Pełny tekst orzeczenia

Postanowienie z dnia 30 września 2008 r., II CSK 158/08
Postępowanie wywołane wniesieniem środka zaskarżenia od orzeczenia
rozstrzygającego wniosek o stwierdzenie wykonalności orzeczenia sądu
zagranicznego, odmiennie niż postępowanie pierwszoinstancyjne, oparte jest
– zgodnie z art. 43 ust. 3 rozporządzenia Rady Wspólnot Europejskich nr
44/2001 z dnia 22 grudnia 2000 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń
sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych
(Dz.Urz. UE z 2001 r. L 12) – na zasadzie kontradyktoryjności, co oznacza, że
sąd drugiej instancji rozpoznaje zażalenie na posiedzeniu jawnym lub
niejawnym, na które wzywa strony w celu wysłuchania (art. 148 § 2 i art. 152 w
związku z art. 391 § 1 k.p.c.).
Sędzia SN Helena Ciepła (przewodniczący)
Sędzia SN Marian Kocon
Sędzia SN Henryk Pietrzkowski (sprawozdawca)
Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku "G.I." S.A. w L.V. (Francja) przy
uczestnictwie Marioli I. i Kazimierza I. o zezwolenie na wykonanie orzeczenia sądu
zagranicznego na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej, po rozpoznaniu na
posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 30 września 2008 r. skargi
kasacyjnej uczestników postępowania od postanowienia Sądu Apelacyjnego w
Łodzi z dnia 6 września 2007 r.
uchylił zaskarżone postanowienie i przekazał sprawę Sądowi Apelacyjnemu w
Łodzi do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania
kasacyjnego.
Uzasadnienie
Sąd Apelacyjny w Łodzi postanowieniem z dnia 6 września 2007 r. oddalił
zażalenie uczestników postępowania Marioli i Kazimierza I. na postanowienie Sądu
Okręgowego w Łodzi z dnia 16 lipca 2007 r., na podstawie którego Sąd ten
stwierdził wykonalność na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej orzeczenia sądu
zagranicznego – wyroku Sądu Handlowego w La Roche sur Yon (Francja) z dnia 9
lipca 2002 r. „w zakresie zasądzającym od firmy »T.M.« na rzecz »G.I.« S.A. w L.V.
(Francja) kwot wskazanych w wyroku”.
Według dokonanych ustaleń, spółka akcyjna "G.I." złożyła w dniu 17 maja
2007 r. wniosek o stwierdzenie wykonalności i nadanie klauzuli wykonalności
wyrokowi Sądu Handlowego w La Roche sur Yon z dnia 9 lipca 2002 r., wydanego
przeciwko uczestnikom postępowania – Marioli I. i Kazimierzowi I. zamieszkałym w
O. przy ul. M. nr 35 m. 1, prowadzącym działalność gospodarczą pod firmą "T.M." z
siedzibą w O.
Sąd Okręgowy, uwzględniając ten wniosek, uznał, że w sprawie znajduje
zastosowanie konwencja o jurysdykcji i wykonywaniu orzeczeń sądowych w
sprawach cywilnych i handlowych sporządzona w Lugano w dniu 16 września 1988
r. (Dz.U. z 2000 r. Nr 10, poz. 132 – dalej: „konwencja lugańska” lub „konwencja”).
Zaznaczając, że zgodnie z art. 34 konwencji sąd kraju, w którym wystąpiono z
wnioskiem nie ma możliwości merytorycznego badania rozstrzygnięcia objętego
wyrokiem sądu zagranicznego, o którego stwierdzenie wykonalności strona
wystąpiła, Sąd Okręgowy podniósł, że skoro w niniejszej sprawie nie występują
przesłanki wskazane w art. 27 i 28 konwencji lugańskiej, dające możliwość odmowy
stwierdzenia wykonalności, należało zezwolić na wykonanie orzeczenia sądu
francuskiego na terenie Rzeczypospolitej Polskiej. Wobec tego, że podstawą
wniosku był m.in. art. 42 konwencji lugańskiej, możliwe było orzeczenie o
wykonaniu części orzeczenia.
