Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 136/08
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 17 października 2008 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Elżbieta Skowrońska-Bocian (przewodniczący)
SSN Grzegorz Misiurek (sprawozdawca)
SSN Kazimierz Zawada
w sprawie z powództwa M. S.
przeciwko Skarbowi Państwa reprezentowanemu przez Wojewodę X.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 17 października
2008 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 29 listopada
2007 r., sygn. akt I ACa (…),
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi Apelacyjnemu do
ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania
kasacyjnego.
Uzasadnienie
Powód M. S. prowadzący Gospodarstwo „G.(…)” w B. wystąpił przeciwko
Skarbowi Państwa - Wojewodzie X. z trzema pozwami o zapłatę kwot 161.256,44 zł,
55.897,97 zł i 45.028,88 zł tytułem odszkodowania za uszkodzenie grobli przez bobry.
2
Pozwany wniósł o oddalenie wszystkich żądań. W odniesieniu do pierwszego z
nich twierdził, że szkody zostały wyrządzone nie przez bobry, lecz piżmaki, w stosunku
do pozostałych zaś podniósł, że są one wygórowane, a wypłacona już powodowi suma
12.330 zł wyczerpuje w całości należne odszkodowanie.
Sąd Okręgowy w R. zarządził połączenie wszystkich wymienionych spraw do
łącznego rozpoznania oraz rozstrzygnięcia i wyrokiem z dnia 28 września 2004 r.
zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 262.183,24 zł z ustawowymi
odsetkami od dnia doręczenia pozwów i kosztami procesu. Sąd ten stwierdził, że
powód od maja 2001 r. jest dzierżawcą nieruchomości rolnej należącej do zasobów
Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa, w skład której wchodzą m.in. stawy
hodowlane. W 2002 i 2003 r. groble przy stawach zostały uszkodzone przez bobry.
Okoliczność tę potwierdza opinia biegłego zoologa. Koszt usunięcia wydrążonych
przez bobry korytarzy i komór siedliskowych – jak wynika z opinii biegłego z zakresu
melioracji wodnych S. P. – zamyka się kwotą 326.369,58 zł. Zobowiązanym do
naprawienia tej szkody jest pozwany Skarb Państwa – Wojewoda X. na podstawie art.
52 ustawy z dnia 16 października 1991 r. o ochronie przyrody (tekst jednolity: Dz. U. z
2001 r. Nr 99, poz. 1079 ze zm.). Skoro rzeczywisty rozmiar szkody przekracza sumę
dochodzonych roszczeń, zasługują one na uwzględnienie w całości.
Sąd Apelacyjny, po przeprowadzeniu dowodów z uzupełniających opinii
biegłych, wyrokiem z dnia 29 listopada 2007 r. oddalił apelację pozwanego od
powyższego wyroku i orzekł o kosztach procesu, aprobując w całej rozciągłości
dokonane przez Sąd pierwszej instancji ustalenia faktyczne i ich ocenę prawną. Sąd
Apelacyjny stwierdził przy tym, że jakkolwiek stawy, których groble zostały naruszone
przez bobry, stanowią własność Skarbu Państwa, to na powodzie jako dzierżawcy
spoczywa obowiązek utrzymania ich w należytym stanie. Podkreślił również, że
zasądzenie odsetek ustawowych od dnia doręczenia pozwów uzasadnione było
oparciem żądania zasądzenia należności głównej na wyliczeniach biegłego
dokonanych przed wytoczeniem powództwa, których pozwany wtedy nie
kwestionował, a które ostatecznie zostały zweryfikowane na korzyść powoda.
W skardze kasacyjnej opartej na obu podstawach określonych w art. 3983
§ 1
k.p.c. pozwany wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi
drugiej instancji do ponownego rozpoznania, podnosząc zarzuty naruszenia:
- art. 52 ust. 1 ustawy z dnia 16 października 1991 r. o ochronie przyrody oraz
art. 361 § 1 i 2 k.c. poprzez niewłaściwe zastosowanie i przyjęcie, że pozwany
3
może odpowiadać za szkodę hipotetyczną, a nie rzeczywiście wyrządzona
szkodę;
- art. 481 § 1 k.c. przez niewłaściwe zastosowanie i błędne przyjęcie, że
opóźnienie w zapłacie zobowiązania mogło nastąpić przed ustaleniem treści
stosunku zobowiązaniowego;
- art. 378 § 1 k.p.c. przez nierozpoznanie sprawy w granicach zaskarżenia i
nieodniesienie się do podniesionego w apelacji zarzutu częściowej zapłaty
należności przez pozwanego.
