Pełny tekst orzeczenia

Uchwała z dnia 7 października 2008 r., III CZP 83/08
Sędzia SN Marek Sychowicz (przewodniczący, sprawozdawca)
Sędzia SN Teresa Bielska-Sobkowicz
Sędzia SN Elżbieta Skowrońska-Bocian
Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Erwina H. przy uczestnictwie Graźiny H.
o zmianę wyroku orzekającego rozwód w zakresie wykonywania władzy
rodzicielskiej nad małoletnią Kamilą H., po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na
posiedzeniu jawnym w dniu 7 października 2008 r. zagadnienia prawnego
przedstawionego przez Sąd Okręgowy we Wrocławiu postanowieniem z dnia 15
maja 2008 r.:
"Czy zarządzenia wydane na podstawie art. 569 § 2 k.p.c. a niekończące
postępowania podlegają zaskarżeniu i z mocy którego z przepisów postępowania?"
podjął uchwałę:
Na postanowienie sądu opiekuńczego zawierające zarządzenie, o którym
mowa w art. 569 § 2 k.p.c., wydane w sprawie "na czas toczącego się
postępowania", przysługuje zażalenie na podstawie art. 741 k.p.c.
Uzasadnienie
W toku rozpoznawanie sprawy z wniosku Erwina H. o zmianę orzeczenia w
przedmiocie władzy rodzicielskiej zawartego w wyroku rozwodowym Sąd Rejonowy
w Środzie Śląskiej postanowieniem z dnia 10 marca 2008 r. zarządził „na czas
toczącego się postępowania, na podstawie art. 569 § 2 k.p.c.” natychmiastowe
powierzenie sprawowania opieki nad małoletnią Kamilą H. wnioskodawcy i ustalił
miejsce pobytu małoletniej w miejscu zamieszkania wnioskodawcy. Przy
rozpoznawaniu zażalenia uczestniczki powstało zagadnienie prawne budzące
poważne wątpliwości, które Sąd Okręgowy we Wrocławiu przedstawił do
rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Przepis art. 569 § 2 k.p.c. przewiduje możliwość wydania z urzędu w
wypadkach nagłych wszelkich potrzebnych zarządzeń nawet w stosunku do osób,
które nie podlegają jego właściwości miejscowej i zawiadomienia o tym sądu
opiekuńczego miejscowo właściwego. Jak się przyjmuje, podstawę
materialnoprawną takich zarządzeń stanowi art. 109 k.r.o., a ich formą jest
postanowienie; są one skuteczne i wykonalne z chwilą ogłoszenia, a gdy ogłoszenia
nie było, z chwilą wydania (art. 578 k.p.c.). Takie uregulowanie stanowi dopełnienie
zakresu różnorodnych środków działania sądu opiekuńczego. Umożliwia
wypełnienie przez ten sąd zadań wynikających z ustawy, zmierzających do ochrony
fizycznego i duchowego rozwoju dziecka i pozwala na bezzwłoczną interwencję
sądu opiekuńczego we wszystkich wypadkach uzasadniających taką interwencję,
nawet w stosunku do osób, które nie podlegają jego właściwości miejscowej
(uchwała Sądu Najwyższego z dnia 29 lutego 1996 r., III CZP 12/96, OSNC 1996,
nr 5, poz. 70). Jak się podkreśla w doktrynie, takie uregulowanie stanowi elastyczną
podstawę działania dla sądu opiekuńczego, gdyż umożliwia mu wydanie orzeczenia
dostosowanego do konkretnej, czasem nietypowej sytuacji.
Zarządzenie, o którym mowa w art. 569 § 2 k.p.c., może być wydane, gdy nie
toczy się żadna sprawa rodzinna lub opiekuńcza w stosunku do małoletniego
(osoby podlegającej opiece), jak i w ramach toczącego się postępowania w takiej
sprawie. Postanowienie zawierające zarządzenie wydane na podstawie art. 569 §
2 k.p.c. nie jest w tej sytuacji postanowieniem orzekającym co do istoty sprawy, od
postanowienia tego zatem nie przysługuje apelacja (art. 518 zdanie pierwsze
k.p.c.). W myśl art. 518 zdanie drugie k.p.c. do przyjęcia, że na postanowienie to
przysługuje zażalenie, niezbędny jest stanowiący o tym przepis ustawy. Przepisu,
który wprost stanowi, że na postanowienie zawierające zarządzenie, o którym
mowa w art. 569 § 2 k.p.c., przysługuje zażalenie, nie ma. W szczególności nie ma
takiego przepisu ani wśród przepisów kodeksu postępowania cywilnego
regulujących postępowanie nieprocesowe w innych, poza małżeńskimi, sprawach z
zakresu prawa rodzinnego, opiekuńczego i kurateli (art. 568-5781
), ani nie zawiera
go art. 394 § 1 k.p.c., mający odpowiednie zastosowanie do spraw rozpoznawanych
w trybie nieprocesowym (art. 13 § 2 k.p.c.). Trzeba jednak zauważyć, że
postanowienie zawierające zarządzenie, o którym mowa w art. 569 § 2 k.p.c.,
wydane w ramach toczącej się sprawy rodzinnej lub opiekuńczej, zwłaszcza gdy
wydane zostało „na czas toczącego się postępowania” – jak miało to miejsce w
rozpatrywanym przypadku – spełnia funkcję postanowienia o udzieleniu
zabezpieczenia (art. 730 k.p.c.). Uzasadnia to przyjęcie, że skoro na postanowienie
sądu pierwszej instancji w przedmiocie zabezpieczenia przysługuje zażalenie (art.
741 k.p.c.), to na postanowienie zawierające zarządzenie, o którym mowa w art.
569 § 2 k.p.c., wydane w sprawie „na czas toczącego się postępowania”
przysługuje zażalenie, czego podstawę stanowi art. 741 k.p.c.
Postanowienia zawierające zarządzenia wydane na podstawie art. 569 § 2
k.p.c., jako ingerujące w wykonywanie władzy rodzicielskiej i decydujące o osobie
małoletniego (pozostającego pod opieką), mają z reguły znaczną doniosłość.
Wydane w wypadkach nagłych, siłą rzeczy narażone są na ryzyko błędu, trudno
więc akceptować brak możliwości poddania ich kontroli przez sąd wyższej instancji.
Na marginesie należy dodać, że postanowienie zawierające zarządzenie, o
którym mowa w art. 569 § 2 k.p.c., wydane gdy nie toczy się żadna inna sprawa
rodzinna lub opiekuńcza w stosunku do małoletniego (osoby podlegającej opiece),
jest postanowieniem wydanym „w sprawie”, której przedmiotem jest wydanie
takiego zarządzenia. Jest zatem postanowieniem orzekającym co do istoty tej
sprawy, a więc orzekającym co do istoty sprawy w rozumieniu art. 518 zdanie
pierwsze k.p.c. Na postanowienie takie przysługuje zatem apelacja.
Z tych względów Sąd Najwyższy podjął uchwałę, jak wyżej.