Sąd Apelacyjny, oddalając zażalenie Marioli I. i Kazimierza I., uznał –
podobnie jak Sąd Okręgowy – że podstawy prawnej zaskarżonego rozstrzygnięcia
nie mogły stanowić przepisy rozporządzenia Rady Wspólnot Europejskich nr
44/2001 z dnia 22 grudnia 2000 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń
sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych (Dz. Urz. UE
z 2001 r. L 12 – dalej: „rozporządzenie”), które weszło w życie na obszarze
Rzeczpospolitej Polskiej z dniem 1 maja 2004 r. Podniósł, że wbrew twierdzeniom
skarżących, wnioskodawca przedstawił wymagane w art. 46 i 47 konwencji
lugańskiej dokumenty. Wnioskodawca załączył odpis wyroku w oryginale wraz z
tłumaczeniem oraz dokument doręczenia wyroku wraz z tłumaczeniem,
potwierdzenie doręczenia przez Sąd Rejonowy w Zgierzu, nadanie klauzuli
wykonalności przez sąd francuski oraz tłumaczenie tej klauzuli.
Sąd Apelacyjny uznał, że twierdzenia skarżących zawarte w piśmie
procesowym z dnia 16 sierpnia 2007 r. nie odpowiadają treści wydanych orzeczeń,
gdyż wyrok wydany przez sąd zagraniczny nie był wyrokiem zaocznym.
Okoliczność ta nie wynika zarówno z wydanego postanowienia, jak też z
uzasadnienia Sądu pierwszej instancji, nie było zatem potrzeby sprawdzenia i
udokumentowania okoliczności wymienionych w art. 46 pkt 2 konwencji lugańskiej.
Z wyroku sądu francuskiego wynika, że spółka "T.M." była w postępowaniu
toczącym się przed Sądem francuskim reprezentowana przez swego prawnego
reprezentanta, zgodnie z art. 684 nowego francuskiego kodeksu postępowania
cywilnego, zajmując w sprawie stanowisko procesowe i merytoryczne związane z
treścią art. 23 CMR. Spółka podała swój adres i skład osobowy zgodnie ze
wskazaniami skarżących jako "Spółka Międzynarodowe i Krajowe Usługi
Transportowe s.c. »T.M.« Mariola I. i Kazimierz I., spółka prawa zagranicznego z
siedzibą pod adresem ul. M. nr 35 m. 1 w O." W związku z takim określeniem tego
podmiotu wyrok Sądu Handlowego w La Roche sur Yon został skorygowany.
Dokumenty dotyczące dokonania tej czynności przez sąd francuski zostały
doręczone pełnomocnikowi uczestników, a w konsekwencji zostały spełnione
warunki formalne dające podstawę do rozpoznania sprawy, wbrew zastrzeżeniom
zgłoszonym w zażaleniu.
Sąd Apelacyjny podkreślił, że odmowa stwierdzenia wykonalności
zagranicznego orzeczenia może nastąpić jedynie w wypadku wystąpienia
okoliczności wskazanych w art. 27 i 28 konwencji lugańskiej, a takie w niniejszej
sprawie nie wystąpiły. Sąd ten wskazał ponadto, że z argumentacją zażalenia
poświęconą naruszeniu art. 27 pkt 1 konwencji trudno się zgodzić, nie można
bowiem dopatrzyć się naruszenia procedury przed sądem francuskim. Treść
złożonych dokumentów przesądza, że strona występowała w postępowaniu i
zajmowała stanowisko. Pod adres przez nią wskazany były doręczane pisma, w tym
potwierdzenie doręczenia. Przedstawiona przez uczestników decyzja z dnia 25
kwietnia 2000 r. odpowiada pod względem nazwy i siedziby danym wypływającym z
orzeczenia zagranicznego.