W odpowiedzi na skargę kasacyjną powód wniósł o jej oddalenie.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Przedmiotem żądania powoda jest wynagrodzenie szkody wyrządzonej przez
bobry w latach 2002-2003 wskutek uszkodzenia grobli w obrębie stawów
hodowlanych, wchodzących w skład zasobu Agencji Własności Rolnej Skarbu
Państwa. Powód, będący dzierżawcą tych stawów, domagał się zasądzenia na swoją
rzecz od pozwanego łącznie kwoty 262.183,24 zł stanowiącej przewidywany koszt
naprawy grobli. Sąd Apelacyjny, uznając rozstrzygnięcie Sąd pierwszej instancji za
prawidłowe, wskazał, że powód może skutecznie domagać się odszkodowania mimo
nieponiesienia wydatków na naprawę grobli, a to zgodnie ze stosowaną przez
pozwanego w praktyce zasadą, w myśl której najpierw wypłaca on odszkodowanie, a
następnie poszkodowany ze środków tych wykonuje konieczne roboty. Z motywów
zaskarżonego wyroku wynika także, iż roszczenie odszkodowawcze powoda
usprawiedliwia ciążący na nim obowiązek utrzymania przedmiotu dzierżawy w stanie
nie pogorszonym. Z oceną taką – co trafnie podniósł skarżący – nie można jednak się
zgodzić.
Zgodnie z art. 52 ust. 1 ustawy z dnia 16 października 1991 r. o ochronie
przyrody (dalej: „u.o.p.”), w brzmieniu obowiązującym w czasie powstania
wskazywanej przez powoda szkody, Skarb Państwa odpowiada za szkody, nie
obejmujące utraconych korzyści, wyrządzone przez żubry, niedźwiedzie i bobry.
Stosownie do ustępu 2 tego artykułu, naprawienie szkody następuje w drodze wypłaty
odszkodowania przez wojewodę właściwego ze względu na miejsce wyrządzenia
szkody. Przepisy te nie określają podmiotów uprawnionych do odszkodowania. Nie
ulega jednak wątpliwości, że z uwagi na cywilnoprawny charakter tej
odpowiedzialności – w zakresie nie uregulowanym wymienionymi przepisami -
zastosowanie do niej mają zasady przewidziane w Kodeksie cywilnym. Oznacza to, że
4
pozwany – stosownie do art. 361 § 2 k.c. w związku z art. 50 ust. 1 u.o.p. - może
odpowiadać jedynie za rzeczywiście poniesione przez poszkodowanego straty
(damnum emergens). Powód nie domagał się odszkodowania za straty w prowadzonej
przez siebie działalności hodowlanej na bazie dzierżawionej nieruchomości, lecz
wyrównania uszczerbku wynikającego z częściowego zniszczenia przedmiotu
dzierżawy, a więc szkody, której nie poniósł. Słusznie zatem podniósł skarżący, że w
rozważanym przypadku uszkodzenie grobli stanowi szkodę właściciela gruntu. Wbrew
odmiennemu zapatrywaniu Sądu Apelacyjnego, przewidziany w art. 697 k.c.
obowiązek dzierżawcy dokonywania napraw niezbędnych do zachowania przedmiotu
dzierżawy w stanie nie pogorszonym nie stanowi podstawy roszczenia dzierżawcy
wobec osoby trzeciej odpowiedzialnej za szkodę o naprawienie szkody wynikającej z
częściowego zniszczenia przedmiotu dzierżawy.
Niewątpliwie w ramach swobody umów wydzierżawiający może przenieść
przysługujące mu wobec osoby trzeciej roszczenia odszkodowawcze z tytułu
uszkodzenia lub zniszczenia przedmiotu dzierżawy na dzierżawcę. W rozpoznawanej
sprawie kwestia ta nie była jednak przedmiotem rozważań i ustaleń Sądu drugiej
instancji, co uniemożliwia odparcie zarzutu naruszenia art. 52 ust. 1 u.o.p. i art. 361
k.c.
Ocena skuteczności podniesionych przez skarżącego zarzutów naruszenia ar.
481 § 1 k.p.c. i art. 378 § 1 k.p.c., wobec braku dostatecznych podstaw pozwalających
przesądzić zasadność roszczenia odszkodowawczego powoda, jest bezprzedmiotowa.
Tym niemniej stwierdzić należy, że wskazane przez Sąd Apelacyjny przesłanki
ustalenia wymagalności odsetek za opóźnienie w spełnieniu świadczenia mogą
usprawiedliwiać przyjętą w zaskarżonym wyroku zasadę zasadzenia tych odsetek.
Oczywistym zaś naruszeniem przez Sąd Apelacyjny art. 378 § 1 k.p.c. było
nieustosunkowanie się do podniesionego w apelacji zarzutu wskazującego na
częściowe uregulowanie przez stronę pozwaną należności objętej żądaniem pozwu.
Z przytoczonych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c.
orzekł jak w sentencji.