Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 187/08
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 17 października 2008 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Elżbieta Skowrońska-Bocian (przewodniczący,
sprawozdawca)
SSN Grzegorz Misiurek
SSN Kazimierz Zawada
w sprawie z powództwa Polskiego Górnictwa Naftowego i Gazownictwa
S.A. w W.
przeciwko Systemowi Gazociągów Tranzytowych E. G. S.A. w
W.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 17 października 2008 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 15
listopada 2007 r.,
oddala skargę kasacyjną i zasądza od powódki na rzecz
pozwanej kwotę 5.400,- (pięć tysięcy czterysta) złotych tytułem
zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Polskie Górnictwo Naftowe i Gazownictwo Spółka Akcyjna w W. domagała
się od Systemu Gazociągów Tranzytowych E. G. Spółki Akcyjnej w W. zapłaty
kwoty blisko 40 milionów złotych tytułem odsetek od przeterminowanych rat
pożyczki udzielonej pozwanej Spółce. Strony nie były zgodne co do zasad
uiszczania odsetek za opóźnienie w zapłacie poszczególnych rat.
Po ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia 2 lipca
2007 r. oddalił powództwo co do kwoty 36.618.37,33 zł; umorzył postępowanie co
do kwoty 2.382.581,66 zł (zasadny okazał się zarzut przedawnienia) oraz zasądził
na rzecz pozwanego koszty procesu. Sąd pierwszej instancji, ustalając
szczegółowo wysokość oraz warunki udzielonej stronie pozwanej pożyczki, uznał,
że powód nie wykazał w terminie określonym w art. 47912
§ 1 k.p.c., że wolą stron
było obciążenie pożyczkodawcy obowiązkiem uiszczania podwójnych odsetek po
upływie terminu płatności każdej z rat. W sytuacji, gdy postanowienie umowy jest
niejednoznaczne, a strony nie są zgodne co do rozumienia treści umowy, należało
dokonać subiektywnej wykładni tej umowy przyjmując rozumienie oświadczenia
woli przez adresata, a więc stronę pozwaną. Sąd podkreślił, że gdyby zamiarem
stron było, aby pożyczkobiorcę po upływie terminu zapłaty każdej z rat obciążały,
poza odsetkami za opóźnienie, także odsetki mające charakter wynagrodzenia za
korzystanie z cudzych pieniędzy, to w umowie powinno znaleźć się jednoznacznie
sformułowane postanowienie takiej treści. Skoro obowiązek zapłaty zarówno
odsetek tzw. karnych, jak i odsetek kapitałowych, nie został wyraźnie w umowie
przewidziany, powództwo podlega oddaleniu.
Apelacja powoda została oddalona wyrokiem Sądu Apelacyjnego. z dnia 15
listopada 2007 r. Sąd drugiej instancji podkreślił, że istota sporu sprowadza się do
właściwego odczytania oświadczeń woli stron umowy pożyczki zawartej 25
września 1995 r. W toku postępowania nie wykazano, aby postanowienia zawarte
w § 2 ust. 3 i § 9 ust. 2 umowy były jednakowo rozumiane przez strony.
Rozbieżność stanowisk co do wysokości odsetek za opóźnienie nie pozwala na
dokonanie wykładni w oparciu o zgodną wolę stron. Podstawę wykładni obiektywnej
musi stanowić treść dokumentu zawierającego umowę. Kierując się regułami
3
wykładni językowej oraz uwzględniając kontekst oraz cel złożonych przez strony
oświadczeń Sąd Apelacyjny uznał, że wykładnia dokonana przez Sąd pierwszej
instancji jest prawidłowa. Za przyjęciem, że strony umowy nie przewidziały
kumulacji odsetek z § 2 ust. 3 oraz § 9 ust. 2 przemawia kilka argumentów.
Po pierwsze, § 9 ust. 2 umowy dotyczy należności przeliczonych już na złote
polskie. Wysokość odsetek od tych należności określa rozporządzenie Rady
Ministrów - w chwili zawierania umowy było to rozporządzenie z dnia 23 kwietnia
1993 r. w sprawie określenia wysokości odsetek ustawowych (Dz. U. nr 33,
poz. 148), w którym wysokość odsetek wynosiła 54% (czyli 27% ustalone przez
strony). Niemożliwe byłoby zastosowanie w odniesieniu do tych należności § 2
ust. 3 umowy, gdyż zawarte tam postanowienia mogą odnosić się jedynie do
dolarów amerykańskich.
Po drugie, wyeksponować trzeba (co uczynił Sąd Okręgowy) różnice
pomiędzy odsetkami zwykłymi (art. 359 § 1 i 2 k.c.) i odsetkami za zwłokę (art. 481
§ 1 k.c.). Uprawnienie do domagania się zapłaty odsetek za opóźnienie powstaje
z mocy prawa, a ich wysokość wynika z przepisu, chyba że strony umownie
określiły inną wysokość (art. 481 § 2 k.c.). Ustalone w § 2 ust. 3 umowy odsetki nie
są odsetkami na wypadek opóźnienia i zostały ustalone na czas umówionego
korzystania z pieniędzy. Okres ten kończy się wraz z nadejściem terminu zapłaty.
