, nie może
być skutecznie zwalczany. Wprawdzie pojęcie działania bezprawnego nie jest w nauce i
orzecznictwie w pełni ujednolicone, jednakże można uznać za ugruntowane stanowisko
w orzecznictwie, iż bezprawne jest zachowanie sprzeczne z normami prawa lub
zasadami współżycia społecznego, bez względu na winę a nawet świadomość sprawcy.
Natomiast wina jest przesłanką żądania opartego na przepisie art. 448 k.c.
Do okoliczności wyłączających bezprawność naruszenia dóbr osobistych na ogół
zalicza się: 1) działanie w ramach porządku prawnego, tj. działanie dozwolone przez
obowiązujące przepisy prawa, 2) wykazywanie prawa podmiotowego, 3) zgodę
pokrzywdzonego (ale z zastrzeżeniem uchylenia jej skuteczności w niektórych
przypadkach) oraz 4) działania w ochronie uzasadnionego interesu.
W rozpoznawanej sprawie należało rozważyć dwie pierwsze okoliczności jako
wyłączające bezprawność. W tym przedmiocie dokonana przez Sąd Apelacyjny ocena
przyjmująca, że działania pozwanej zostały podjęte w obronie przysługujących jej praw
podmiotowych także jako strony procesu i nie przekraczały dopuszczalnych ram, a więc
nie były bezprawne, jest prawidłowa i należycie umotywowana. Sam fakt wszczęcia, czy
prowadzenia postępowań skargowego, odwoławczego, czy sądowego prowadzonych na
podstawie przepisów prawa, nie może być zakwalifikowane jako naruszenie dóbr
osobistych. W przeciwnym razie powództwo o ochronę tych dóbr mogłoby prowadzić do
irracjonalnej konkluzji, że przewidziane prawem postępowanie jest w ogóle
niedopuszczalne, ponieważ w subiektywnym odczuciu obwinionego narusza jego dobra
osobiste.
Z tych względów Sąd Najwyższy skargę kasacyjną, jako pozbawioną
uzasadnionych podstaw, oddalił (art. 39814
), nie obciążając powodów na podstawie art.
102 k.p.c. kosztami postępowania kasacyjnego na rzecz pozwanej.