Sąd Apelacyjny wskazał, że w wypadku naruszenia procedury znaczenie
mogą mieć jedynie szczególnie rażące przypadki odstępstwa od istotnych i
podstawowych zasad krajowego porządku prawnego. Nie wystarcza zwykła
sprzeczność z prawem krajowym, ale tylko taka, która dotyka zasadniczych
podstaw porządku prawnego państwa wykonania orzeczenia (zob. np.
postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 28 marca 2007 r., II CSK 533/06, nie publ.
i z dnia 19 grudnia 2003 r., III CK 25/03, OSNC 2005, nr 2, poz. 30). Tego typu
sprzeczności nie można dopatrzyć się – jak zaznaczył Sąd Apelacyjny – w
postępowaniu przed francuskim Sądem Handlowym.
Sąd Apelacyjny wskazał na brak możliwości badania legitymacji procesowej
stron postępowania przed sądem zagranicznym, co wynika wprost z treści art. 34
zdanie trzecie konwencji lugańskiej. Odnosząc się do zarzutu naruszenia art. 42 tej
konwencji podkreślił, że orzeczenie sądu francuskiego wyraźnie wymienia kwoty
zasądzone oraz podmioty zobowiązane, a także zakres ich odpowiedzialności.
Częściowe stwierdzenie wykonalności tego wyroku zostało zatem sformułowane
prawidłowo. Zakres, w jakim orzeczenie ma być wykonane wynika z zestawienia
treści zaskarżonego postanowienia oraz wydanego przez sąd francuski wyroku z
dnia 6 lipca 2002 r.
Skarga kasacyjna została oparta na podstawach przewidzianych w art. 3983
§
1 pkt 1 i 2 k.p.c., tj. naruszeniu przepisów prawa materialnego przez niewłaściwe
zastosowanie, oraz naruszeniu przepisów postępowania, mających istotny wpływ
na wynik sprawy, a tj. art. 864 k.c. oraz art. 34 pkt 1 rozporządzenia, których
naruszenie polega na obciążeniu odpowiedzialnością za długi spółki cywilnej osoby,
niebędącej w okresie powstania długu wspólnikiem, oraz pominięciu faktycznego
wspólnika, art. 379 pkt 5 k.p.c. w związku z art. 43 ust. 3 rozporządzenia przez
pozbawienie uczestników postępowania możności obrony swoich praw wskutek ich
niewysłuchania, art. 66 ust. 2 rozporządzenia przez jego niezastosowanie, art. 32
rozporządzenia przez błędną jego wykładnię polegającą na uznaniu, że
„orzeczeniem” w rozumieniu tego przepisu nie jest wydany przez sąd francuski już
po wejściu Polski do Unii Europejskiej „wyrok korygujący” z dnia 14 lutego 2006 r.,
art. 379 pkt 2 k.p.c. w związku z art. 34 ust. 1 rozporządzenia, gdyż spółka "T.M."
nie miała zdolności sądowej i procesowej w postępowaniu przed sądem francuskim,
art. 325 k.p.c. oraz art. 1150 k.p.c., a także art. 34 ust. 1 rozporządzenia przez
przyjęcie, że wyrok sądu francuskiego jest wykonalny zgodnie z prawem państwa
pochodzenia, mimo że ani wyrok z dnia 9 lipca 2002 r., ani tzw. wyrok korygujący z
dnia 14 lutego 2006 r. w częściach rozstrzygających nie zawierają „określenia
zobowiązanego podmiotu polskiego w sposób umożliwiający jego identyfikację z
punktu widzenia granic podmiotowych powagi rzeczy osądzonej oraz kryterium
uznania za tytuł egzekucyjny, a postanowienie Sądu Okręgowego zezwala na
wykonanie wyroku w zakresie zasądzającym od firmy »T.M.«”.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Rozporządzenie Rady Wspólnot Europejskich nr 44/2001 z dnia 22 grudnia
2000 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich
wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych stosuje się tylko do takich
powództw, które zostały wytoczone po jego wejściu w życie (art. 66 ust. 1).