Wysokość należnych od tego momentu odsetek za opóźnienie strony określiły
w wysokości innej niż ustawowa.
Zdaniem Sądu Apelacyjnego nie przekonuje argumentacja powoda
odwołującego się do interesu ekonomicznego. Odsetki za korzystanie z kapitału
zostały określone na poziomie znacznie niższym niż odsetki za opóźnienie.
Dodatkowo należy wziąć pod uwagę, że udzielona pożyczka miała związek ze
wspólnym przedsięwzięciem stron, a więc nie miała charakteru czysto
komercyjnego.
Skarga kasacyjna strony powodowej oparta została na obu podstawach.
W ramach naruszenia przepisów prawa materialnego wskazuje się obrazę art. 359
§ 1 oraz art. 481 k.c. oraz art. 65 k.c. (w obu przypadkach przez błędną wykładnię
i niewłaściwe zastosowanie). W ramach podstawy naruszenia przepisów
4
postępowania skarżący wskazuje art.232 k.p.c. („przez przyjęcie, że umowa
pożyczki została zawarta na warunkach niekomercyjnych") oraz art. 233 § 1 k.p.c.
(dowolna ocena materiału dowodowego).
W odpowiedzi na skargę kasacyjną strona pozwana wniosła o jej oddalenie.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W rozpoznawanej sprawie nadal podstawowym zagadnieniem pozostaje
wykładnia umowy w części określającej wysokość odsetek należnych stronie
powodowej w sytuacji, gdy pożyczkobiorca uchybił terminowi zapłaty
poszczególnych rat. Odwołanie się przez skarżącą w obszernym uzasadnieniu
skargi kasacyjnej do rozbieżności występujących w odniesieniu do możliwości
żądania jednocześnie odsetek za opóźnienie oraz odsetek kapitałowych nie
zmienia faktu, że podstawowe znaczenie ma wykładnia umowy pożyczki zawartej
między stronami w 1995 r.
Wykładnia dokonana przez Sądy orzekające nie nasuwa zastrzeżeń. Sąd
Apelacyjny wskazał okoliczności, które przesądzają, że - niezależnie od nie do
końca precyzyjnych postanowień umowy - z umowy wynika zamiar „zastąpienia"
odsetek za korzystanie z cudzego kapitału odsetkami za opóźnienie. Nie może
bowiem budzić wątpliwości, że strony mogą w umowie przewidzieć zarówno
kumulację obu rodzajów odsetek należnych wierzycielowi, jak i ustanie obowiązku
uiszczania odsetek kapitałowych i zastąpienie ich, od chwili, gdy dłużnik opóźnia
się ze spełnieniem swojego świadczenia pieniężnego, odsetkami przewidzianymi
w art. 481 § 1 k.c. Zawarta w skardze kasacyjnej polemika ze stanowiskiem Sądu
drugiej instancji jest wyrazem poglądów prezentowanych przez powoda i nie
dyskwalifikuje ocen prawnych wyrażonych w uzasadnieniu orzeczenia Sądu
Apelacyjnego. Poprawności dokonanej przez Sądy orzekające umowy pożyczki nie
wyłącza okoliczność, że Sąd Apelacyjny odwołał się (w ostatniej kolejności) do
niekomercyjnego charakteru pożyczki udzielonej stronie pozwanej. Należy przy tym
zauważyć, że jest to sfera ustaleń, która nie podlega ocenie Sądu Najwyższego.
Sąd Najwyższy zauważa także, że - jak wielokrotnie to podkreślano - nie jest
możliwe naruszenie przepisu prawa materialnego jednocześnie przez błędną
wykładnię i niewłaściwe zastosowanie. Chodzi o dwie różne postacie naruszenia
5
prawa materialnego i każda z nich wymaga odrębnego uzasadnienia. Możliwe jest
zastosowanie właściwego przepisu, odpowiedniego w ustalonym stanie
faktycznym, jednak przy jego nieprawidłowym rozumieniu (błędna wykładnia) bądź
też, przy prawidłowym rozumieniu treści przepisu, zastosowanie go
w okolicznościach, w których nie mógł on znaleźć zastosowania (błędna
subsumpcja).
Z powyższego wynika, że Sąd drugiej instancji nie naruszył ani art. 359 § 1
i art. 481 k.c., ani też art. 65 k.c. Nie miały także miejsca zarzucane naruszenia
przepisów postępowania. W szczególności nie został wykazany zarzut dowolności
oceny materiału dowodowego. Wywody zawarte w uzasadnieniu skargi kasacyjnej
stanowią jedynie prezentację stanowiska strony powodowej, nie podważają
natomiast prawidłowości ocen Sądu Apelacyjnego.
Z tych względów skarga kasacyjna podlegała oddaleniu jako nie znajdująca
uzasadnionych podstaw (art. 39814
k.p.c.). O kosztach orzeczono zgodnie z art. 98
§ 1 i art. 108 § 1 k.p.c.