Rozporządzenie weszło w życie w dniu 1 marca 2002 r., jednak – jak stwierdził Sąd
Najwyższy w postanowieniu z dnia 10 sierpnia 2007 r., II CSK 169/07 (nie publ.) –
jest to data właściwa tylko dla stosunków między „starymi” państwami
członkowskimi Unii Europejskiej. W stosunku do Polski, która przystąpiła do Unii
Europejskiej w dniu 1 maja 2004 r., przy braku w traktacie akcesyjnym przepisów
intertemporalnych, uznać trzeba, że reguła określona w art. 66 ust. 1
rozporządzenia uległa modyfikacji przez przyjęcie, że rozporządzenie stosuje się do
powództw wytoczonych po tym dniu. Jednak w art. 66 ust. 2 lit. a i b przewidziane
zostały dodatkowo dwie wyjątkowe sytuacje obejmujące przypadki wytoczenia
powództwa przed dniem wejścia w życie w danym kraju członkowskim
rozporządzenia. Przypadki te obejmują tylko postępowania w sprawach o uznanie i
stwierdzenie wykonalności orzeczeń. Sytuacja pierwsza, odpowiadająca stanowi
faktycznemu niniejszej sprawy, obejmuje przypadki, w których powództwo zostało
wytoczone przed wejściem w życie w danym kraju rozporządzenia, ale po wejściu w
życie konwencji brukselskiej (konwencja o jurysdykcji i wykonywaniu orzeczeń
sądowych w sprawach cywilnych i handlowych, sporządzona w Brukseli dnia 27
września 1968 r., Official Journal z dnia 26 stycznia 1998 r., C 027) lub konwencji
lugańskiej. Warunkiem zastosowania rozporządzenia w tej sytuacji jest to, aby choć
jedna z tych konwencji obowiązywała w chwili wydania orzeczenia zarówno w kraju
pochodzenia orzeczenia, jak i w kraju, w którym wskazane orzeczenie jest
powoływane. W przypadku Polski w grę wchodzi początek obowiązywania
konwencji lugańskiej, która weszła w życie wobec Polski dnia 1 lutego 2000 r. W
związku z tym rozporządzenie będzie miało zastosowanie, jeśli chodzi o uznanie
bądź stwierdzenie wykonalności orzeczeń pochodzących z innych krajów
konwencyjnych, gdy kraj pochodzenia orzeczenia był związany konwencją po dniu
1 lutego 2000 r. Nie budzi wątpliwości, że Francja jako kraj pochodzenia była w tym
czasie związana konwencją lugańską.
Drugą sytuacją – niewystępującą w sprawie – są objęte wszystkie inne
przypadki, w których możliwe jest uznanie lub wykonanie orzeczenia zagranicznego
wydanego w następstwie powództwa wytoczonego po wejściu w życie
rozporządzenia (art. 66 ust. 2 lit. b).
Postępowanie wywołane wniesieniem środka zaskarżenia, zgodnie z art. 43
ust. 3 rozporządzenia, powinno być postępowaniem prowadzonym na zasadzie
kontradyktoryjności. Zasada ta oznacza zapewnienie możliwości aktywnego udziału
wszystkim stronom postępowania oraz przerzucenie na nie ciężaru gromadzenia
materiału procesowego. W odróżnieniu od postępowania pierwszoinstacyjnego,
które ma charakter ex parte, postępowanie w sprawie stwierdzenia wykonalności w
sądzie drugiej instancji ma charakter inter partes. Przepisy rozporządzenia –
odmiennie niż w przypadku konwencji lugańskiej – statuują wprost zasadę
kontradyktoryjności, likwidując tym samym mogące powstawać w tej kwestii
wątpliwości. Postępowanie to powinno toczyć się z udziałem obu stron, a zatem
zarówno wnioskodawca, jak i uczestnik tego postępowania powinni zostać
powiadomieni o terminie rozpatrzenia wniesionego środka zaskarżenia.
Wprowadzenie zasady kontradyktoryjności nie determinuje kwestii rodzaju
posiedzenia sądowego, na którym odwołanie strony powinno zostać rozpatrzone. W
przypadku prowadzenia postępowania w sądzie polskim, sąd ten ma wybór między
posiedzeniem niejawnym, które przewidziane zostało w art. 397 § 1 k.p.c. w
przypadku wniesienia zażalenia, a możliwością wskazaną w art. 148 § 2 k.p.c.,
zgodnie z którym można skierować sprawę na posiedzenie jawne i wyznaczyć
rozprawę także wówczas, gdy sprawa podlega rozpoznaniu na posiedzeniu
niejawnym. Korzystając z możliwości rozpoznania sprawy na posiedzeniu
niejawnym, sąd drugiej instancji powinien zapewnić w nim udział obu stronom przez
ich wezwanie w celu – jak stanowi art. 43 ust. 3 rozporządzenia – „wysłuchania”
(art. 152 w związku z art. 391 § 1 k.p.c.).
W świetle przytoczonych uregulowań należało uznać, że Sąd Apelacyjny,
rozpoznając zażalenie, naruszył – co trafnie zarzucono w skardze kasacyjnej – art.
66 ust. 2 lit.b oraz art. 43 rozporządzenia przez ich niezastosowanie. Oznacza to
pozbawienie skarżących możności obrony ich praw (art. 379 pkt 5 k.p.c.).
Za uzasadniony należało uznać zarzut naruszenia art. 34 w związku z art. 32
rozporządzenia przez to, że Sąd Apelacyjny nie zbadał procedury sprostowania
wyroku Sądu Handlowego w La Roche sur Yon z dnia 9 lipca 2002 r. Wyrok ten
sprostowany został w dniu 14 lutego 2006 r. W rozumieniu rozporządzenia,
„orzeczenie” oznacza każde orzeczenie wydane przez sąd państwa
członkowskiego, niezależnie od tego, czy zostanie określone jako wyrok,
postanowienie, nakaz zapłaty lub nakaz egzekucyjny. Z art. 32 rozporządzenia
wynika, że nie ma znaczenia formalna nazwa danego orzeczenia, mając jednak na
względzie cel wprowadzenia tego przepisu, w piśmiennictwie polskim podkreśla się
nie bez racji, że za „orzeczenie” powinno być uznane każde orzeczenie zawierające
rozstrzygnięcie merytoryczne. Orzeczenie o sprostowaniu oznaczenia strony
niewątpliwie nie ma takiego charakteru, pamiętać jednak należy, że bez orzeczenia
prostującego oznaczenie strony pozwanej wszczęcie postępowania o zezwolenie
na wykonanie orzeczenia sądu zagranicznego nie byłoby w ogóle możliwe.
Orzeczenie to powinno zatem być przedmiotem oceny Sądu Apelacyjnego, ale nie
pod kątem możliwości sprostowania przez sąd francuski własnego orzeczenia, lecz
przesłanek przewidzianych w art. 34 rozporządzenia. Ze stwierdzenia Sądu
Apelacyjnego, że dokumenty dotyczące czynności sprostowania orzeczenia sądu
francuskiego zostały doręczone pełnomocnikowi skarżących, co – jak zaznaczył
Sąd Apelacyjny – „potwierdza analiza akt”, nie wynika, że kwestia ta była zbadana.
Odnosząc się do pozostałych zarzutów podniesionych w skardze kasacyjnej
wskazać należy, że ocena w zakresie możliwości (dopuszczalności) sprostowania
przez sąd francuski własnego orzeczenia pozostaje poza kognicją sądu
orzekającego o uznaniu i wykonalności orzeczeń sądu zagranicznego, skoro
wyznaczona została wyłącznie przesłankami wskazanymi w art. 34 rozporządzenia.
W płaszczyźnie tych zatem przesłanek podlega ocenie kwestia, czy wyrok Sądu
francuskiego w kształcie nadanym orzeczeniem o sprostowaniu, nie zaś – jak to
wynika z orzeczenia Sądu Okręgowego – „w zakresie zasądzającym od firmy
»T.M.«”, jest wykonalny zgodnie z prawem państwa pochodzenia (art. 1150 pkt 1
k.p.c.) oraz zachodzą warunki określone w art. 1146 § 1-6 w związku z art. 1150 pkt
2 k.p.c.
Z tych względów należało uchylić zaskarżone postanowienie i przekazać
sprawę Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania, nie znosząc
postępowania dotkniętego nieważnością, skoro wadą tą objęte było postępowanie
przeprowadzone na posiedzeniu niejawnym (art. 39815
w związku z art. 3941
§ 3
oraz art. 386 § 2 w związku z art. 391 § 1 i art. 39821
k.p.c.).